اسباب بازی ها را براساس دامنه تاثیرآن ها و موقعیت هایی که برای یادگیری کودک فراهم می آورند، به دودسته ی مهم تقسیم می کنند:
1. سازمان یافته
2. سازمان نیافته .
اسباب بازی سازمان یافته:
اسباب بازی های سازمان یافته شکل مشخص و از پیش تعیین شده ای دارند و دامنه ی تاثیر آن ها محدود است و به منظور ایجاد موقعیت یادگیری خاص برای کودکان به کار می روند. این گونه اسباب بازی ها به 6 دسته تقسیم می شوند:
1. اسباب بازی هایی ویژه خردسالان؛
2. اسباب بازی هایی برای جلب توجه کودک؛
3. اسباب بازی هایی برای ایجاد تحرک در کودک؛
4. اسباب بازی هایی برای تقویت مهارت های دست و هماهنگی چشم و انگشتان؛
5. اسباب بازی هایی برای تقویت قوه تمیز و تشخیص؛
6. اسباب بازی هایی برای تقویت قدرت تکلم و بیان کودک.
اسباب بازی های جالب :
برای کودکانی که علاقه ای به بازی کردن با اسباب بازی از خود نشان نمی دهند و به تحریکات اضافی برای انگیخته شدن به بازی احتیاج دارند ، می توان از این گروه اسباب بازی ها استفاده کرد. وسایل این گروه ، باکمترین عمل ، نتیجه زیادی را عاید می سازد. کودک بافشردن دکمه ی ماشین آتش نشانی یا آمبولانس ، بلافاصله صدای آژیر می شنود و روشن و خاموش شدن چراغ های رنگی و حرکت اسباب بازی را مشاهده می کند یا با رهاکردن یک فنر می تواند شاهد حرکات موزون و هماهنگ باشد. این وسایل می توانند به خوبی حواس وقوای ذهنی کودک را متمرکز سازند.
اسباب بازی های محرک :
این نوع اسباب بازی ها برای تمرین و تقویت عضلات ، مصرف انرژی ، ایجاد تعادل ، پرورش اعتماد به نفس و کسب تجربیاتی راجع به رهبری مفیدند و عبارت است از :
الف) وسایلی که کودک می تواند از آن ها بالا رود و پایین بیاید: مانند قطعات چوبی یا آهنی درهم فرورفته یا نردبآن های چوبی و طنابی و سرسره .
ب) وسایلی که درکودک ایجاد تعادل می کند: مانند الاکلنگ و تخته های قرقره دار یا لبه ی باریک جداول که کودک از روی آن ها عبور کند.
ج) وسایل غلتانیدنی : مانند توپ ، که کودک می تواند آن را قل دهد ، پرتاب کند ودنبال نماید. اگر درون توپ ، زنگوله ای تعبیه شده باشد که ضمن غلتیدن ، تولید صدا کند برای کودک خوشایندتر است.
د) وسایل هل دادنی و کشیدنی : مانند فرغون های کوچک ، دوچرخه ، سه چرخه و ماشینهایی که کودک آن ها را با نخی چندمتری به دنبال خود می کشد، چون باعث حرکت و جابه جایی کودک می شوند سبب میی گردند که کودک در حین فعالیت و حرکت از مکان های مختلف بازدید کند و مسیر حرکت را ارزیابی کند؛ از این رو ، باعث تقویت عضلات بزرگ کودک و کسب مهارت های لازم برای راه رفتن ، پریدن و دویدن می شوند.
ﻫ ) وسایل لی لی کردن : رسم چندخانه با گچ یا ذغال روی زمین و استفاده از یک تکه سنگ و لی لی کردن ، یکی از بازی های دلچسب کودکان است . لی لی کردن باعث توسعه ی هماهنگی عضلانی کودک میی شود و حرکات درشت نظیر ایستادن ، پریدن با یک پا و حفظ تعادل را در او تقویت می کند.
