پروسه تنظیم شکایت جرایم سایبری

سلب ادعا: موارد نوشته شده در این مطلب، در تاریخ ۳۰ دی‌ماه ۱۳۹۸ معتبر هستند. چنانچه پس از این تاریخ مشغول خواندن مطلب هستید، لطفا از وکیل یا مشاور قضایی مطلع و متخصص، سوال کنید که آیا موارد مندرجه در این مطلب معتبر هستند یا خیر.

مدتهای زیادی از جرائم سایبری می‌خوندم. ویدئوهایی که کانالهای مختلف در یوتوب آپلود می‌کردند، مجرمانی رو نشون میداد که به ظاهر چقدر متین و موجه بودند ولی وقتی سابقه بزهکاریشون توضیح داده می‌شد، تازه می‌فهمیدیم چه عتیقه‌هایی هستند!

خلاصه سرتون رو درد نیارم، اتفاق مشابهی برای خودم افتاد. فلذا ترجیح میدم که پروسه شکایت و رسیدگی قضایی و ... رو توضیح بدم. ضمن این که، این مطلب «صرفا مربوط به من یا متشاکی» نیست. بلکه یک مطلب عمومیه و مایل هم نیستم جزییات ماجرای خودم رو اینجا بازگو کنم.

وقوع جرم

جرم در فضای مجازی به شکل‌های مختلف میتونه رخ بده. قانون مجازات، بسته به کشور و شرایط کشور میتونه متفاوت باشه، مثلا ایران از «قانون مجازات اسلامی» (که به اختصار ق.م.ا گفته میشه) پیروی می‌کنه. اما آیا مجازات صرفا بر اساس این قانونه؟ خیر. این قانون خودش شکلیست از یک قانون اساسی یا اساسنامه. قانون مجازات یا قانون جزا اگر اشتباه نکنم (من حقوقدان نیستم، فلذا ممکنه اینجاها کمی اشتباه باشه که از دوستان آشنا میخوام بیان اصلاحش کنن) بر اساس ق.م.ا نوشته میشه و حد و تعزیر برای جرائم مختلف تنظیم میشه.

وقتی جرم صورت بگیره، شما بالاخره مطلع می‌شید. جرم میتونه صرف یک تهدید باشه، میتونه تهدیدی باشه که مال یا جان شما رو هدف قرار بده، میتونه باج‌خواهی باشه، میتونه انتشار داده‌های خصوصی شما یا حتی «زاغ‌سیاه چوب‌زدن» یا «دیده‌بانی از اطلاعات» شما باشه (اگر در جریان نیستید، رصد اطلاعات اشخاص بدون اطلاع از اونها، به قصد تهدید و باج‌خواهی حتی در قوانین ایران هم جرم‌انگاری شده. پس اگر زاغ‌سیاه چوب‌زن یا همون استاکر دارید، به سادگی می‌تونید شکایت کنید). پس خیالتون راحت باشه که مجرم مدرک جرم دست شما داده. حالا به هر شکل و شمایلی! پس مدارک جرم رو نگه دارید.

وکیل یا مشاور قضایی

بعد از این که دیدین شخصی داره به هر شکلی در فضای مجازی به شما آسیبی میرسونه، سراغ یک وکیل برید. وکیل احتمالا مدارک شما رو بررسی می‌کنه و یک سری جرم ازش می‌کشه بیرون. حالا سوال اینه که آیا وکیل میتونه جرمی به جرائم این شخص - با شانس برد بالا - اضافه کنه؟ بله میتونه. ولی معمولا مجرم اونقدر عتیقه‌بازی درآورده که اصلا نیازی نباشه به این که وکیل بخواد پیازداغی به ماجرا اضافه کنه.

وکیل، از شما وکالت میگیره. در واقع میشه نماینده فعالیت حقوقی و قانونی شما. میدونم تحت شرایطی شخصی که عضو کانون وکلا نیست هم میتونه وکالت شما رو داشته باشه ولی برای این موارد، بهتره از وکلای کانون وکلای دادگستری استفاده کنید. بعد از این که وکیل مدارک شما رو بررسی کنه و صحبت‌های شما رو بشنوه و وکالت بگیره؛ یک «شکواییه» تنظیم می‌کنه. شکواییه همراه مدارک جرم، تسلیم «دادسرای جرائم رایانه‌ای» میشه.

دادسرا، فتا و الباقی ماجرا

خب، گفتیم که مدارک رو میده به دادسرای جرائم رایانه‌ای (در تهران در خیابان آیت‌الله کاشانی واقع شده). احتمالا از شما هم بخوان در سامانه ثنا هم ثبت نام کنید. کاری نداره این ثبت نام، فقط کافیه برید به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی (با گشت و گذار در اینترنت پیدا میشه، حتی فکر کنم خود adliran.ir هم یک سری رو لیست کرده) و بخواید که براتون ثبت نام کنن. البته یادتون باشه که حتما پیش از ثبت نام کد پستی خونه رو یادداشت کرده باشید و موبایل هم داشته باشید همراهتون (چون کد تایید می‌فرستن).

