یکی از مهمترین تحولات فضای مجازی بروز و ظهور شبکه های اجتماعی است. شبکه اجتماعی شبکه ای از انسانهاست که به عضویت یک سایت در می آیند و بخشی از زندگی خود را با دیگران به اشتراک می گذارند. شبکه های اجتماعی گوناگونی در اینترنت وجود دارند تا به این نیاز اصلی انسان "یعنی برقراری ارتباط" پاسخ بدهند، اما متاسفانه عده ای از افراد به دلیل جذابیت های خاصی که این محیط ها دارند به آنها اعتیاد پیدا کرده و بسیاری از زمان روزانه خود را در این فضا می گذرانند.
وقتی به شبکه های اجتماعی توجه می کنیم و ارتباطاتی که میتواند وجود داشته باشد، مهم است بدانیم از دیدگاه تحلیل رفتار متقابل که نوعی روش برای نگاه به انسان و روان درمانی رفتار وی است.
سه نیاز اساسی در روابط بین انسان ها با یکدیگر به صورت پیوسته در حال ارضا شدن است:
1- نیاز به تحریک شدن از نظر ذهنی و عاطفی برای مثال در همین حال که شما این مقاله را می خوانید ممکن است شما از نظر ذهنی تحریک شوید و به آن فکر کنید.
2- نیاز به شناخته شدن، اینکه من وجودم به عنوان یک فرد با تمام ویژگی های منحصر به فردی که دارم شناخته شود.
3- نیاز به ساخت دادن به زمانی که در حال سپری کردن آن هستیم، که در آن دو نیاز قبلی یعنی نیاز به تحریک شدن و نیاز به شناخته شدن برطرف می شود.
حالا شما تصور کنید که یک فرد در فضای مجازی چطور می تواند این نیاز هایش را برآورده کند؟
انسان می تواند در این فضا با داشتن ارتباطات وسیع، که بسیار گسترده تر از ارتباطات فرد به فرد در دنیای واقعی است، از نطر ذهنی و یا عاطفی با دیگران در ارتباط قرار بگیرد، برای مثال عکس و یا نوشته ای را با دیگران به اشتراک می گذارد و تمایل دارد که افراد نظر خود را نسبت به آن بیان کنند ، و همچنین تلاش می کند آنگونه که خودش تمایل دارد شناخته شود که در مجموع به زمان خود به این وسیله ساخت می دهد.
خیلی از این نیاز ها در ارتباطات دنیای مجازی خصوصا در شبکه های اجتماعی به واسطه ماهیت آن شروع به ارضا شدن می کند حتی برای افرادی که از روابط اجتماعی ضعیف تری در دنیای واقعی برخوردار هستند یک موقعیت بسیار مناسب است تا بتوانند از این طریق به نیازهای طبیعی خود پاسخ بدهند.
اعتیاد به شبکه های اجتماعی می تواند نوعی پوشش باشد بر روی مسائل روانی دیگری که در اینجا بصورت عادتی و اعتیاد گونه ، فرد با حضور در این فضا آن را پنهان می کند
زمانی ما می توانیم به اعتیاد، خصوصا اعتیاد در فضای مجازی اشاره ای بکنیم که فرد برای فرار از نوعی اضطراب یا احساس ناخوشایند درونی به طور وسواس گونه به ارتباط در چنین شبکه های می پردازد. اعتیاد چه در فضای مجازی باشد و یا به هر شکل دیگر ، می تواند نوعی اجتناب از برخورد با واقعیت های باشد، که درون سطح ناخوداگاه فرد، سرکوب شده است.
برای مثال ممکن است که فردی در فضای مجازی موقعیت اینکه ارتباطات گسترده با افراد برقرار کند را داشته باشد و می تواند با دوستانش در گفتگو قرار بگیرد و خودی نشان بدهد و نیاز به شناخته شدنش را نیز به گونه ای ارضا کند، ولی در دنیای واقعی به واسطه موانعی که وجود دارد از نظر خانواده ، فرهنگ و یا نوع نگاه خود، فرد نتواند این ارتباطات را به راحتی و درست برقرار کند، بنابراین آن نیاز اساسی انسانی وی که نیاز به شناخته شدن، دیده شدن است.
در این شبکه های اجتماعی در حال ارضا شدن است در حالی که ممکن است، اگر بخواهد در محیط اجتماعی خودش و یا خانوده به رفع این نیازها بپردازد با موانعی روبه رو باشد. بنابراین فرد تصمیم می گیرد به ارتباطات خود در اینگونه از شبکه ها ادامه دهد و در نهایت چیزی که اتفاق می افتد این است که او نوازش می گیرد ، دیده می شود و یا آنطور که خود دوست دارد به عنوان یک فرد شناخته می شد، بنابراین مایل است که آن را بیشتر و بیشتر و بیشتر ادامه دهد.
اصولا در اعتیاد به شبکه های اجتماعی ما با فردی روبه رو هستیم که وقت زیادی از شبانه روز خودش را در ارتباطات و سر زدن به صفحات دیگران به سر می برد، که این وقت و انرژی گذاشتن فرد در این گونه از شبکه ها، مانع از این می شود که به کارهای اصلی خود رسیدگی کند، تا جایی که نبود وی در این فضا و نداشتن ارتباطات مجازی و یا سر زدن به عکس ها و نوشته های دیگر دوستان در درون او به صورت یک عادتی در می آید که نمی تواند آن را کنار بگذارد و مانع رسیدگی به بقیه امور زندگیش می شود.
از سوی دیگر اعتیاد به شبکه های اجتماعی می تواند نوعی پوشش باشد بر روی مسائل روانی دیگری که در اینجا بصورت عادتی و اعتیاد گونه ، فرد با حضور در این فضا آن را پنهان می کند. برای مثال برای فردی که دچار اضطراب است و به واسطه اضطراب خود، مدام دچار روابط ناخوب و ناسالم می شود، تصمیم بگیرد ( البته به صورت ناخود آگاه) که با حضور افراطی در شبکه های اجتماعی به سمت دیده شدن،و ساخت دادن زمان خود پیش برود و حالا اینکه چقدر حضور در این شبکه ها را ادامه می دهد و چقدر درگیر آن می شود و پاداش میگیرد، می تواند ابعاد این دسته از اعتیادها را بیشتر مشخص کند.
در واقع همیشه وقتی موضوع اعتیاد در تمامی زمینه ها مطرح می شود ما با نوعی رفتار وسواسی طرف هستیم که فرد نمی تواند آن را کنترل کند بنابراین تمایلاتی در درون وی هست که رفتارهای او را به سمتی پیش می برد که اگر آن کار را نخواهد انجام دهد غیر قابل اجتناب خواهد بود
هر فناوری و دست آورد انسانی علی رقم نکات مثبت آن در صورت افراط در استفاده و به نوعی اعتیاد در فرد باعث آسیب زدن به او و حتی در صورت فراگیر بودن آن ، باعث آسیب به جامعه می شود.بسیاری از کارشناسان در حوزه روانشناسی بر این باورند حضور در شبکه های اجتماعی تا جایی به فرد آسیب نمی زند که از فعالیت های روز مره و کارهای روزانه خود بازنماند و ارتباطات فیزیکی و اجتماعی خود را به واسطه حضور در این شبکه ها کم نکند. بنابراین می توان با برنامه ریزی بهتر و رعایت اعتدال در استفاده از فناوری ، آن را در جهت ایجاد آسایش و آرامش بیشتر در زندگی به کار گرفت.