اسباب بازی هایی برای تقویت مهارتهای دستی و هماهنگی چشم و دست
وسایل این دسته که باعث تقویت حرکات ظریف دست می شوند عبارتند از :
الف) نخ و مهره ، تخته های سوراخ دار و کفش : کودک نخی را از سوراخهای مهره ها عبور می دهد. برای اینکه مهره ها از طرف دیگر نخ خارج نشوند ، مربی می تواند انتهای نخ را گره بزند. می توان از کودکک خواست که از میان مهره های دارای رنگهای مختلف؛ مثلا ، مهره های قرمز را نخ کند و سپس رنگ آبی را . در این فعالیت ، حس بینایی و دقت بینایی تقویت می شود و بین چشم و عضلات ظریف دست هماهنگی حاصل می شود . عبوردادن نخ از سوراخ های دوتخته کنارهم یا عبوردادن بندکفش از سوراخ های کفش نیز مهارت های لازم را در کودک ایجاد می کند.
ب) اسباب بازی های پیچ کردنی : استفاده از پیچ و مهره های چوبی یا پلاستیکی در اندازه های مختلف و رنگ های متنوع باعث هماهنگی بیشتر حرکات چشم و دست می شود و مهارت های انگشتان را افزایش میی دهد.
ج) اسباب بازی های سوارکردنی و جفت کردنی : بازی کردن با اسباب بازی هایی مانند آدمک ها ، مهره ها ، وزنه ها و اشکال مختلف که در جاها یا حفره های مخصوص به خود قرار داده می شوند یا قطعاتی باا سوراخ های کوچک و بزرگ در مرکز ، که در میله های مناسب گذاشته می شوند ، مستلزم دقت و نیروی ذهنی زیادی است . کودک باید با نگاه کردن به اندازه ، حفره ی مناسب آن را بیابد و مربع را در آن جای دهد. هرقدر این قطعات ریزتر باشند ، به قدرت لمس و انطباق چشم و دست بیشتری نیاز دارند.
اسباب بازی های تشخیصی :
به کمک این اسباب بازی ها ، کودک اشکال هندسی را می شناسد ، بامفاهیم اندازه و حجم آشنا می شود و اصوات و رنگ ها را شناسایی می کند.
پازل های جاگذاردنی نمونه ی مناسب از این نوع اسباب بازی ها هستند که کودک اشکال هندسی؛ نظیر دایره ، مثلث ، مستطیل ، لوزی و ... را تشخیص می دهد و یا آن ها را درجای مناسب خود قرار می دهد. این قطعات سه بعدی وقتی درون حفره قرار می گیرند ، به حالت دوبعدی در می آیند . کودک بامفاهیم طول ، عرض ، ارتفاع ، سطح ، حجم ، رنگ و اشکال مختلف هندسی آشنا می شود . دقت او افزایش می یابد و هماهنگی چشم و دست در او تقویت می شود.
اسباب بازی های گویشی و زبانی
اسباب بازی هایی نظیر سازدهنی ، بوق ، سوت ، بادکنک ، و نی باعث تقویت دستگاه تنفسی و تولید صدای کودک می شوند و اسباب بازی های دیگری نظیر دومینو، لوتری ارتباط و پازل ، کارت های قصه گو و کتاب های تصویری وجود دارند که موضوع های متنوعی را برای صحبت کردن و مکالمه کودک فراهم می سازند و کودک فرصت می یابد تاکلمات مناسب را بیان کند و در تکلم ، مهارت لازم را به دست آورد.
الف) دومینو: قطعات مستطیل شکلی است که در هرقطعه ، دو طرح و تصویر وجود دارد. قطعات دومینو به گونه ای بایکدیگر ارتباط دارند که کودکان ، با پیداکردن ارتباط ، قطعات را کنار یکدیگر می چینند . در دومینوهاییی که از تصویر تشکیل شده اند می توان درباره تصاویر باکودک صحبت کرد و از او پرسش کرد؛ به طور مثال ، می توان سوال کرد ، که کدام عکس ، گل یا میوه است ؟ کدام شکل پروانه یا هواپیما است ؟ تصویر گربه را به من نشان بده . کدام قطعه سه خال دارد؟ کدام تصویر قرمزرنگ است ؟ صدای گربه چطور است ؟ ماهی کجا زندگی می کند؟ باطرح پرسش های متعدد ، دامنه ی لغات و دانش کودک افزایش می یابد و در تکلم مهارت بیشتری به دست می آورد. کودک با اشکال ، رنگ ها ، اعداد و حیوانات و ... آشنا می شود. تفاوت ها و اختلاف ها را شناسایی می کند. همکاری با گروه و رعایت کردن نوبت را در بازی دو یا چندنفره فرا می گیرد.
