کم کاری تیروئید شرایطی است که در آن غده تیروئید به اندازه کافی هورمون تیروئید تولید نمی کند که برای تنظیم متابولیسم بدن و بسیاری از عملکردهای دیگر ضروری است. کم کاری تیروئید می تواند هر فردی را درگیر کند، اما در زنان، افراد مسن و افرادی که بیماری های خودایمنی دارند یا سابقه خانوادگی مشکلات تیروئید دارند، شایع تر است. در این مقاله به موضوعات زیر می پردازیم:
• علائم و علل کم کاری تیروئید چیست؟
• کم کاری تیروئید چگونه تشخیص داده و درمان می شود؟
• عوارض و پیشگیری از کم کاری تیروئید چیست؟
• نکات و منابعی برای زندگی خوب با کم کاری تیروئید چیست؟
علائم کم کاری تیروئید بسته به شدت بیماری و فرد متفاوت است. برخی از افراد ممکن است در ابتدا علائم قابل توجهی نداشته باشند، در حالی که برخی دیگر ممکن است طیف وسیعی از علائم را تجربه کنند که نشان دهنده کند شدن متابولیسم آنها است. برخی از علائم رایج کم کاری تیروئید عبارتند از:
• خستگی، ضعف و سطح انرژی پایین.
• افزایش وزن یا مشکل در کاهش وزن.
• حساسیت به دمای سرد.
• خشکی پوست، مو و ناخن.
• ریزش یا نازک شدن مو.
• یبوست یا حرکات آهسته روده.
• صورت، چشم ها یا دست ها پف کرده.
• صدای خشن یا مشکل در بلع.
• درد، گرفتگی یا سفتی عضلانی.
• درد یا تورم مفاصل.
• بی نظمی قاعدگی یا ناباروری.
• افسردگی، اضطراب یا نوسانات خلقی.
• از دست دادن حافظه، سردرگمی، یا مشکل در تمرکز.
علل کم کاری تیروئید را می توان به دو دسته اصلی طبقه بندی کرد: اولیه و ثانویه. کم کاری تیروئید اولیه زمانی اتفاق می افتد که خود غده تیروئید آسیب دیده یا بیمار باشد و نتواند به اندازه کافی هورمون تیروئید تولید کند. کم کاری تیروئید ثانویه زمانی اتفاق می افتد که غده هیپوفیز یا هیپوتالاموس در مغز نتواند به درستی غده تیروئید را تحریک کند.
برخی از علل شایع کم کاری تیروئید اولیه عبارتند از:
• بیماری خودایمنی: این شایع ترین علت کم کاری تیروئید در کشورهای توسعه یافته است. بیماری خودایمنی زمانی رخ می دهد که سیستم ایمنی به اشتباه به بافت های سالم بدن حمله کند. در مورد کم کاری تیروئید، سیستم ایمنی آنتی بادی هایی تولید می کند که غده تیروئید را هدف قرار داده و از بین می برد. این وضعیت به نام تیروئیدیت هاشیموتو نیز شناخته می شود.
• جراحی تیروئید: در صورتی که بافت باقیمانده نتواند هورمون تیروئید کافی تولید کند، برداشتن قسمتی یا تمام غده تیروئید می تواند منجر به کم کاری تیروئید شود. جراحی تیروئید ممکن است برای درمان سرطان تیروئید، گواتر (تیروئید بزرگ) یا پرکاری تیروئید (تیروئید پرکار) انجام شود.
• پرتودرمانی: قرار گرفتن در معرض اشعه می تواند به غده تیروئید آسیب برساند و توانایی تولید هورمون تیروئید را کاهش دهد. پرتودرمانی ممکن است برای درمان سرطان تیروئید یا سایر سرطان‌ها در ناحیه سر و گردن استفاده شود.
• داروها: برخی داروها می توانند در تولید یا عملکرد هورمون تیروئید اختلال ایجاد کنند. اینها شامل لیتیوم (مورد استفاده برای درمان اختلال دوقطبی)، آمیودارون (برای درمان مشکلات ریتم قلب)، اینترفرون آلفا (برای درمان هپاتیت C یا برخی سرطان‌ها) و برخی داروهای سرطان.
• کمبود ید: ید یک ماده معدنی است که برای سنتز هورمون تیروئید مورد نیاز است. کمبود ید در رژیم غذایی می تواند منجر به کم کاری تیروئید شود، به خصوص در کشورهای در حال توسعه که نمک یددار به طور گسترده در دسترس نیست. کمبود ید نیز می تواند باعث گواتر شود.
