واکنش کاربران توئیتر به محکومیت عیسی شریفی و مهدی جهانگیری چقدر سازمان‌یافته و جناحی بود؟
محمد رهبری، هادی صفری
بخش ابتدایی این نوشتار در روزنامهٔ اعتماد روز دوشنبه ۲۰ بهمن به چاپ رسیده است.
ابلاغ احکام عیسی شریفی معاون قالیباف در زمان شهرداری وی و مهدی جهانگیری برادر معاون اول رئیس جمهور، از سوی قوه قضائیه، در هفته اول بهمن ماه سال جاری، فضای سیاسی کشور را تحت تأثیر خود قرار داد. به دنبال انتشار اخبار محکومیت این دو نفر، افراد و گروه‌های سیاسی نسبت به آن واکنش‌های متفاوتی نشان دادند و توئیتر فارسی بهترین جایی بود که می‌شد این واکنش‌ها را در آن رصد و تحلیل کرد.
بر اساس آنچه قوه قضائیه اعلام کرده، عیسی شریفی به ۲۰ سال زندان و رد مال به ارزش ۴۸۰ میلیارد تومان و مهدی جهانگیری محکوم به 2 سال زندان شد؛ اعداد و ارقامی که نشان می‌دهد جرم عیسی شریفی به مراتب سنگین‌تر از جرم مهدی جهانگیری بوده است. با این حال سؤال مهم آن است که واکنش گروه‌های سیاسی به این دو پرونده چقدر متوازن و عادلانه بوده است؟ آیا گروه‌های سیاسی توانسته‌اند فارغ از گرایش خودشان به این موضوع واکنش نشان دهند؟ با توجه به آنکه باقر قالیباف اکنون رئیس مجلس و اسحاق جهانگیری معاون اول رئیس جمهور است، واکنش‌ها به محکومیت افراد منسوب به این دو چگونه بوده است؟ تحلیل داده‌های منتشر شده در توئیتر برای پاسخ به این سؤالات مفید است.
نتایج به دست آمده از توئیت‌های منتشر شده راجع به عیسی شریفی و مهدی جهانگیری نشان می‌دهد که علی‌رغم جرم سنگین‌تر عیسی شریفی، مهدی جهانگیری به مراتب بیشتر مورد توجه کاربران توئیتری بوده است. همانگونه که در جدول زیر می‌بینید، تعداد کاربرانی که منحصراً راجع به مهدی جهانگیری توئیت یا کامنت نوشته‌اند حدود ۲٫۵ برابر کاربرانی بوده است که علیه عیسی شریفی توئیت زده‌اند. توئیت‌هایی که علیه مهدی جهانگیری بوده نیز به مراتب بیشتر از توئیت‌هایی است که علیه عیسی شریفی متشر شده است.
جدول بالا به روشنی نشان می‌دهد که میان میزان حملات به عیسی شریفی و مهدی جهانگیری و حکمی که هر یک از این دو نفر گرفتند تناسبی وجود ندارد. موضوعی که به شائبه حملاتِ سازمان‌دهی‌شده علیه مهدی جهانگیری دامن می‌زند. علاوه بر این، اصولگرایان در روزهای گذشته دو هشتگ #قاچاقچی_دلار و #پوری_جهانگیری_فریدون را نیز به صورت سازماندهی شده علیه مهدی جهانگیری ترند کردند؛ واقعیتی که نشان می‌دهد سازمان رسانه‌ای آن‌ها تمرکز زیادی بر محکومیت مهدی جهانگیری داشته است.
به جز کاربرانی که در جدول بالا به آن‌ها اشاره شد که فقط در مورد یک نفر از محکومین توئیت زده بودند، ۲۵۹ کاربر نیز وجود داشتند که هم در مورد عیسی شریفی نوشتند و هم در مورد مهدی جهانگیری. اما برای آن که بدانیم این کاربران عمدتاً نزدیک به کدام جریان سیاسی بوده‌اند گراف زیر را باید دید.
در این گراف، اسامی کاربرانی که توئیت‌هایشان حداقل ۷۵۰ لایک گرفته آورده شده است تا اکانت‌های برجسته هر گروه سیاسی قابل تحلیل باشد. علاوه بر این، رنگ‌ها نشان می‌دهد که هر کاربری چگونه به عیسی شریفی و مهدی جهانگیری اشاره کرده است. رنگ سبز حاوی توئیت‌هایی است که کلمات شهردار و قالیباف در آن آمده، رنگ بنفش حاوی توئیت‌هایی است که عبارات مهدی جهانگیری و اسحاق جهانگیری در آن آمده و رنگ آبی مخصوص توئیت‌هایی است که کلمه معاون اول در آن‌ها آمده است.
همانگونه که در سمت چپ این گراف با رنگ سبز می‌بینید، از میان کاربران برجسته‌ای که فقط علیه عیسی شریفی و قالیباف توئیت زده‌اند، نام نعمت‌الله حافظی و یاشار سلطانی به صورت واضحی به چشم می‌خورد؛ کسانی که در زمان شهرداری قالیباف، نسبت به تخلفات وی هشدار می‌دادند.
