دقیقاً ۱ ماه پیش (هفتم بهمن) پستی در مورد کروناویروس در صفحه شخصی خودم در اینستاگرام منتشر کردم. آن زمان ۱۵ روزی از اولین مرگ ناشی از این بیماری می‌گذشت، ووهان قرنطینه شده بود و ۸۱ نفر جان خود را از دست دادند.
من آن پست را برای دوستان خودم نوشته بودم ولی به سرعت فراگیر (وایرال) شد و تا امروز بیش از ۳۰ هزار نفر آن را دیده‌اند. یک ماه پیش کروناویروس بود ولی جار و جنجالش نبود. آرامش بود، می‌شد با خیال راحت اطلاع رسانی درست کرد و آموزش موثر داد. اما متاسفانه پنجره‌ی طلایی پیشگیری را از دست دادیم:
خوب چه می‌شود کرد. شده است دیگر. باید به فکر چاره بود.
اول از همه خوانندگان عزیز باید بدانند که نبرد ما با عوامل بیماری‌زا یک جنگ تمام عیار است. ما داروهای قوی می‌سازیم و میکروب‌ها مقاوم می‌شوند. میکروب‌ها (ویروس‌ها و باکتری‌ها) هوشمند هستند. جهش می‌کنند. استراتژی تهاجمی خود را تغییر می‌دهند. میزبان خود را عوض می‌کنند و خلاصه چاقو را از رو بسته‌اند.
کروناویروس ۲۰۱۹ اولین و آخرین نبرد بزرگ ما با عوامل بیماری‌زا نیست.
همه‌گیری‌های سنگینی در گذشته بوده و آینده هم خواهد بود. در عین انتقاد به مسئولین و سوگواری برای جان باختگان، از این فرصت برای یادگیری استفاده کنیم. احتمال اینکه در آینده نه چندان دور با یک ویروس قدر قدرت دیگر مواجه شویم قطعاً وجود دارد.
برویم به سراغ اصل مطلب. در این نوشتار می‌خواهیم به ۴ موضوع اصلی بپردازیم:
کروناویروس‌ها خانواده‌ای متشکل از ۶ ویروس بودند که اخیراً کروناویروس جدید سال ۲۰۱۹ (2019-nCoV) که سازمان بهداشت جهانی آن را «SARS-CoV-2» نام‌گذاری کرده، به این خانواده اضافه شده است. امّـــا کروناویروس چینی سومین قاتل زنجیره‌ای این خانواده است.
اسمش مخفف «کروناویروس مرتبط با سندرم حاد تنفسی» است. وی در سال ۲۰۰۳ شناخته و اولین بیمار مبتلا به آن در سال ۲۰۰۲ در چین شناسایی شد.
اسمش مخفف «کروناویروس مرتبط سندرم تنفسی خاورمیانه» است. وی برای اولین بار در سال ۲۰۱۲ در عربستان سعودی شناسایی شد.
از لحاظ ژنتیکی کروناویروس چینی (کووید-۱۹) شباهت زیادی به کروناویروس SARS دارد و می‌توان آن‌ها را پسرعموی هم دانست. توالی یابی ژنی این دو ویروس نشان داد که ۶۰ تا ۷۰ درصد ژن‌های آن‌ها باهم یکسان‌اند.
تا امروز میزان مرگ‌ومیر ناشی از کروناویروس چینی ۳ الی ۴ درصد بوده است. یعنی از هر ۱۰۰ نفر بیمار، ۳ یا ۴ نفرشان فوت می‌کنند. در مورد کروناویروس SARS این عدد به حدود ۱۰ درصد می‌رسد که نشان می‌دهد پسرعموی بزرگ‌تر، کشنده‌تر است.
خوانندگان عزیز باید بدانید که میزان مرگ و میر (مورتالیتی) همه چیز نیست. عوامل بسیاری بر خطر یک بیماری خاص تاثیر دارند که در این نوشته به آن‌ها خواهیم پرداخت.
چند نکته در مورد مرگ و میر ناشی از کروناویروس ۲۰۱۹:
به شخصه علاقه ندارم این ویروس را «کرونا چینی» بنامم. در بخش نظرات پست اینستاگرامی همین نوشتار دیدگاه‌های بدی در مورد چینی‌ها دریافت کردم. این که علت ایجاد این بیماری خوردن خفاش توسط چینی‌ها است و چیزهایی شبیه به این.
