امروزه بسیاری از مردم بورس را می‌شناسند و بخشی از سرمایهٔ خود را در آن معامله می‌کنند؛ اما تعداد کمی با جزئیات نحوهٔ طبقه‌بندی نمادها و شرکت‌ها آشنااند. در این نوشته به اختصار انواع طبقه‌بندی‌های نمادها و شرکت‌ها را در بورس اوراق بهادار تهران بررسی می‌کنیم.
تمامی آمار و اطلاعات به کار رفته در این نوشته و تصاویر آن بر اساس داده‌های عمومی سایت بورس اوراق بهادار تهران و سایت شرکت مدیریت فناوری بورس تهران در روز دوشنبه ۱۳ اردیبهشت ۱۴۰۰ تهیه شده‌اند.
سابقهٔ بورس در ایران و تشکیل بورس اوراق بهادار تهران به سال ۱۳۴۶ بازمی‌گردد. ساختار فعلی بورس‌های ایران و شرکت مستقل بورس اوراق بهادار تهران به عنوان یک شرکت سهامی عام میراث قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران مصوب آذر ۱۳۸۴ است. (دربارهٔ تاریخچهٔ بورس اوراق بهادار تهران بیشتر بخوانید.) معاملات آنلاین بورس ایران نیز در سال ۱۳۸۹ با سامانهٔ معاملات آنلاین تدبیرپرداز آغاز شد. (بیشتر بخوانید.) در دو سال اخیر بسیاری از مردم عادی بخشی از سرمایهٔ خود را وارد بورس کردند و به خیل عظیم معامله‌گران بورس ایران پیوستند.
اما انواع مختلفی از محصولات در بورس معامله می‌شود. در ادامه چند نوع طبقه‌بندی محصولات قابل معامله در بورس را بررسی می‌کنیم.
مادهٔ ۴ دستورالعمل پذیرش اوراق بهادار در بورس اوراق بهادار تهران این بورس را به دو بازار اول (شامل تابلوی اصلی و فرعی) و دوم تقسیم می‌کند. این طبقه‌بندی به سرمایه‌گذاران کمک می‌کند تا پیش از سرمایه گذاری، ریسک‌های شرکت‌ها را در چهار جنبهٔ ریسک ورشکستگی، ریسک اندازهٔ شرکت، ریسک نقدشوندگی و ریسک اطلاع‌رسانی بشناسند. در اردیبهشت هر سال شرکت‌ها بر اساس سنجه‌هایی که در سایت بورس اوراق بهادار تهران توضیح داده شده است بازبینی می‌شوند.
در بورس اوراق بهادار تهران چهار نوع محصول (product) معامله می‌شود: سهام (شامل سهام عادی و حق تقدم سهام)، اوراق قرضه (شامل اوراق مشارکت و ابزارهای مالی اسلامی)، اوراق مشتقه (شامل قراردادهای آتی و قراردادهای اختیار معامله) و صندوق‌های سرمایه‌گذاری قابل معامله در بورس. برای آشنایی با هر یک از انواع محصولات می‌توانید به بخش محصولات سایت بورس اوراق بهادار تهران مراجعه کنید.
تعداد تابلوها بیش از تعداد بازارهاست. فهرست همهٔ تابلوهای بازار در سایت شرکت مدیریت فناوری بورس تهران در دسترس است:
بازار اول به دو تابلوی اصلی و فرعی تقسیم می‌شود. بازار دوم در ابتدای جداسازی تابلوها در سال ۱۳۸۷ شامل دو تابلوی فهرست اولیه و فهرست مشروط می‌شد. امروزه فهرست مشروط استفاده نمی‌شود و سهام شرکت‌های بازار دوم فقط در تابلوی فهرست اولیه معامله می‌شود. در حال حاضر پذیرش سهام عادی در بورس تنها در دو تابلوی بازار اول و فهرست اولیهٔ بازار دوم صورت می‌گیرد.