در سمت راست گراف کاربرانی را می‌بینیم که فقط علیه مهدی جهانگیری توئیت زده‌اند: از نظام‌الدین موسوی تا مسیح علی‌نژاد! نام اکانت‌های برجسته سازمان رسانه‌ای اصولگرایان نظیر علی قلهکی و سید پویان حسینی نیز در میان آن‌ها دیده می‌شود.
در وسط گراف نیز نام کسانی را می‌بینیم که توأمان در مورد مهدی جهانگیری و عیسی شریفی توئیت زده‌اند. رضا حقیقت‌نژاد خبرنگار رادیو فردا، علی جعفری اصولگرا و عباس عبدی و محمود صادقی اصلاح‌طلب از جمله اکانت‌های برجسته در این میان هستند. بنابراین، نکته اولی که از این گراف می‌توان استنتاج کرد آن است که چهره‌های برجسته اصولگرایی عمدتا جناحی توئیت زده‌اند؛ حال آنکه چهره‌های برجسته اصلاح‌طلبی که به این مفاسد پرداخته‌اند، نسبتاً غیرجناحی عمل کرده‌اند.
نکته دیگری که از این گراف قابل استنتاج است آن است که اکثر توئیت‌های مربوط به مهدی جهانگیری، حاوی کلیدواژه‌های «جهانگیری» و «مهدی جهانگیری» بوده است؛ اما در بخش کمتری از این توئیت‌ها، عباراتی نظیر «اسحاق جهانگیری» و «معاون اول رئیس جمهور» برجسته شده است. علی قلهکی و مسیح علی‌نژاد نام اسحاق جهانگیری را برجسته کرده‌اند و نظام‌الدین موسوی و سید پویان حسینی عبارت «معاول اول رئیس جمهور» را. یافته‌هایی که نشان می‌دهد این افراد احتمالا به دنبال بهره‌برداری سیاسی از محکومیت مهدی جهانگیری بوده‌اند. بر همین اساس و بر اساس نزدیکی و دوری هر یک از اکانت‌ها به هر یک از عبارات، می‌توانید گراف کامل‌تر تحلیل کنید.
از این داده‌های آنلاین نتایج متنوع بیشتری می‌توان گرفت که مهمترین آن‌ها رویکرد جناحی و سازمان‌یافته اصولگرایان در مواجهه با محکومیت عیسی شریفی است. آن‌ها نه تنها به محکومیت عیسی شریفی توجه چندانی نداشتند، بلکه به نظر می‌رسد که با حمله سازمان‌یافته به برادر معاون اول رئیس جمهور، تلاش کرده‌اند تا این موضوع را از توجه رسانه‌ای خارج کنند.
با جمع‌آوری بخش قابل توجهی از بازنشرهای توییت‌های نوشته‌شده دربارهٔ مهدی جهانگیری و عیسی شریفی، شبکهٔ بازنشر این توییت‌ها تشکیل داده شد. این شبکه به ما کمک می‌کند با بررسی مخاطبان و حامیان هر یک از کاربرانی که دربارهٔ این دو پروندهٔ فساد مالی نوشته‌اند، جایگاه هر فرد را مشخص کنیم.
در این شبکه ۶۷۷۰ کاربر یکتا و ۱۴۷۲۰ رابطهٔ بازنشر میان کاربران (نه میان توییت‌ها) وجود دارد.
گروه‌های مختلفی از کاربران در این شبکه قابل تشخیصند. در سمت چپ، کاربرانی با گرایش سیاسی برانداز یا تحول‌خواه وجود دارند که با رنگ آبی مشخص شده‌اند. خبرنگارانی مانند مسیح علی‌نژاد، رضا حقیقت‌نژاد و داریوش زند از افراد مورد توجه این گروه بوده‌اند که دربارهٔ پرونده‌های فساد مالی نوشته‌اند. این نکته قابل توجه است که گرچه ماهیت‌های توییت‌های مسیح علی‌نژاد و افرادی مانند رضا حقیقت‌نژاد بسیار با هم متفاوت بوده است، اما خوانندگان آن‌ها به هم نزدیک بوده‌اند.
در کنار آن‌ها کاربرانی با گرایش سیاسس نزدیک به اصلاح‌طلبان دیده می‌شوند که با رنگ صورتی نمایش یافته‌اند. یاشار سلطانی، علی نظری، عبدالله مؤمنی و عباس عبدی برخی از کاربران شاخص این دسته‌اند.
پس از این گروه، کاربران عدالت‌خواه و حامیان احمدی‌نژاد دیده می‌شوند که با رنگ‌های قرمز و نارنجی مشخص شده‌اند. وحید اشتری از افراد شاخص این گروه است.
در سمت راست شبکه کاربران ارزشی و انقلابی دیده می‌شوند که با رنگ سبز مشخص شده‌اند. علی جعفری، سید پویان حسینی، سید منصور موسوی، سید محسن دهنوی، سید نظام‌الدین موسوی و محمد پازوکی از شاخص‌ترین افراد این گروه هستند.
علی قلهکی پل میان این گروه با گروهی دیگر از کاربران است که با رنگ سیاه مشخص شده‌اند. به نظر می‌رسد این گروه شامل کاربران نه‌چندان مشهور توییتری است که گرایش‌های انقلابی دارند.
