انواع اصطلاحات مرتبط با خرابی و تفاوت آن ها (مد خرابی، کد خرابی..)

احتمالا شما هم عناوین کد خرابی، مد خرابی، مکانیزم خرابی، کد مشکل را در مورد جمع آوری اطلاعات خرابی ها شنیدید. اما فرق این ها با هم چیست؟ آیا اصلا با هم فرقی دارند؟
بیایید با استفاده از استاندارد EN 13306:2017 از ساده ترین ها شروع کنیم:

خرابی (failure)

از دست رفتن توانایی یک آیتم در اجرای وظیفهی مورد انتظار از آن

• پس از خرابی، آیتم معیوب میشود که ممکن است به طور کامل یا جزئی باشد.
• خرابی یک رویداد است و با معیوب شدن که یک حالت است، تفاوت دارد.
• خرابی ها می توانند پنهان یا آشکار باشند.

مد یا شیوه ی خرابی (Failure Mode)

شیوه ای که خرابی از آن طریق خودش را نمایان می سازد.

• مدهای خرابی برای هر کلاس تجهیز متفاوت است.
• مدهای خرابی در سه سطح تعریف می شوند:

سطح 1: خرابی هایی که در آن ها عملکرد اصلی تجهیز بدست نمی آید (یعنی تجهیز فرمان نمی گیرد، مثلا
روشن نمی شود، خاموش نمی شود، قطع نمی شود، وصل نمی شود و...)

سطح 2: خرابی هایی که در آن ها تجهیز عملکردش را در حین کار از دست می دهد یا خارج از محدوده
استاندارد کار می کند (مثلا ولتاژ خروجی بالا، سرعت دور از انتظار، توقف بی مورد و...)

سطح 3: خرابی هایی که در آن ها تجهیز کار می کند اما عملکرد مطلوبی ندارد. در این خرابی ها تجهیز می
تواند به کار ادامه دهد و خرابی بحرانی نیست (مثل گرم شدن بیش از حد، لرزش، صدا و....)

مکانیزم یا سازوکار خرابی (Failure Mechanism)

فرایندهای فیزیکی، شیمیایی یا دیگر فرایندهایی که ممکن است منجر به خرابی شوند.

• مکانیزم خرابی توصیف رویداد خرابی است که از نظر تکنینال نتیجه گیری می شود.
• در اصطلاح فنی، مکانیزم خرابی یک مد خرابی را در رده های پایین تر از تجهیز است.
• هیچ دلیلی وجود ندارد که مکانیزم خرابی یک تجهیز با مد خرابی آن یکی باشد. مثلا در مورد یک کمپرسور، مد خرابی می تواند نشتی باشد اما مکانیزم خرابی آن ممکن است فرسودگی مکانیکال سیل باشد.

دلیل خرابی (Failure Cause)

منظور از دلیل خرابی، دلیل ریشه ای خرابی است یعنی رویدادهای اولیه ای که منجر به خراب شدن یک تجهیز می شود.

• برخی مواقع رسیدن به دلیل خرابی به سادگی امکان ندارد و برای رسیدن به آن به تحلیل علت ریشه ای ) RCA ( نیاز است.

خب حالا تفاوت ها را بررسی کنیم:

تفاوت کد خرابی و مد خرابی

بطور خلاصه، مد خرابی بخشی از کد خرابی است و این دو برخلاف تصور، معادل یکدیگر نیستند. کد خرابی حداقل از سه عنصر تشکیل شده: مد خرابی، مکانیزم خرابی و جزء آسیب دیده.

کد خرابی= مد خرابی+مکانیزم خرابی+جزء آسیب دیده

در واقع وقتی ما از خرابی صحبت می کنیم، منظور از خرابی جمع حداقل این سه عنصر است. خیلی مهم است که در گزارش خرابی، توصیف خرابی حداقل با این سه عنصر گزارش شود چون شاخص ها و نهایتا تحلیل های صحیح تری از اطلاعات جمع آوری شده بدست می آید.

کد خرابی می تواند عناصر دیگه ای را هم شامل و کامل تر شود:

کد خرابی= مد خرابی+مکانیزم خرابی+جزء آسیب دیده+علت خرابی+شدت خرابی+پیامد خرابی

تفاوت کد مشکل و کد خرابی

اما کد مشکل چیست و تفاوت آن با کد خرابی چیست؟!
تفاوت اصلی این است که خرابی یکی از انواع مشکلات است. در واقع هر خرابی ای یک مشکل است ولی همه ی مشکلات خرابی نیستند!
مثلا وقتی که در طراحی یک پنل برق فراموش شده باشد که هیتر (heater) تعبیه کنند، مهندسان یا تکنسین ها متوجه این قضیه می شوند. در واقع مشکل را کشف می کنند ولی این در صورتی است که تجهیز در حال کار است و خراب نیست! در واقع در این مورد، تجهیز ناقص یا معیوب است و عیب با خرابی متفاوت است.

