آیا نوع دولت حاکم در آمریکا تأثیری بر تهران دارد؟
از زمان حضور رسمی ایالات متحده در سیاست ایران در دهه ۳۰ خورشیدی، بیش از ۷۰ سال گذشته است. در این سال‌ها، نوع روابط میان تهران و واشنگتن همیشه در میان نخبگان سیاسی ایران، چه قبل از انقلاب و چه پس از پیروزی انقلاب اسلامی، محل بحث بوده است. به نظر می‌رسید که در سال‌های اخیر، به‌ویژه در دهه ۹۰، با تجربه برجام نوعی شفافیت درباره روابط و تعامل با ایالات متحده به وجود آمده باشد و دوگانه مذاکره یا مقاومت هوشمندانه به سمت تبدیل‌شدن به گفتمان غالب در عرصه عمومی حرکت کرده باشد. اما متأسفانه در ماه‌های اخیر، به‌ویژه پس از شهید رئیسی، مرور روند تحولات و موضع‌گیری‌ها نشان داد که تجربه تلخ دهه ۹۰ به عنوان الگویی برای اجتناب از تصمیم‌گیری‌های اشتباه، مد نظر سیاست‌مداران مستقر در پاستور قرار نگرفته است.
منازعه میان دو ایده
عرصه بین‌المللی بر چه اساسی عمل می‌کند؟
دسته‌ای از نظریات روابط بین‌الملل بر اهمیت سازوکارهای بین‌المللی و لزوم تعامل فراگیر دولت‌ها با یکدیگر برای نیل به اهداف مشترک و کاهش اختلافات از طریق ایجاد وابستگی‌های متقابل تأکید دارند. این نظریات مبنای شکل‌گیری اتحادیه اروپا به شکل امروزی آن هستند. در مقابل، دسته‌ای دیگر از نظریات روابط بین‌الملل معتقدند که عرصه بین‌المللی، عرصه رقابت فزاینده است و دولت‌ها بر اساس منافع ملی خود سیاست‌هایی را اتخاذ می‌کنند. این نظریات بر این باورند که صلح دائمی اساساً غیرواقعی است و نمی‌تواند محیط و روابط واقعی میان دولت‌ها را تبیین کند.
مرور تحولات و رخدادهای یک قرن اخیر نشان می‌دهد که روابط میان دولت‌ها در عرصه بین‌المللی، ترکیبی از این دو دیدگاه بوده است. دیدگاه اول، که به لیبرالیسم مشهور است، به جز در موارد محدود(مانند تجربه اتحادیه اروپا)، الگوی مناسبی برای تفسیر عرصه بین‌المللی نیست. از سوی دیگر، تجربه جنگ‌های جهانی اول و دوم و همچنین درگیری‌های یکصد سال اخیر نشان می‌دهد که الگوی نظری رئالیست‌ها(واقع‌گرایان) قدرت بیشتری برای تبیین وضعیت نظام بین‌الملل داشته و پیش‌بینی‌های آن از اعتبار بیشتری برخوردار بوده است.
فیل‌ها و الاغ‌ها!
آیا میان جمهوری‌خواهان و دموکرات‌ها در نوع تعاملشان با ایران تفاوتی وجود دارد؟
ماهیت نظام سیاسی در آمریکا تحت تأثیر سیاست در انگلستان است. جریان دو حزبی که تلاش دارد ایده‌های سیاسی و اقتصادی خود را در عرصه داخلی و خارجی پیگیری کند. در میان سیاست‌مداران ایرانی، این دیدگاه وجود دارد که میان دموکرات‌ها و جمهوری‌خواهان در ایالات متحده تفاوت معناداری در اقدامات و سیاست‌گذاری‌ها وجود دارد.
مرور تاریخ و جهت‌گیری‌های ایالات متحده علیه تهران نشان می‌دهد که سیاست واشنگتن در قبال جمهوری اسلامی تحت تأثیر احزاب نیست و این هیئت حاکمه ایالات متحده است که سیاست در قبال تهران را تعیین و ابلاغ می‌کند. گروهی از جریان‌های سیاسی در ایران معتقد بودند و هستند که میان جمهوری‌خواهان و دموکرات‌ها در رابطه با نوع رفتار و سیاست‌گذاری در قبال ایران تفاوت معناداری وجود دارد. به عنوان مثال، این جریان اشاره می‌کند که ایران با دولت دموکرات اوباما توانست به توافق برجام برسد، اما دولت جمهوری‌خواه ترامپ نه تنها از برجام خارج شد بلکه اقدام به ترور فرمانده نیروی قدس سپاه در بغداد کرد و دو کشور را تا مرز جنگ پیش برد.
