قرارداد هوشمند یک برنامه خوداجرا است که اقدامات مورد نیاز در یک توافق نامه یا قرارداد را خودکار می‌کند. در این روش فرایند پس از تکمیل، تراکنش‌ها قابل پیگیری و برگشت ناپذیر هستند.
قراردادهای هوشمند اجازه می‌دهد تا معاملات و توافقات قابل اعتماد بین طرف‌های ناهمگون و ناشناس بدون نیاز به یک مرجع مرکزی، سیستم قانونی یا مکانیزم اجرایی خارجی انجام شود.
در حالی که فناوری بلاک چین اساساً به عنوان پایه‌ای برای بیت کوین در نظر گرفته شده است، اما بسیار فراتر از یک ارز مجازی تکامل یافته است.
موارد مهم در خصوص قراردادهای هوشمند:
قراردادهای هوشمند اسکریپت‌هایی هستند که اقدامات خاص یک قرارداد بین دو طرف را خودکار می‌کنند.
قراردادهای هوشمند حاوی زبان قانونی، شرایط یا توافقنامه نیستند بلکه فقط کدی است که در صورت برآورده شدن شرایط مشخص، اقدامات را اجرا می‌کند.
Nick Szabo، دانشمند علوم کامپیوتر آمریکایی که در سال ۱۹۹۸ یک ارز مجازی به نام "Bit Gold" را اختراع کرد.
قراردادهای هوشمند را به عنوان پروتکل های تراکنش کامپیوتری تعریف می‌کند که شرایط یک قرارداد را اجرا می‌کند.
قراردادهای هوشمند برای اولین بار در سال ۱۹۹۴ حدود ۱۰ سال قبل از معرفی بیت کوین، توسط نیک سابو، دانشمند کامپیوتر آمریکایی که یک ارز مجازی به نام "بیت گلد" را در سال ۱۹۹۸ اختراع کرد، پیشنهاد شد. در واقع، اغلب شایعه می‌شود که سابو ساتوشی ناکاموتوی واقعی، مخترع ناشناس بیت کوین است، که او آن را رد کرده است.
سابو قراردادهای هوشمند را به عنوان پروتکل‌های تراکنش کامپیوتری تعریف می‌کند که شرایط یک قرارداد را اجرا می‌کند.
هدف او گسترش کارکرد روش‌های تراکنش الکترونیکی مانند POS (نقطه فروش) به حوزه دیجیتال بود.
نیک سازبو نیز در مقاله‌اش اجرای یک قرارداد برای دارایی‌های مصنوعی مانند مشتقات و بندها را پیشنهاد داد. سازبو نوشت: "این اوراق بهادار جدید با ترکیب اوراق بهادار (مانند بندها) و مشتقات (گزینه‌ها و آتی) به شکل‌های مختلفی شکل می‌گیرند. ساختارهای شرایط بسیار پیچیده برای پرداخت‌ها و ... اکنون می‌توانند در قراردادهای استاندارد شامل شرایط پیچیده ساخته شوند و با هزینه تراکنش پایین، به دلیل تجزیه و تحلیل کامپیوتری این ساختارهای پیچیده، معامله شوند."
مهم: قراردادهای هوشمند شامل زبان قانونی یا شرایط قرارداد بین دو طرف نیستند. آنها اسکریپت‌هایی هستند که حاوی عبارات if/then، توابع، ماژولهای مربوط و سایر برنامه‌هایی هستند که اقدامات مشخص شده در یک قرارداد را خودکار می‌کنند.
بسیاری از پیش‌بینی‌های سابو در این مقاله به روش‌هایی که پیش از فناوری بلاک چین بودند، به حقیقت پیوستند. به عنوان مثال، مبادلات مشتقات (Derivatives) در حال حاضر بیشتر از طریق شبکه‌های کامپیوتری با استفاده از ساختارهای اصطلاحی پیچیده انجام می‌شود.
به بیان ساده، Derivatives ، قراردادی است که ارزش آن توسط یک دارایی یا یک گروهی از دارایی‌های پایه تعیین می‌شود. در بازارهای مالی سنتی، اوراق مشتقات ارزش خود را از دارایی‌هایی مانند سهام، اوراق قرضه، نرخ بهره، کالاها، ارزهای فیات و ارزهای دیجیتال به دست می‌آورند. از این رو به این مفهوم نام مشتقات اطلاق می‌شود.