ب) لوتوی ارتباط : عبارت است از یک قطعه اصلی و قطعات کوچک و مصور فرعی که تصاویر آن ها به نوعی بایکدیگر ارتباط دارند.
تصاویر قطعه اصلی ممکن است شامل شکل پلیس ، آشپز ، آسمان و دریا باشد که با تصاویر فرعی دزد ، کیک ، هواپیما و کشتی ارتباط دارند. می توان از کودک خواست راجع به تصاویر قطعه اصلی صحبت کند یا از او چنین پرسش هایی کرد: پروانه چطور حرکت می کند ؟ بال های او چه شکلی دارد؟ کار پلیس چیست ؟ آب دریا چه رنگ و مزه ای دارد؟ چه حیواناتی در دریا زندگی می کنند ؟ و ... سپس از کودک بخواهیم که قطعاتی را که به نوعی با قطعه اصلی ارتباط دارند شناسایی کند و کنارهم یا روی هم قرار دهد . لوتوی ارتباط ، علاوه بر پرورش قدرت بیان ، حس کنجکاوی کودک را در مورد مفاهیم مختلف محیط زندگی ، مسائل اجتماعی ، مشاغل و ... تحریک می کند.
ج) پازل : قطعات بریده یا جدا از هم یک تصویر است که ، با قراردادن آن ها در محل خود ، تصویر اصلی به دست می آید.
پازل ها به دو دسته جاگذاردنی و جورکردنی تقسیم می شوند.در پازل جاگذاردنی کودک جای اشیای خالی را می یابد و قطعه را درون آن قرار می دهد و تصویر را کامل می کند و در پازل جورکردنی ، کودک قطعات را برحسب شکل ، رنگ و اندازه و موضوع انتخاب می کند و درکنار هم قرار می دهد و تصویر را کامل می کند.
هنگام ارائه ی پازل به کودک ، او را به صحبت کردن راجع به موضوع پازل تشویق می کنیم و پرسش هایی درباره ی موضوع پازل از او می پرسیم؛ مثلا ، می پرسیم این تصویر مربوط به چه فصلی است ؟ فصل قبل و بعد از این فصل چه فصلی است ؟ در این فصل چه میوه هایی هست ، هوا چطور است و ... یا در پازل روستا از کودک می پرسیم ، در روستا چه حیواناتی بیشتر دیده می شوند ؟ گوسفندان چه فوایدی دارند؟ شغل اصلی مردم روستا چیست ؟ فرش را چطور می بافند ؟ و ...
از اهداف پازل می توان به پرورش دقت بینایی ، تشخیص شکل ، رنگ ، شناخت جزء از کل ، پرورش قدرت بیان و یادگیری واژه های جدید اشاره کرد.
پازل های جاگذاردنی در دو نوع دکمه دار و بدون دکمه طراحی شده اند که نوع دکمه دار آن برای سنین پایین تر مناسب می باشد.
پازل ها باید متناسب با سن کودک در اختیار او گذاشته شوند. پازل نباید آن قدر سخت باشد که کودک نتواند آن را حل کند ونباید آن قدر ساده باشد که علاقه کودک را از بین ببرد و در او خستگی ایجاد کند.
هرچه اندازه قطعات پازل ریزتر و هرچه تعداد قطعات بیشتر و هرچه موضوع پازل پیچیده تر باشد برای سنین بالاتر مناسب تر است.