خیر تقصیر چینی‌ها نیست.
آن‌ها همان چیزهایی را می‌خورند که هزاران سال است دارند می‌خورند. این که یک ویروسی جهش می‌یابد و برای انسان بیماری‌زا می‌شود، ارتباطی به رژیم غذایی انسان‌ها ندارد. یعنی می‌خواهم بگویم خوردن خفاش اشکالی ندارد! تا زمان که آن را خوب بپزید! شاید چینی‌ها از نظر استفاده از شیوه‌های ناسالم پخت و پز و روش‌های غیربهداشتی تهیه‌ی غذا مقصر باشند.
همانطور که اشاره کردم، سارس کروناویروس ۲ (اسم رسمی کروناویروس جدید) حدود ۷۵ تا ۸۰ درصد شبیه به کروناویروس سارس ۱ (همان پسرعمویش) است. گفته می‌شود که شروع بیماری به بازار غذاهای دریایی در شهر ووهان در جنوب چین باز می‌گردد. در این بازار علاوه بر غذاهای دریایی، حیوانات وحشی مانند گربه، مار یا خفاش هم به فروش می‌رسیده است. بررسی‌های ژنتیکی بیشتر نشان داد که ژن‌های ویروس کرونا جدید تا ۹۶ درصد شبیه به کروناویروس‌هایی است که خفاش‌ها را آلوده می‌کنند.
در حالی که مردم دنیا به خفاش‌ها و به چینی‌هایی که آن‌ها را خورده بودند ناسزا می‌گفتند، دانشگاه کشاورزی جنوب چین یافته‌های جدیدی را منتشر کرد. نتایج مطالعه این دانشگاه نشان داد که بین کروناویروس سارس ۲ و کروناویروس یافت شده در پانگولین‌ها (نوعی مورچه خوار که تصویرش را در بالا می‌بینید) تا ۹۹ درصد شباهت ژنتیکی وجود دارد. البته این که منشاء خفاش‌ها هستند یا پانگولین‌ها، هنوز مطمئن نیستیم.
در گاه‌شمار زیر تلاش کردم مهم‌ترین رویدادهای مرتبط با کروناویروس ۲۰۱۹ را به تصویر بکشم تا ایده‌ای کلی از اتفاقاتی که افتاده داشته باشید:
بیاید مقایسه‌ای دوباره‌ی روی کروناویروس‌ها داشته باشیم؛ به تصویر زیر دقت کنید:
بعضی‌ها با مشاهده جدول بالا شروع می‌کنند به مقایسه اعضای خانواده کروناویروس‌ها و می‌گویند که نرخ مرگ و میر کروناویروس جدید (COVID-19) خیلی کمتر از سارس و مرس است. ما هم قبول داریم! همه قبول دارند! این که خبر جدیدی نیست!
همان روزهای اولی که این بیماری در چین شایع شد، سازمان بهداشت جهانی (WHO) اعلام کرد که مرگ و میر ناشی از این بیماری نگران کننده نیست، بلکه میزان همه‌گیری آن نگران کننده است.
وقتی از یک همه‌گیری در سطح جهانی (پاندمی) صحبت می‌کنیم، عوامل بسیاری هستند که میزان خطر یک بیماری را تعیین می‌کنند. من می‌خواهم به سه مسئله مهم اشاره کنم:
می‌گویند نرخ مرگ و میر ناشی از کووید ۱۹ کمی بیشتر از ۳ درصد است. صحیح اما این عدد برای چین است. کشوری پهناور و یکی از قدرت‌های اقتصادی دنیا که در عرض چند روز بیمارستانی می‌سازد آنچنانی که تمام اتاق‌هایش فشار منفی دارند و تجهیزات ICU. البته بماند که چه بر مردم چین گذشت :( .
تا تاریخ نگارش این مقاله، نرخ مرگ و میر کووید-۱۹ در ایران (با ۱۴۱ بیمار و ۲۲ مرگ) کمی بیشتر از ۱۵ درصد، در کره جنوبی (با ۱۷۶۶ بیمار و ۱۳ مرگ) کمتر از ۱ درصد و در ایتالیا (با ۴۷۰ بیمار و ۱۲ مرگ) حدود ۲/۵ درصد است.