اما بریم سر اصل مطلب. شکواییه و مدارک تحویل دادسرا میشه. دادسرا هم بعد از اون، میفرسته پلیس فضای تبادل اطلاعات یا همون فتای خودمون. اینجا به بعد رو موردی می‌نویسم. چون در جریان خیلی‌هاش نیستم چون که وکیل انجام داده.

• پلیس فتا : از طرف دادسرا، خود شما یا وکیلتون خواسته می‌شید به پلیس فتا و افسر پرونده شما هم مشخص میشه. یادتون باشه که دوباره عین همون حرفایی که به وکیل زدید و تو شکواییه اومده باید تکرار شه اون هم با جزییات بیشتر. افسر پرونده به شما یک اظهارنامه میده که پر کنید. اظهارنامه شامل اینه که تو چه فضاهایی آزار دیدید و اکانت شما خصوصی بوده یا عمومی (دقت کنید که آزار برای اکانت‌های خصوصی، جرم سنگین‌تری داره. پس بد نیست که مدتی که پلیس داره تحقیقات محلی انجام میده اکانت‌هاتون رو خصوصی کنید)، ازتون پرسیده میشه آیا مایل به سازش و رضایت هستید یا خیر و در آخر ازتون میخوان که یه گواهی معتبر بیارید برای اظهاراتتون که این گواهی امضاء و اثر انگشت شماست.
• تحقیقات محلی: بعد از این که شما اظهاراتتون رو به پلیس بگید، تحقیقات محلی رو آغاز می‌کنه. تحقیقات محلی شامل گشتن تو محل‌های وقوع جرم (توییتر، تلگرام، وبلاگ و ...)، استعلام از سرویس‌ها (سرویس‌هایی که فیلتر یا تحریم نیستند مثل همین ویرگول، ایرنیک و ...) میشه. بعد از این که این موارد بررسی شد، دوباره پرونده ارجاع داده میشه به دادسرا.
• ارجاع مجدد به دادسرا : دادسرا، نتایج تحقیقات و استعلام‌ها رو از فتا می‌گیره. تا جایی که می‌دونم خودشون هم یک بار دیگر استعلامی انجام میدن که مهر تاییدی باشه. بعدش ارجاع داده میشه به شورای حل اختلاف (داخل پرانتز بگم که همه این مراحل در سامان ثنا قابل مشاهده‌ست).
• ارجاع به شورا : خب از اونجا که یکی از اصول دعوا کردن اینه که با گفت و گو همه چیز حل شه، پرونده قبل از ارجاع به دادگاه، میره شورای حل اختلاف. اگر هردوطرف روی ثنا به درستی ثبت نام کرده باشند، یک پیامک از دادسرا دریافت می‌کنند که پرونده رفته شورا. معمولا نزدیک‌ترین شورا به دادسرای جرائم رایانه‌ای انتخاب میشه (اگر در تهران باشید احتمالا شورای شماره پنج) و در شورا شما یا وکیلتون، متشاکی یا وکیلش؛ اعلام می‌کنید که آیا حاضر به سازش هستید یا نه. حصول سازش شرایطی میتونه داشته باشه، ممکن هم هست یکی از طرفین سازش کنه یکی نه (که در این مورد دقیقا نمی‌دونم چه اتفاقی می‌افته). وقتی هم که عدم حصول سازش به شورا اعلام شه، شورا پرونده رو میفرسته دادسرا.
• دادسرا و دادگاه : بعد از این که شورا پرونده رو بفرسته دادسرا، وظیفه دادسرا ارسال پرونده شما به دادگاهه. یک قاضی وقتی می‌گذاره و پرونده و شکایت رو باز بررسی می‌کنه. طبق اون، احضاریه‌ای برای خوانده (یا متشاکی) صادر میشه. این روند تا سه بار (که حدود نُه ماه میتونه طول بکشه) تکرار میشه و چنانچه بعد از سه‌بار، خوانده در دادگاه حضور پیدا نکنه، حکم جلب صادر میشه.

این پروسه بود. من در جریان شورا به بعدش نیستم چون نه وکیلم نه قاضی، اما امیدوارم دوستان حقوق‌خوان و حقوق‌دان بیان و راهنمایی کنن. دوست داشتم به یک سری سوال پاسخ بدم (حالت سوالات متدوال طور!) اما اونها رو واگذار می‌کنیم به دوستان وکیل و حقوقدانمون. امیدوارم که این مطلب به درد شما خورده باشه :)

پی‌نوشت: جزییات بیشتر این شکایت در وبسایت طوفان‌لیکز در دسترس خواهد بود.