یا مثلا یکی از پرسنل اداره ی ایمنی در سایت متوجه می شود که یک تجهیز دارای لبه های آسیب زننده است. در این مورد نیز، تجهیز خراب نیست ولی ایمنی آن قابل بهبود است.

عیب یا خرابی، مسئله این است

طبق تعریف استاندارد EN 13306:2017، عیب (fault) حالتی از یک آیتم که به وسیله ی ناتوانی در اجرای وظیفه ی مورد انتظار از آن مشخص می شود.

عیب می تواند نتیجه ی خرابی باشد اما هر عیبی نتیجه ی یک خرابی نیست. برخی عیب ها می توانند در هنگام طراحی و ساخت تجهیز بوجود بیایند. اگر عیب بر وظیفه های خواسته شده از تجهیز تاثیر گذار باشد، آن عیب باید زدوده شود و اگر فراتر از وظایف باشد، می تواند بهبود یابد.
خرابی و عیب هردو مشکل یا به بیان بهتر مسئله (Problem) و در سازمان ها معمولا رفع آن ها جزو فعالیت های روزانه ی سازمان نگهداری و تعمیرات هستند پس علت وجود فیلدی به نام کد ایراد/مشکل در بعضی از نرم افزارهای نگهداری و تعمیرات دقیقا همین مسئله است. در واقع این فرم ها برای گزارش مشکلات مختلف است که یکی از این مشکلات، خرابی ها هستند.
اما خاصیت تفکیک این دو نوع مشکل از هم چیست؟
بطور واضح بالا بردن کیفیت اطلاعات و گزارش ها و در نهایت بهبود کیفیت تصمیم گیری ها.
به عنوان نمونه:
۱-عمل زدودن عیب و بهبود خیلی پیش کنشی تر (proactive) از عمل اصلاح خرابی و پیشگیری از آن است و دلیل این امر هم تعلق داشتن این گونه فعالیت ها به بخش D-I منحنی D-I-P-F است. یعنی اگر نقطه F در این منحنی به خرابی بالافعل و نقطه P به خرابی بالاقوه تعلق داشته باشد، ما در زدودن عیب و بهبود قبل از نقطه P و در دامنه ی پیشکنشی وارد عمل می شویم یعنی وقتی خرابی هنوز رخ نداده.

اگر درصد انواع فعالیت ها، با این روش تقسیم بندی، گزارش شود، سازمانی که رفع عیب و بهبود بیشتری انجام می دهد، پیش کنشی تر و متعالی تر است.
۲-در خیلی از سازمان ها خصوصا شرکت های نوپا، گروه نگهداری و تعمیرات، موارد رفع نقص (بجا مانده از فاز طراحی و راه اندازی کارخانه) و بهبود زیادی انجام می دهند. حتی خیلی اوقات پرسنل نگهداری و تعمیرات درگیر پروژه های توسعه شرکت هم می شوند (مانند کشیدن خط لوله جدید، سیم کشی ساختمان و...) اما به دلیل استفاده ی صرف از کدهای هزینه (cost codes) و یا عدم ارتباط درست آن ها با انواع فعالیت ها در نگهداری و تعمیرات، هزینه ی این قبیل کارها به عنوان هزینه تعمیرات در نظر گرفته می شود و نهایتا در برآورد هزینه های نگهداری و تعمیرات و حتی بودجه ریزی اشتباه رخ می دهد.
بنابراین کار درست این است که این قبیل کارها در سازمان و خصوصا در فرم های درخواست کار و دستورکار تفکیک شوند.
من بنا به تجربه پیشنهاد می کنم که لیست زیر به عنوان انواع فعالیت های نگهداری و تعمیرات در فرم درخواست کار استفاده شود:
۱-ایجاد/ساخت
۲-اصلاح خرابی
۳-پیشگیری از خرابی
۴-پیش بینی خرابی
۵-بهبود/بهسازی/بهینه سازی
۶-بازسازی
۷-اوراق کردن/تخریب

پینوشت: استاندارد EN 13306:2017 توسط گروه نت پارسه ترجمه شده و اگر در اینترنت آن را جستجو کنید، از انتشارات کتاب سبز قابل دانلود است. همچنین برای دریافت نسخه چاپی این استاندارد می توانید با من تماس بگیرید.