جانشینی

وجه استدلال به حدیث منزلت

استدلال به این حدیث بر دو پایه استوار است.

۱- عمومیت منزلت ها به جز مورد استثناء شده

۲- حضرت هارون دارای مقام خلافت و جانشینی برای حضرت موسی (علی نبیّنا و آله وعلیه السلام) را داشته است.

اثبات عموميت منزلت ها از دو راه استفاده می شود: يکی اينکه کلمه «منزله» اسم جنسی است که به معرفه اضافه شده و طبق نظر علمای علم اصول، اين امر از ادوات عموم است. دوم استثناء در حديث است که آن نيز از ادوات عموم است،

هر گاه مطلبی گفته شود و بعد از آن استثنايی بيان شود، آن مطلب بر عموميت دلالت می‌کند. در حديث منزلت، پس از جمله «أنت منّی بمنزله هارون من موسی» نبوت، استثناء شده است. بنابراين، مقصود از مستثنی منه همه منزلت‌هايی است که هارون(ع) نسبت به موسی(ع) داشته، مگر منزلت نبوت که استثنا شده، و آنچه از لحاظ عرف خارج می‌باشد مانند برادری نسبی که هارون نسبت به موسی دارا بود[1]
تقریر حدیث

استثنا شدن مقام نبوت از امام علی(ع) پس از پيامبر باعث اثبات ساير منزلت‌ها برای ايشان پس از پيامبراکرم(ص) است. زيرا همان طور که استثناء به صورت مطلق، اطلاق مستثنا‌منه را ثابت می‌کند؛ استثناء به صورت مقيد نيز، مقيد بودن مستثنامنه را ثابت می‌کند[2]. برای مثال اگر گفته شود: با دوستانم ملاقات کردم، مگر زيد در مدرسه، مفاد اين عبارت، اينکه گوينده با دوستانش به جز زيد در مدرسه ملاقات کرده است. بنابراين، مفاد حديث منزلت، اين است که منزلت‌های هارون نسبت به موسی به جز نبوت که استثنا شده است، و برادری نسبی که مستثنا بودن آن بديهی است، برای أمیرالمؤمنین (علیه السلام) نسبت به پيامبر (صلی الله علیه و آله) پس از آن حضرت ثابت است. يکی از منزلت‌های هارون خلافت او بود. «وَ قالَ مُوسى‏ لِأَخِيهِ هارُونَ اخْلُفْنِي فِي قَوْمِي[3]»، منزلت دیگر مقام وزارت بود «وَ اجْعَلْ لِي وَزِيراً مِنْ أَهْلِي* هارُونَ أَخِي* اشْدُدْ بِهِ أَزْرِي* وَ أَشْرِكْهُ فِي أَمْرِي» و قال سبحانه: «قَدْ أُوتِيتَ سُؤْلَكَ يا مُوسى‏»[4]بنابراین تمام منازل به جز نبوت برای أمیرالمؤمنین (علیه السلام) نیز ثابت است. همانطور که حضرت موسی از خدای تعالی درخواست جانشین و وزیر می­کند و این مقام از جانب خدا به حضرت هارون عطاء شد، مقام خلافت و جانشینی أمیرالمؤمنین (علیه السلام) نیز از جانب خدای تعالی به آن حضرت عطاء شده است، در حدیث معراج گذشت که خدای سبحان به پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود علین بن أبی طالب (علیه السلام) را به عنوان جانشین برای تو برگزیدم.

1- «نفحات الأزهارفى خلاصة عبقات الأنوار»، ج‏17، ص: 271

2- «الشافی»، ج3، ص17،

۳- اعراف، 7، آیه 142

۴- طه، 20، 29-32