برای انتقال خون بین بطن‌ها و دهلیزهای قلب، لازم است دریچه های قلبی به طور پی‌در‌پی باز و بسته شوند. چهار دریچه در ساختار قلب به کار رفته‌اند، که مسیرهای رفت و برگشت خون را کنترل می‌کنند. اگر این دریچه‌ها دچار تنگی یا آسیب شوند؛ خون به طور کامل، از آنها عبور نکرده و مقداری از آن در بطن یا دهلیز باقی می‌ماند. این مساله در طولانی مدت، عملکرد قلب را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
عمل دریچه قلب، با هدف ترمیم یا تعویض دریچه‌ها انجام می‌گیرد. بسته به این که شدت آسیب به این عضو قلب چقدر باشد؛ پزشک جراح، یکی از روش‌های جراحی دریچه قلب را انتخاب خواهد کرد. در حالت کلی، عمل جراحی دریچه قلب می‌تواند، به صورت جراحی باز قلب یا جراحی کم تهاجمی انجام شود. بهترین روش جراحی برای هر بیمار قلبی، بر اساس وضعیت وی و نظر پزشک معالج، انتخاب خواهد شد.
برای اینکه ضرورت انجام جراحی دریچه قلبی را درک کنیم؛ باید ابتدا با ساختار مسیرهای رفت و برگشتی قلب، آشنایی داشته باشیم. دریچه‌ها دقیقا مانند درهایی عمل می‌کنند، که در هر بار تپش قلب، باز و بسته می‌شوند. این کار کمک می‌کند، تا خون به داخل و خارج بطن‌ها و دهلیز‌ها جاری گردد. چهار دریچه در ساختار قلب وجود دارند، که نحوه عملکرد آنها در زیر توضیح داده می‌شود:
در صورتی که یکی از دریچه های قلب درست کار نکند، مقداری از خون در محفظه کنونی باقی می‌ماند. اگر دریچه به هر دلیلی باریک یا تنگ شده باشد؛ از حرکت خون به سمت جلو جلوگیری خواهد کرد. تمام این حالت‌ها، عملکرد صحیح ماهیچه قلب را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
بیش از 40 میلیون نفر از مردم جهان، دچار بیماری‌های دریچه قلب هستند و بخشی از آنها نیازمند جراحی می‌شوند. مطابق آمار، سالانه بیش از 100 هزار عمل دریچه قلب در آمریکا انجام می‌شود. جراحی دریچه قلبی با روش‌های مختلفی انجام می‌گیرد. میزان تهاجمی بودن این روش‌ها با یکدیگر متفاوت است.
بهترین روش برای عمل دریچه قلب، بر اساس وضعیت بیمار و میزان پیشرفت بیماری انتخاب می‌شود؛ زیرا گاهی فرد تنها با ترمیم دریچه قلب درمان می‌شود. در حالی که شدت بیماری در برخی دیگر، تعویض دریچه قلب را ضروری می‌سازد. در ادامه به انواع روش‌های جراحی دریچه قلبیاشاره می‌کنیم.
در صورتی که شدت آسیب به دریچه قلب چندان زیاد نباشد؛ ترمیم یا تعمیر آن کافی است. با این روش جراحی، دریچه مورد نظر ترمیم شده و در عین حال بافت قلب فرد حفظ می‌گردد. در حال حاضر، جراحی دریچه میترال، رایج‌ترین نوع عمل ترمیم به حساب می‌آید. با این حال، این روش جراحی برای ترمیم آئورت و دریچه سه لتی نیز به کار می‌رود.
نوع دیگری از عمل جراحی دریچه قلب با هدف تعویض آنها انجام می‌گیرد. در این روش، دریچه معیوب با استفاده از یک دریچه بیولوژیکی یا مکانیکی جایگزین می‌گردد. دریچه‌های بیولوژیکی، از بافت دیواره محافظ اطراف قلب گاو یا بافت انسان انتخاب می‌شود.
در حالی که دریچه‌های مکانیکی، از جنس فلزی یا کربنی تولید می‌گردند. تمامی جایگزین‌هایی که برای این نوع جراحی به کار می‌روند؛ زیست‌سازگار هستند؛ به این معنا که بدن بیمار، بافت جایگزین و جدید را پس نمی‌زند.
اینکه کدام یک از روش‌های یاد شده، برای یک بیمار مناسب‌تر است؛ به بررسی‌های بیشتری نیاز دارد. بیمار باید آزمایش‌هایی را انجام دهد تا نوع اختلال، محل ناهنجاری و وسعت بیماری مشخص گردد. همچنین توجه به فاکتورهای زیر، در انتخاب بهترین نوع عمل دریچه قلب اثرگذار خواهد بود:
نکته دیگری که باید به آن توجه نمود؛ این است که انجام سایر جراحی‌های قلب همزمان با جراحی دریچه، بلامانع است. جراح متخصص قلب می‌تواند؛ هر یک از روش‌های جراحی «عمل جراحی بای پس قلب»، «جراحی آنوریسم آئورت» و «جراحی برای درمان فیبریلاسیون دهلیزی» را، به صورت همزمان با جراحی دریچه قلبی انجام دهد. نوع عمل ترکیبی با جراحی دریچه، می تواند بر روش جراحی مورد نظر پزشک جراح تاثیرگذار باشد.