این که چرا میزان مرگ و میر کووید-۱۹ در ایران بیشتر بوده، به عوامل زیادی بستگی دارد. سطح دانش سلامت جامعه، رعایت نکات بهداشتی، میزان شیوع بیماری‌های مزمن، توان نظام درمانی، خدمات به موقع و ... از جمله عوامل موثر هستند. (خلاصه قصد ندارم ارگان یا شخص خاصی را تخریب کنم)
برای متوجه شدن این موضوع باید نگاهی به آمار ویروس مخوف آنفولانزا بیندازیم.
بیماری آنفولانزا ناشی از انواع ویروس‌هاست. آن آنفولانزایی که ما می‌شناسیم، «آنفولانزا فصلی» نام دارد. آنفولانزا مرغی و خوکی هم احتمالاً به گوش‌تان خورده است. اما مهم‌ترین اپیدمی (همه‌گیری) آنفولانزایی، «Spanish flu» یا «آنفولانزا ۱۹۱۸» نام دارد. ببینیم آمار و ارقام از چه قرارند:
در جدول بالا می‌بینید که آنفولانزا ۱۹۱۸ با نرخ مرگ و میر نه چندان بالا (نهایتاً ۱۰ درصد) توانست ۳۰ میلیون نفر را در دنیا و یک‌پنجــــم کل جمعیت ایران را بکشد! پس وقتی راجع به یک همه‌گیری بزرگ صحبت می‌کنیم، فقط بحث میزان مرگ و میر نیست. عوامل زیادی در یک اپیدمی موثرند.
کروناویروس جدید چقدر واگیردار است؟
متوسط نرخ انتقال کروناویروس ۲.۶ نفر برآورد شده است. تا امروز ۷ اسفند، ۱۴۱ نفر مبتلا به کروناویروس در ایران تایید شده‌اند. این ۱۴۱ نفر بیماری با توجه به نرخ متوسط انتقال، احتمالاً ۳۶۶ نفر دیگر را بیمار کرده‌اند. این ۳۶۶ نفر حدوداً ۹۵۱ نفر را آلوده خواهند کرد. سپس ۱٫۳۱۷ بیمار کروناویروسی داریم که در چرخه بعد ۳٫۴۲۴ نفر را بیمار خواهند کرد و این داستان ادامه دارد … .
تا کی؟ تا زمانی که یه چاره‌ی درست حسابی برای کنترل بیماری داشته باشیم. مثل قرنطینه کردن شهر‌ها، تعطیل کردن موقت مدارس، دانشگاه‌ها، حرم‌ها و ...
جالب است بدانید که محققان دانشگاه تورنتو با روش‌های آماری تخمین زدند حدود ۱۸٫۳۰۰ نفر در ایران مبتلا به کرونا هستند و ویروس یک ماه و نیم در ایران حضور داشته‌است. پیش‌نویس این گزارش ۶ اسفند منتشر شد.
در پژوهش‌ها گفته شده است که ۲۶٪ بیماران مبتلا به کووید-۱۹ باید در بیمارستان بستری بشوند.
بگذارید محاسبه‌ای کوچیک بکنیم. مناطق اصلی بیماری در چین ۳۷۰ میلیون نفر جمعیت و ۷۰ هزار نفر بیمار دارند. اگر همین نسبت را به جمعیت ۱۴ میلیونی استان تهران انتقال بدهیم، ۲۶۵۰ بیمار خواهیم داشت که ۷۱۵ نفرشان باید در بخش مراقبت‌های ویژه با تمهیدات خاصی بستری بشوند. یعنی در اتاق ایزوله‌ی فشار منفی قرار بگیرند و کادر درمانی تجهیزات مراقبتی صحیح داشته باشند.
ولی حتی چین که یکی از قدرت‌های اقتصادی دنیاست، نتوانسته در مهیا کردن تجهیزات لازم موفق باشد و تا امروز بیش از ۱۷۰۰ نفر از کادر درمانی چین به کروناویروس جدید مبتلا شدند.
بیماری کروناویروس ۲۰۱۹ یا همان کووید-۱۹ با تمام داستان‌هایش، با تمام خطرات و تهدیداتش، روش‌های پیشگیری آسانی دارد. من در این مقاله قصد ندارم که این روش‌ها را توضیح بدهم ولی منابع معتبری را به شما معرفی می‌کنم که بروید و یاد بگیرید. حواستان را جمع کنید، در حد معقول نگران باشید ولی نترسید. تمام تلاش خود را برای رعایت روش‌های پیشگیری انجام دهید.