به بیان دیگر، اوراق مشتقه نوعی اوراق بهادار با قیمتی هستند که ارزش آن به یک یا چند دارایی که از آن مشتق می‌شوند بستگی دارد. خود مشتقه قراردادی است مابین دو یا چند طرف بر اساس یک یا چند دارایی. ارزش مشتقه به‌وسیله نوسانات دارایی مبنا تعیین می‌شود. رایج‌ترین دارایی‌های مبنا عبارت‌اند از سهام، اوراق قرضه، کالاها، ارز، نرخ سود و شاخص های بازار.
از آنجا که قراردادهای هوشمند قراردادها را اجرا می‌کنند، می‌توان از آنها برای اهداف مختلف استفاده کرد. یکی از ساده‌ترین کاربردها، اطمینان از انجام معاملات بین دو طرف است، مانند خرید و تحویل کالا. برای مثال، تولیدکننده‌ای که به مواد خام نیاز دارد، می‌تواند با استفاده از قراردادهای هوشمند، پرداخت‌ها را تنظیم کند، و تامین‌کننده می‌تواند محموله‌ها را تنظیم کند. سپس، بسته به توافق بین دو کسبوکار، وجوه می‌تواند به طور خودکار پس از ارسال یا تحویل به تامین کننده منتقل شود.
معاملات املاک و مستغلات، معاملات سهام و کالا، وام دهی، حاکمیت شرکتی، زنجیره تامین، حل اختلاف و مراقبت های بهداشتی تنها چند نمونه هستند که می توان از قراردادهای هوشمند استفاده کرد.
مزیت اصلی قراردادهای هوشمند مشابه مزایای فناوری بلاک چین است، آنها نیاز به اشخاص ثالث را از بین می‌برند. مزایای دیگر این فناوری عبارتند از:
برخی از آسیب‌های قراردادهای هوشمند عبارتند از:
ساده ترین مثال از یک قرارداد هوشمند، تراکنش بین یک مصرف کننده و یک کسبوکار است که در آن فروش انجام می‌شود. قرارداد هوشمند پرداخت مشتری و حمل و نقل یا انتقال مالکیت کسبوکار را انجام می‌دهد.
مثال ديگر، ماشین‌های فروش خودکار در زندگی روزمره حضوری همه‌جانبه دارند. این نیز یک مدل ساده از یک قرارداد هوشمند است: اگر شخصی ۲ دلار را وارد دستگاه كند يا از روش ديگر ژرداخت كند و سپس كليد B۴ را فشار دهد، دستگاه بسته کوکی‌هایی را که در رديف B۴ نگهداری می‌شود، ارائه می‌کند.
یکی ديگر از مثال‌های قراردادهای هوشمند، قرارداد هوشمند بیتکوین (Bitcoin Smart Contract) است. این قراردادها به صورت کد برنامه‌نویسی شده‌اند و برای اجرای تراکنش‌های بیتکوین استفاده می‌شوند. به عنوان مثال، یک قرارداد هوشمند بیتکوین می‌تواند شامل شرایطی باشد که تعیین کننده انتقال بیتکوین به یک شخص دیگر هستند و این قرارداد هوشمند به صورت خودکار اجرا می‌شود.
اتریوم دارای قابلیت‌های قرارداد هوشمند ذاتی بلاک چین است. بلاک چین بیت کوین پس از ارتقاء Taproot، توانایی‌های قرارداد هوشمند را دریافت کرد که به آن اجازه داد تا با لایه‌هایی که قراردادهای هوشمند را روی بلاک چین‌های خود فعال کرده‌اند، ارتباط برقرار کند.
قراردادهای هوشمند در اصطلاح ساده
قراردادهای هوشمند برنامه‌هایی روی یک بلاک چین هستند که هر طرف تراکنش را کامل می‌کند. به عنوان مثال، یک قرارداد هوشمند می‌تواند انتقال وجه را با شخص ثالثی آغاز کند تا تأیید کند که این انتقال انجام شده است.