از ابراهیم تا اسماعیل شهید
چه چیزی تغییر کرد؟
در روز آغاز ریاست جمهوری مسعود پزشکیان در ایران، اسماعیل هنیه، رئیس دفتر سیاسی حماس، در تهران ترور شد. ایران کمتر از سه ماه قبل از آن، در پاسخ به تجاوز اسرائیل به کنسول‌گری‌اش در دمشق، سرزمین‌های اشغالی را مستقیم از تهران هدف قرار داد. دامنه تنش میان تهران و رژیم صهیونیستی پس از عملیات "طوفان الاقصی" در حال افزایش بود و این تصور در میان صهیونیست‌ها ایجاد شده بود که ایران به حملات این رژیم به مواضعش در سوریه و لبنان پاسخ مستقیم نخواهد داد. اما عملیات "وعده صادق" این تصور را در میان نخبگان سیاسی این رژیم تغییر داد. ترور اسماعیل هنیه در روز آغازین دولت جدید، آزمونی برای اراده تهران بود؛ آزمونی برای اینکه آیا اراده تهران با تغییر نخبگان سیاسی‌اش تغییر خواهد کرد یا خیر. همچنین، ترمیم چهره امنیتی رژیم صهیونیستی از دیگر اهداف ترور هنیه بود.
سیاست تقلیل‌گرایانه
چرا مسئله سیاست‌گذاری آمریکا در قبال ایران در دولت‌های دموکرات به‌صورت تقلیل‌گرایانه تحلیل می‌شود؟
معاون راهبردی رئیس‌جمهور در مصاحبه با سی‌ان‌ان بر این نکته تأکید کرد که بعد از ترور اسماعیل هنیه، پیام‌های متعددی از جانب ایالات متحده به ایران واصل شد که درخواست داشت تهران از پاسخ به ترور رئیس دفتر سیاسی حماس اجتناب کند تا آمریکا بتواند با اهرم‌های در دستش رژیم صهیونیستی را به آتش‌بس در غزه مجاب کند. آقای ظریف در همان مصاحبه تأکید کرد که تهران به ادعای آمریکا برای فشار بر اسرائیل اعتماد کرد، اما زمان نشان داد که وعده‌های واشنگتن چیزی جز سراب نبود. تعلل در پاسخ به اسرائیل به واسطه ترور هنیه در تهران، در کنار موضع‌گیری‌های دولت جدید در عرصه سیاست خارجی، زمینه را برای اسرائیل فراهم کرد تا دبیرکل حزب‌ا... لبنان را در بیروت هدف قرار دهد.
سید عباس عراقچی، پیش از سفر خود به نیویورک برای حضور در مجمع عمومی سازمان ملل، بر این اصل تأکید کرد که جمهوری اسلامی ایران در تله تنش صهیونیست‌ها گرفتار نخواهد شد. تقلیل واقعیت‌های موجود در منطقه به مفهوم "تله تنش"، همان نگاه تقلیل‌گرایانه‌ای است که بخشی از سیاست‌مداران دولت آقای دکتر پزشکیان به آن مبتلا هستند.
استفان والت، استاد مشهور روابط بین‌الملل، در یادداشتی کوتاه که در ماه قبل منتشر شد، بر این مطلب تأکید کرد که اشتباه است اقدامات اسرائیل را بدون مجوز و اذن آمریکا فرض کنیم. اسرائیل دقیقاً همان کاری را انجام می‌دهد که آمریکا از او انتظار دارد. درک این نکته که اسرائیل ابزار مهم سیاست‌گذاری آمریکا در منطقه است، مسئله‌ای پنهان و پیچیده نیست و چشم‌پوشی از این واقعیت که آمریکا توسط هیئت حاکمه‌اش اداره می‌شود، همان اشتباهی است که مجوز ترور سید حسن نصرا... را صادر کرده است.
جان کلام
ترور جناب مجاهد و عبدصالح و بی‌همتای خدا، سید و علمدار محور مقاومت حضرت آیت‌ا... سید حسن نصرا...(رحمه) در دوره ریاست جمهوری بایدن از حزب دموکرات و تیم سیاست خارجی نونهادگرای لیبرال وی اتفاق افتاد و همین گذاره می‌تواند خاتمه‌ای باشد بر تقلیل ایالات متحده در مقام عمل به دموکرات و جمهوری خواه اگر اراده‌ی برای درس گرفتن از تحولات و تجربه‌های گذشته وجود داشته باشد.
✍ احمد موسی‌پور / کارشناسی ارشد روابط بین‌الملل
