یکی از قدیمی ترین رسوم رایج حوزه های علمیه که قدمتش به قدمت تاسیس حوزه ها برمی‌گرده مباحثه است .
همونطور که از اسمش هم میشه حدس زد این رسم به این شکله که چند نفر در رابطه با یک موضوع خاصی با هم دیگه تبادل نظر می کنند و به عبارتی نظر همدیگر رو مورد نقد قرار می‌دهند.
البته همونطور که می دونید در مجامع و گروه‌های علمی هر چقدر یک موضوعی دارای قدمت بیشتری باشه بیشتر مورد چکش‌کاری قرار گرفته و ویژگی های علمی و مستدلی رو پیدا کرده و بیشتر میشه بهش اطمینان کرد؛علتش هم اینه که جمع‌های علمی به دنبال دریافت بهترین نتایج علمی به بهترین روش در موضوعات خودشون هستند و بر خلاف رسوم جوامع عرفی که حتی اگر غلط هم باشه ادامه پیدا می‌کنه در این موضوعات جایی برای تداوم چندساله‌ی یک رویکرد غلط وجود نداره، پس مباحثه جواب داده.
در ادامه به توضیح کامل مباحثه، شیوه های اون و قوانینش خواهیم پرداخت.
تعریف مباحثه
مباحثه در حوزه های علمیه به این شکل انجام میشه که طلاب بعد از اینکه درس روزشون رو سر کلاس شرکت کردند و بعد از کلاس هم اون درس رو کامل مطالعه کردند و هیچ جای ابهامی در اصل موضوع براشون باقی نموند، به گونه ای که توانایی تدریس اون رو داشته باشند در جمع های 2 تا 5 نفره که به عنوان همبحثی شناخته می شوند و افراد ثابتی هم هستند شرکت می کنند و یک نفر اون درس رو به بقیه ارائه میده و بقیه باید به دقت گوش بدن و اگه مطابق با فهمشون بود تایید و در غیر این صورت اشکال کنند به مطلب و ارائه دهنده هم باید توانایی دفاع از فهم خودش از مطلب و پاسخگویی رو داشته باشه و به این شکل مباحثه شکل می گیرد.
بهترین گروه مباحثاتی
طبق تجربه و پیشنهاد اساتید بزرگ بهترین تعداد گروه بحثی رو میشه سه نفر تعیین کرد. با این استدلال که اگر دو نفر یاشند در صورت غیبت یکی مباحثه تعطیل می شه و اگر بیشتر از سه نفر هم باشند مباحثه اونقدر طولانی و شلوغ خواهد بود که کیفیت اون پایین میاد. در صورتی که مباحثه سه نفره باشه در صورت وجود چالش بین دو نفر در ارائه و انتقاد، نفر سوم می‌تونه به عنوان حکم بین این دو باشه و اون دو نفر باید توانایی قانع کردنش رو داشته باشند. ناگفته نمونه که این گروه مباحثاتی حتما باید از یک کلاس تشکیل بشه.
بزرگان حوزه اصلی ترین ویژگی همبحثی رو "تقوا" عنوان می‌کنند، تقوا باعث میشه که بحث از شکل علمی خارج نشه و تا حد امکان از توهین، جدل و مغالطه که آفات هر بحثی است و به وفور دیده میشه جلوگیری به عمل بیاد .
زمان مباحثه
تعیین زمان مباحثه بر عهده افراد گروه مباحثه است، و با توجه به وقت خالی که دارند زمان مباحثه رو تنظیم می‌کنن. اما معمولا بعد از ظهر یا نزدیک غروب رو برای مباحثه در نظر می‌گیرند که هم کلاس ها تمام شده باشه و هم زمان کافی برای مطالعه اون بحث رو داشته باشند و با دست پر به جلسه مباحثه وارد بشن.
قوانین مباحثه
همه باید آماده باشند: باید همه افراد حاضر در گروه مباحثه با آمادگی کامل به بحث بیان و به گونه ای مسلط به موضوع بحث باشند که بتونن اون رو تدریس کنند.علاوه بر این طلاب معمولا مطالعات اضافه در اون مطلب رو هم دارند و منابع مختلفی رو مورد نظر قرار می‌دهند تا با آمادگی بسیار بالاتری بتونند در مباحثه شرکت کنند.
عدد میندازیم: شیوه های مختلفی برای تعیین کسی که قراره مطلب رو در مباحثه ارائه بده وجود داره اما رایج ترین و کاربردی ترین اون ها شیوه "عدد انداختن" هستش. به این‌گونه که هر سه نفر شانسی کتاب رو باز می کنند و بالاترین یا کوچکترین (بسته به توافق همبحثی ها ) عدد یکان شماره صفحه کسیه که باید مطلب رو ارائه بده به بقیه. این روش باعث میشه که همه با آمادگی کامل وارد بحث یشوند و تا زمان شروع بحث کسی ندونه که ارائه دهنده چه کسی خواهد بود .
