شعار سال ۱۴۰۴، «سرمایهگذاری برای تولید»، که توسط رهبر انقلاب اسلامی اعلام شده، نقشه راهی برای توسعه اقتصادی و بهبود معیشت مردم ارائه میدهد. در این میان، هوش مصنوعی (AI) بهعنوان یکی از فناوریهای پیشرو، میتواند نقشی کلیدی در تحقق این هدف ایفا کند. هوش مصنوعی با توانایی خودکارسازی فرآیندها، تحلیل دادههای کلان و بهینهسازی منابع، نهتنها تولید را کارآمدتر میکند، بلکه بهرهوری صنایع را افزایش داده و هزینهها را کاهش میدهد. این مطلب به بررسی دو محور اصلی میپردازد: سرمایهگذاری در زیرساختهای سختافزاری و نرمافزاری هوش مصنوعی، و نقش این فناوری در افزایش بهرهوری صنایع، با تأکید بر همراستایی با شعار سال ۱۴۰۴.
برای بهرهبرداری از ظرفیتهای هوش مصنوعی، ایجاد زیرساختهای قوی و بومی ضروری است. این زیرساختها، مانند ستونهای یک اکوسیستم فناورانه، امکان توسعه و اجرای راهکارهای هوش مصنوعی را فراهم میکنند.
هوش مصنوعی به توان محاسباتی بالایی نیاز دارد، بهویژه برای کاربردهایی مانند یادگیری عمیق و پردازش دادههای کلان. سرمایهگذاری در این حوزه شامل موارد زیر است:
GPU (واحد پردازش گرافیکی): یک پردازنده تخصصی است که برای پردازش دادههای گرافیکی و محاسبات موازی طراحی شده. در هوش مصنوعی، GPUها برای آموزش مدلهای یادگیری عمیق و پردازش سریع دادههای بزرگ استفاده میشوند، زیرا میتوانند تعداد زیادی عملیات را بهصورت همزمان انجام دهند.
TPU (واحد پردازش تنسور): یک تراشه تخصصی است که توسط گوگل برای تسریع محاسبات هوش مصنوعی، بهویژه عملیات ماتریسی در یادگیری عمیق، طراحی شده. TPUها نسبت به GPUها انرژی کمتری مصرف میکنند و برای اجرای مدلهای بزرگ هوش مصنوعی بهینهتر هستند.
دولت ایران در بودجه سال ۱۴۰۴، ۱۱۵ میلیون دلار (حدود ۱۱۶ هزار میلیارد ریال) از صندوق توسعه ملی برای توسعه هوش مصنوعی اختصاص داده است، که شامل ۱۵.۶ میلیون دلار کمک بلاعوض و ۱۰۰ میلیون دلار وام است. این بودجه، که توسط وزارت علوم، تحقیقات و فناوری نظارت میشود، برای تقویت زیرساختها و تجاریسازی پروژههای هوش مصنوعی در نظر گرفته شده است (Iran’s AI Budget Allocation).
نرمافزارها قلب تپنده هوش مصنوعیاند و توسعه آنها نیازمند سرمایهگذاری هدفمند است:
TensorFlow و PyTorch دو چارچوب نرمافزاری متنباز (Open-Source) هستند که برای توسعه و آموزش مدلهای هوش مصنوعی، بهویژه در حوزه یادگیری عمیق (Deep Learning)، استفاده میشوند. هر دو ابزار توسط توسعهدهندگان و محققان برای ساخت شبکههای عصبی و انجام محاسبات پیچیده به کار میروند، اما تفاوتهایی در طراحی و کاربرد دارند.
ایجاد این زیرساختها با موانعی مانند تحریمها، کمبود سرمایه و نبود نیروی متخصص مواجه است. برای رفع این مشکلات، میتوان از مشارکت بخش خصوصی و دولتی، جذب سرمایهگذاری خارجی با مشوقهای مالیاتی، و تقویت آموزشهای تخصصی در دانشگاهها بهره برد.
هوش مصنوعی در صنایع مختلف، از کشاورزی تا پزشکی، میتواند بهرهوری را افزایش داده و هزینهها را کاهش دهد. این سرمایهگذاریها با شعار سال ۱۴۰۴ همراستا هستند و به رشد تولید کمک میکنند.
صنایع مختلف در ایران در حال بهرهبرداری از هوش مصنوعی هستند. در جدول زیر، برخی از این کاربردها آورده شده است:
شرکتهایی در ایران نمونههایی از تلاشهای موفق در این زمینه هستند برای مثال، در کشاورزی، هوش مصنوعی با تحلیل دادهها، زمان بهینه آبیاری را تعیین کرده و مصرف آب را کاهش میدهد، که در کشوری با چالش کمآبی مانند ایران بسیار حیاتی است.
پیادهسازی هوش مصنوعی در صنایع با موانعی مانند مقاومت فرهنگی، هزینههای اولیه بالا و کمبود مهارتهای دیجیتال مواجه است. برای رفع این مشکلات، میتوان به آموزش کارکنان، ارائه تسهیلات مالی برای صنایع کوچک و متوسط، و ترویج فرهنگ پذیرش فناوری از طریق رسانهها پرداخت.
شعار «سرمایهگذاری برای تولید» بر همکاری دولت، بخش خصوصی و مردم تأکید دارد. هوش مصنوعی میتواند این همکاری را تقویت کند:
ایران هدفگذاری کرده است تا سال ۱۴۱۱ (۲۰۳۲ میلادی) به یکی از ۱۰ کشور برتر در حوزه هوش مصنوعی تبدیل شود. این هدف با توجه به استعدادهای موجود در دانشگاههایی مانند شریف و تهران، و حمایتهای دولتی، قابل دستیابی است. با این حال، چالشهایی مانند تحریمها و بودجه محدود ممکن است مانع شوند. افزایش بودجه و رفع موانع میتواند از مهاجرت مغزها جلوگیری کرده و جایگاه ایران را در این حوزه تقویت کند.
هوش مصنوعی، بهعنوان پیشران تولید، میتواند محور اصلی تحقق شعار سال ۱۴۰۴ باشد. سرمایهگذاری در زیرساختهای سختافزاری و نرمافزاری، ایران را به خودکفایی در این حوزه نزدیک میکند، در حالی که کاربرد هوش مصنوعی در صنایع، بهرهوری را افزایش داده و هزینهها را کاهش میدهد. تحقق این چشمانداز نیازمند همکاری منسجم همه بخشها و برنامهریزی دقیق برای غلبه بر چالشهاست. با این رویکرد، هوش مصنوعی نهتنها یک فناوری، بلکه یک فرصت طلایی برای جهش تولید و پیشرفت اقتصادی کشور خواهد بود.