د) کارت های قصه گو و کتاب های تصویری : با تهیه ی تعدادی کارت که برروی آنان اشکال گوناگون چسبانیده شده است ، می توان به رشد بیان کودک کمک کرد. با ارائه ی یک کارت به کودک از او می خواهیمم درباره شکل ها و ارتباط آن ها توضیح دهد و داستانی برای کارت از خود بسازد. همچنین می توان ، باتوجه به سن و ذوق کودک ، کتاب های مناسب و همراه با تصویرهای رنگی را در اختیار او قرار داد. هدف های این دسته از وسایل عبارت است از : افزایش خزانه ی واژه ها ، آشنایی با مفاهیم کلمات ، توسعه ی قدرت خلاقیت و تقویت تکلم .
اسباب بازی های سازمان نیافته :
اسباب بازی ها و وسایلی که در این طبقه قرار می گیرند، شکل از پیش تعیین شده ای ندارند و کودکان می توانند از ابتکار و خلاقیت خود استفاده کنند و فعالیت های نویی انجام دهند .
این اسباب بازی ها موقعیت های یادگیری متفاوتی را برای کودک فراهم می آورند و راه را برای ابتکار کودک باز می گذارند . ارزش تشخیصی این دسته وسایل بسیار زیاد است ؛ زیرا کودک می تواند فعالیت های خود را ناآگاهانه ، فرافکنی کند. نظم وسازمانی که کودک به این وسایل می دهد سرنخ هایی به پدران و مادران یا مربیان می دهد که بتوانند جنبه های شخصیتی کودک را بهتر شناسایی کنند. وسایل این گروه به سه دسته ی عمده تقسیم می شوند:
1. اسباب بازی هایی ساختنی ( ساختمانی ) ؛
2. وسایل برای بازی های خلاقه؛
3. وسایل برای بازی های تصوری ؛
1. اسباب بازی های ساختنی
اسباب بازی هایی متشکل از چندقطعه یا چند صد قطعه اند که بازیکن آن ها را به هم وصل می کند یا روی هم چیده می شوند و ساختمآن های خاصی را ظاهر می سازند . مکعب های چوبی یا پلاستیکی و لگو دو نوع مهم این اسباب بازی هایند.
الف) مکعب ها : این مکعب ها در اندازه ها و رنگ های گوناگون ساخته شده اند و کودک می تواند با آن ها برج ، پل یا چیزهای دیگر بسازد. کودک پس از ساختن برج یا خانه های چندطبقه با ضربه ای آن را خراب میی کند و از فرو ریختن مکعب ها و صدای حاصل از آن لذّت می برد. کودک ضمن بازی با قطعات ، با مفاهیم ذهنی و فضایی آشنا می شود؛ مثلا ، هنگام ساختن پل ، ذهن را درباره ی تعادل اجسام ، بلندی و کوتاهی و برقراری تناسب بین پایه ها به فعالیت می اندازد. هماهنگی بین حرکات چشم و دست تقویت می شود. باجنس ، رنگ و اشکال مختلف آشنا می گردد و درمی یابد که وقتی سطح طبقه زیرین به اندازه کافی وسیع تر از طبقات بالایی نباشد ، قطعات فرو می ریزند و هرچه ساختمان بلندتر شود، احتمال سقوط و فرو ریزی آن بیشتر می شود.
ب) لگو: قطعات و حجم های مختلف و قابل اتصال به یکدیگر ، که از ترکیب آن ها حجم ها و ساختمآن های متفاوتی به دست می آید ، لگو نامیده می شود. جنس لگو معمولا پلاستیکی است.
می توان از کودک خواست قطعات سفید یا قرمز را جدا کند، قطعات هم شکل را کنار بگذارد و ستون هایی از قطعات هم رنگ یا هم شکل بسازد و سپس به بازی دلخواه خود ادامه دهد.