• کم کاری مادرزادی تیروئید: این یک وضعیت نادر است که در آن نوزادان با غده تیروئید توسعه نیافته یا غایب متولد می شوند. اگر به موقع درمان نشود می تواند باعث عقب ماندگی ذهنی و جسمی شدید شود. تمام نوزادانی که در انگلستان متولد می شوند، در سن حدود 5 روزگی با استفاده از آزمایش خون برای کم کاری تیروئید مادرزادی غربالگری می شوند.
برخی از علل شایع کم کاری تیروئید ثانویه عبارتند از:
• بیماری هیپوفیز: غده هیپوفیز اندام کوچکی در پایه مغز است که هورمون های متعددی تولید می کند که عملکردهای مختلف بدن را تنظیم می کنند. یکی از این هورمون ها هورمون محرک تیروئید (TSH) نام دارد که به غده تیروئید می گوید که چه مقدار هورمون تیروئید بسازد. اگر غده هیپوفیز در اثر تومور، عفونت، جراحت یا جراحی آسیب ببیند، ممکن است TSH کافی تولید نکند که منجر به سطوح پایین هورمون تیروئید شود.
• بیماری هیپوتالاموس: هیپوتالاموس بخشی از مغز است که بسیاری از عملکردهای بدن از جمله اشتها، دما، خواب و احساسات را کنترل می کند. همچنین تولید TSH توسط غده هیپوفیز را تنظیم می کند. اگر هیپوتالاموس تحت تأثیر یک تومور، عفونت، آسیب یا جراحی قرار گرفته باشد، ممکن است سیگنال های مناسبی به غده هیپوفیز ارسال نکند و در نتیجه سطوح TSH و هورمون تیروئید پایین بیاید.
تشخیص کم کاری تیروئید بر اساس علائم، سابقه پزشکی، معاینه فیزیکی و آزمایش خون بیمار است. مهمترین آزمایش خون برای کم کاری تیروئید، اندازه گیری TSH و تیروکسین آزاد (T4) است که شکل اصلی هورمون تیروئید در خون است. سطح بالای TSH و سطح پایین T4 آزاد نشان دهنده کم کاری تیروئید اولیه است، در حالی که سطح پایین هر دو TSH و T4 آزاد نشان دهنده کم کاری تیروئید ثانویه است.
درمان کم کاری تیروئید معمولا ساده، ایمن و موثر است. این شامل مصرف روزانه قرص های جایگزین هورمونی به نام لووتیروکسین است که نسخه های مصنوعی T4 هستند. دوز لووتیروکسین با توجه به سن، وزن، شدت علائم و نتایج آزمایش خون بیمار تنظیم می شود. هدف از درمان بازگرداندن سطح طبیعی هورمون تیروئید در بدن و تسکین علائم کم کاری تیروئید است.
لووتیروکسین معمولاً با معده خالی، ترجیحاً صبح، حداقل 30 دقیقه قبل از خوردن یا نوشیدن هر چیزی غیر از آب مصرف می شود. مهم است که لووتیروکسین را به طور مداوم مصرف کنید و هیچ دوزی را از دست ندهید. همچنین مهم است که از مصرف لووتیروکسین با برخی غذاها یا مکمل هایی که می توانند در جذب یا عملکرد آن اختلال ایجاد کنند، مانند کلسیم، آهن، سویا، گردو، آب گریپ فروت و برخی مولتی ویتامین ها که می توانند جذب یا عملکرد آن را مختل کنند، خودداری کنید.
بیمار باید به طور منظم آزمایش خون برای نظارت بر سطح TSH و T4 آزاد و تنظیم دوز لووتیروکسین در صورت نیاز انجام دهد. تعداد دفعات آزمایش خون به سن، وضعیت سلامتی و پاسخ بیمار به درمان بستگی دارد. معمولاً در ابتدای درمان هر 6 تا 8 هفته یکبار آزمایش خون انجام می شود، سپس هر 3 تا 6 ماه یکبار پس از ثابت ماندن دوز، و سپس سالی یک بار برای نگهداری انجام می شود.
اکثر افراد مبتلا به کم کاری تیروئید نیاز به مصرف لووتیروکسین مادام العمر دارند. با این حال، با درمان مناسب، آنها می توانند زندگی عادی و سالمی را بدون هیچ گونه عارضه یا عوارض جانبی بزرگ داشته باشند. برخی از افراد ممکن است عوارض جانبی خفیفی مانند سردرد، عصبی بودن، بی خوابی، تعریق، تپش قلب، یا کاهش وزن را از لووتیروکسین تجربه کنند. اینها معمولاً به دلیل مصرف بیش از حد لووتیروکسین یا تغییر سریع دوز است. با پیروی از دستورات پزشک و گزارش هرگونه تغییر در علائم یا نتایج آزمایش خون می توان از این عوارض جانبی جلوگیری کرد