سر وقت: مباحثه باید سر وقت شروع بشه و سر وقت هم تموم بشه. معمولا زمان مباحثه برای هر درس حدود نیم ساعت تا چهل و پنج دقیقه است که باید طوری ارائه دهنده برنامه ریزی داشته باشه و جلسه رو مدیریت کنه که سر وقت کل محدوده رو مباحثه کرده باشند.
جدل ممنوع: باید آداب مباحثه رعایت بشه. یکی از اصلی ترین آداب بحث پرهیز طرفین از مجادله است. جدل آفت همه ی مناظرات و مباحثات علمی به حساب میاد و باعث میشه که هم احترام طرفین از بین بره و هم نتیجه مطلوب علمی حاصل نشه. قطعا مباحثات دچار کمی جدل خواهند بود اما مهم اینه که بتونن با تقواشون اون رو مدیریت کنند و ادامه ش ندن تا بحث به شیوه علمی خودش پیش بره.
فواید مباحثه
در حقیقت برای مباحثه فایده های بی‌شماری وجود داره، اما در اینجا ما به ذکر بارزترین اون ها بسنده می کنیم .
قدرت بیان : همونطور که گفته شد مباحثه یک نوع تدریس و استشکال هستش و این یعنی همبحثی ها اونقدر باهم تبادل نظر می‌کنند و در جهت اقناع همدیگه تلاش می‌کنند که قدرت بیان بسیار بالایی پیدا می کنند و جالب اینکه این کاررو هر روز به مدت بیش از دو ساعت انجام میدن و این یعنی بعد از مدتی دیگه طلاب بیان قدرتمندی دارند و فن بیانشون چند سطح بالاتر رفته و این خیلی خوبه .
قدرت تدریس: گفتیم که مباحثه یک طرف ارائه دهنده داره که باید موضوع رو برای طرف مقابل خودش به شیوه تدریس بیان کنه و این در این جهت باید از بیشتر لوازم کلاس درس و شیوه های اون استفاده کنه و به هر حال این خودش تمرینی برای کلاس داری به حساب میاد .
قدرت مدیریت جلسه : شروع و پایان مباحثه سر وقت، پرداختن به هر موضوعی به اندازه خودش در زمان محدود، مدیریت همبحثی ها و جهت دهی درست به بحث همه وظیفه ارائه دهنده است و با تلاش برای انجام درست این وظایف ناخوداگاه قدرت بالایی در مدیریت کلی جلسات رو پیدا می کنه.
تقویت دقت نظر: چه طرفی که وظیفه ارائه مطلب رو برعهده داره و چه کسی که باید به اون اشکال کنه نیازمند تمرکز بالا و داشتن دقت فراوان در حرف های خودشه و باید مطلب رو طوری برسونه که هیچ جای ابهامی باقی نمونه و طوری اشکال کنه که دقیق و فنی باشه و این نیازمند دقت نظر بالای همبحثی هاست.
پوست کلفت شدن: کسی که با غرور در حال ارائه مطلب خودشه و مطمئنه که حرفش درسته به یکباره با نظر مخالف دوستانش مواجه میشه و در نهایت هم مغلوب نظر اون ها میشه. این اتفاق بارها و بارها در مباحقات پیش میاد و خب باعث میشه که طلبه دیگه در برابر نظر مخالف اون جاخوردن ها و از خود بی خود شدن هارو نداشته باشه و به عبارتی "پوستش کلفت بشه ".
درک مطلب : اینکه شما باید مطلبی که به تازگی یاد گرفتید رو به کسانی ارائه بدید که میدونید منتظرند از شما اشکال بگیرند باعث میشه که شما مطلب رو به خوبی درک کنید و به مرور زمان هم سرعت درک و هم قدرت و عمق درک شما بالاتر خواهد رفت که این مزیت بسیار مهمی به حساب میاد .
تثبیت : شما مطلب رو در کلاس درس به خوبی یاد گرفتید و اون رو مطالعه کردید و آماده ارائه مطلب شدید و در نهایت سر مباحثه یا ارائه میدید یا به دقت به ارائه دوستتون گوش میدید تا بتونید اشکال کنید و این حداقل سه مرتبه مرور و کنکاش مطلب درسی در ذهن شمارو داره و قطعا اون مطلب تا مدت های زیادی از ذهن شما بیرون نخواهد رفت و برای شما "تثبیت " خواهد شد .
شناخت : شناخت خیلی کلیه. شناخت شما از خودتون وقتی که در تنگنا قرار می گیرید.شناخت شما از خودتون وقتی در ضعف هسیتید و عملکرد شما در مواضع مختلف همه در مباحثه برای شما حاصل خواهد شد. علاوه بر این ها شما به مغالطات، جدل، ماسمالی کردن و انواع اقسام فنون گفتگو آشنا میشید و دیگه بعیده که از این جهت گول کسی رو بخورید .
دیگه مطلبی به ذهنم نمیرسه در رابطه با مباحثه و سعی کردم تجربیات ده ساله خودم رو به شکل منسجم برای شما بنویسم تا بیشتر با فضای حوزه و نحوه تحصیل طلاب آشنا بشید.