لگو ابزاری برای یادگیری است . سبب رشد و هماهنگی مهارتهای بدنی و ارتباطات فضایی می شود. هنگام بازی با آن ، تصورات و تخیلات کودک تحریک می شود و قوه ی خلاقیت و حافظه بینایی و تجسم او پرورش می یابد. می توان از کودک درباره طرحی که در ذهن خود دارد پرسش کرد؛ برای مثال ، چه چیزی می خواهی بسازی ؟
خانه ای با 2یا 3 اتاق ، با باغچه یا بدون باغچه ، با پارکینگ یا بدون پارکینگ و ...
2. وسایل لازم برای بازی های خلاقه
بازی های خلاقه وسیله غیرکلامی برای بیان احساسات و علاقه ی کودکان است. کشیدن نقاشی یا تصویر آدمک ممکن است آرامش و لذت را برای کودکان فراهم آورد و آن ها را از فشارها رهایی بخشد. نقاشی باعث تقویت قدرت خلاقه و نیروی ابتکار کودک می شود.
مدادرنگی و آبرنگ : کودک در سن یک سالگی مداد در دست می گیرد. خط، خطی می کند. در سن دوسالگی شروع به استفاده از مدادرنگی می کند. درچهارسالگی از قدرت تخیل خود برای نقاشی کمک می گیرد و در پنج سالگی که استفاده از مدادرنگی را یادگرفته، به استفاده از آبرنگ می پردازد.
3. وسایل لازم برای بازی های تصوری
بازی تصوری باعث فعالیت های حرکتی کودک می شود و کنجکاوی و اکتشاف او را تحریک می کند. وسایل عمده ی بازی های تصوری عبارت است از عروسک ، خمیرمجسمه ، شن و آب .
الف) عروسک : هنگامی که کودک با عروسک بازی می کند ، خود را در نقش مادر و عروسک را در نقش فرزند خود تصور می کند و همان رفتار و حرکات مادر را با خودش در مورد عروسک در پیش می گیرد. با عروسکک رازو نیاز می کند و مسائل و مشکلات عاطفی خود را برای او می گوید؛ به طور مثال ، وقتی که کودک با دو عروسک که نماینده ی اعضای خانواده او هستند بازی می کند و یکی از آن ها را بغل می کند و به دیگری اعتنا نمی کند ، بی علاقگی خود را به عروسک دیگر و فردی که آن عروسک نماینده ی اوست ابراز می دارد. کودکی که از مادر خود کتک خورده است ، ممکن است عروسک خود را کتک بزند و تاحدودی خود را از تنش های ایجادشده رهایی بخشد.
ب) خمیرمجسمه : معمولا خمیرها پلاستیکی و غیر سمّی اند. به آسانی شکل می گیرند و کودک می تواند اشکال موردنظر خود را با آن ها بسازد. در خمیربازی ، قدرت خلاقیت و تجسّم فضایی کودک تقویت می شود.. هماهنگی بین چشم و عضلات انگشتان زیاد می گردد. کودک فکر می کند ، تصمیم می گیرد ، خلق می کند و با رضایت خاطر درباره ی آنچه ساخته است، سخن می گوید و برآن اسم می گذارد.
در خمیربازی ، کودک با مفاهیمی نظیر جنس خمیر، نرمی ، سفتی ، زبری ، سختی ، سبکی ، سنگینی ، طول ، سطح و حجم آشنا می گردد.
ج) شن و آب : یکی از وسایل مهمی که باید در اتاق بازی وجود داشته باشد، شن و آب است . شن باید در دونوع خشک و مرطوب وجود داشته باشد تاکودک بتواند هر نوع آن را لمس و تفاوت ها و شباهت های آن را درک کند.
کودک در شن به حفرکردن و ساختن دالان می پردازد. برج ، تپه و خانه می سازد و به انجام بازی های تخیلی مشغول می گردد. کودک هنگام بازی باشن و آب ، شن تر و خشک را مقایسه می کند، مفاهیم هندسی و فضایی را درک می کند و قدرت تخیل خود را پرورش می دهد. آب به سر و صورت خود می پاشد، موج درست می کند و با یک جسم یا اسباب بازی کوچک که در وان حمام قرار می دهد، قایق و قایقرانی را در ذهن خود به تصور درمی آورد.
www.harajistore.ir