معاملات همهٔ اوراق مشتقه، شامل معاملات آتی و قراردادهای اختیار معامله (خرید و فروش)، صرف نظر از تابلوی نماد اصلی، در تابلوی ابزار مشتقه صورت می‌گیرد. به طور مشابه، معاملات همهٔ اوراق بدهی و قرضه در تابلوی اوراق بدهی انجام می‌شود. صندوق‌های سرمایه‌گذاری قابل معامله در بورس (ETF) نیز در تابلوی غیررسمی معامله می‌شوند.
برخی تابلوها متعلق به آیین‌نامهٔ قدیمی پذیرش سهام در بورس هستند. تابلوی دوم پس از تصویب آیین‌نامهٔ سال ۸۶ استفاده نمی‌شود و در حال حاضر وجود ندارد. تابلوی غیررسمی پیش از تصویب آیین‌نامهٔ سال ۸۶ برای برخی معاملات خاص که در دستورالعمل نحوهٔ انجام معاملات در تابلوی غیررسمی تشریح شده بود کاربرد داشته است و در حال حاضر معاملات صندوق‌های سرمایه‌گذاری در این تابلو صورت می‌گیرد. تابلوی شاخص محل قرارگیری برخی نمادهای شاخص بوده است که در گذشته برای نمایش شاخص‌های بازار مورد استفاده قرار می‌گرفته است. در حال حاضر شاخص‌ها به عنوان نماد در نظر گرفته نمی‌شوند. تابلوی فهرست مشروط بازار دوم در حال حاضر و مطابق آیین‌نامهٔ جدید مورد استفاده قرار نمی‌گیرد.
شرکت‌ها بر اساس ماهیت حوزهٔ کاریشان به ۶۷ بخش (sector) و ۲۲۶ طبقه (subsector) تقسیم می‌شوند. آیین‌نامهٔ ضوابط کلی طبقه‌بندی شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران جزئیات این طبقه‌بندی را توضیح داده است. فهرست کامل بخش‌ها در سایت سازمان مدیریت فناوری بورس تهران در دسترس است. برخی بخش‌ها (مانند بخش شاخص) در گذشته برای استفاده‌های خاص و عملیاتی (مثل نمادهای شاخص) استفاده می‌شده‌اند و نمایانگر شرکت‌های واقعی نبوده‌اند.
محصول مرتبط به هر شرکت معمولاً در چهار نماد معامله می‌شود که نوع معامله را مشخص می‌کند. گاهی این مشخصه را نوع بازار می‌نامند. همان‌طور که در سایت شرکت مدیریت فناوری بورس تهران توضیح داده شده است، شش نوع نماد وجود دارد:
به طور معمول، شمارهٔ نوع نماد آخرین شناسهٔ نام کوتاه نماد را تشکیل می‌دهد؛ بنابراین وتجارت۱ نماد عادی بانک تجارت است که در تابلوی فرعی بازار اول بورس معامله می‌شود، وتجارت۲ بازار خرده‌فروشی همین محصول، وتجارت۳ بازار جبرانی محصول مذکور و وتجارت۴ بازار معاملات بلوکی همین محصول است. فهرستی از بسیاری از نمادهای فعال و غیرفعال در سایت شرکت مدیریت فناوری بورس تهران در دسترس است. فهرست نمادهای فعال قابل معاملهٔ هر روز به تفکیک نوع محصول در سایت بورس اوراق بهادار تهران در دسترس است.
در بررسی مشخصات نمادها و شرکت‌ها توجه کنید که نام کامل انگلیسی نماد ممکن است غلط‌انداز باشد. برای مثال دو نماد شوینده۱ (مدیریت صنعت شوینده ت.ص.بهشهر) و غبهشهر۱ (صنعتی بهشهر) هر دو با نام انگلیسی Behshahr Ind. ثبت شده‌اند اما به دو شرکت از صنایع متفاوت تعلق دارند.