پیش از این اشاره کردیم، که عملکرد هر یک از دریچه های قلب ممکن است، دچار اختلال گردد؛ برای مثال، تنگی دریچه باعث ایجاد نشتی و بازگشت خون، به محل فعلی می‌شود. همچنین، بسیاری از مشکلات دریچه از زمان تولد با افراد همراه هستند. برای درمان این اختلالات، انجام جراحی دریچه قلب، بهترین گزینه خواهد بود. معمولا در صورت مشاهده علائمی نظیر «احساس درد در قفسه سینه»، «تنگی نفس و دشواری در تنفس» و «غش کردن یا بیهوش شدن»، پزشک انجام این عمل جراحی را توصیه می‌کند.
بسته به نظر پزشک، ممکن است دارو درمانی بتواند، به بهبود علائم و کیفیت زندگی بیمار کمک کند؛ اما در مواردی که شخص به درمان دائمی و ماندگار نیاز داشته باشد؛ جراحی دریچه قلب گزینه مناسب‌تری خواهد بود.
قبل از آنکه بیمار برای عمل جراحی دریچه قلب آماده شود؛ باید برخی آزمایش‌ها و تصویربرداری‌ها را انجام دهد. از جمله آزمایش‌های مورد نیاز برای عمل جراحی دریچه های قلبی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
پزشک جراح پس از انجام این تست‌ها و با بررسی نتایج آزمایش‌ها، اکوکاردیوگرام، سی تی اسکن و...، وضعیت بیمار را تشخیص خواهد داد. در نهایت، روز عمل دریچه تعیین خواهد شد.
برای آنکه بیمار آماده جراحی دریچه قلب باشد؛ انجام برخی مراقبت‌ها الزامی است. معمولا از نیمه شب روز قبل از جراحی، خوردن و آشامیدن ممنوع است. داروهایی که بیمار ناچار به استفاده از آنها است، باید بر اساس دستور پزشک مصرف شوند. پوشیدن لباس‌ها و کفش‌های گشاد و راحت در تامین آرامش جسمانی بیمار موثر خواهد بود. به هیچ عنوان از لباس‌های تنگ استفاده نکنید. حضور یک همراه در کنار فرد تحت جراحی، برای روز عمل لازم خواهد بود.
برای انجام عمل جراحی دریچه قلب، بیمار تحت بیهوشی عمومی قرار می‌گیرد. داروی بیهوشی به صورت وریدی به بدن وی وارد می‌شود. تلاش پزشک جراح بر این است تا با ایجاد کوچکترین برش، جراحی را به ثمر برساند.
در بسیاری از موارد لازم است؛ از دستگاه قلب و ریه در طول جراحی استفاده شود. در نهایت، با توجه به هدف جراحی، دریچه قلب بیمار، ترمیم یا تعویض خواهد شد. به طور کلی، جراحی دریچه با کمک دو روش انجام می‌گیرد. در ادامه روش‌های اصلی را، که برای انجام این جراحی به کار می‌روند؛ توضیح می‌دهیم.
در جراحی قلب باز، پزشک یک برش به اندازه 10 تا 15 سانتی متر (بر اساس جثه بیمار)، بر روی قفسه سینه ایجاد می‌کند. پس از ترمیم یا تعویض دریچه قلب، محل برش بخیه زده شده و بسته می‌شود. همچنین یکی از فناوری‌های جدید عمل دریچه قلب، جراحی قلب به کمک ربات است.
یکی از روش‌های نوین برای انجام جراحی دریچه قلب، روش کم تهاجمی است. در این روش، تلاش پزشک بر این است تا کوچکترین برش ممکن را، ایجاد نماید. معمولا اندازه برش جراحی بین 5 تا 8 سانتی متر، بر اساس وضعیت قفسه سینه بیمار خواهد بود. برای انجام جراحی کم تهاجمی دریچه قلب، از ابزارهای ویژه پزشکی کمک می‌گیرند.
هنگامی که جراحی دریچه قلب به پایان می‌رسد؛ بیمار باید به بخش مراقبت‌های ویژه منتقل شود. تا زمان به هوش آمدن شخص، فشار خون و ضربان قلب به صورت مرتب بررسی می‌گردد. پس از بیدار شدن بیمار، او را به یک اتاق معمولی منتقل کرده و ۵ تا ۷ روز، از او مراقبت خواهد شد.
در این بازه زمانی دستگاه‌های هوشمند، فشار خون و ضربان قلب را کنترل می‌کنند. در همین حین نیز از یک لوله برای تخلیه مایعات از قفسه سینه استفاده می‌شود.
در روزهای بعد از جراحی دریچه قلب، بیمار بر اساس دستور پزشک، خوردن غذا و نوشیدن مایعات را آغاز می‌کند. همچنین فعالیت‌های بدنی بیمار، با پیاده روی در اطراف اتاق شروع شده و به تدریج افزایش می‌یابد. یکی از بهترین درمان‌هایی، که برای بعد از عمل دریچه قلب تجویز می‌گردد، انجام فیزیوتراپی قلب است. انجام حرکات اصولی تحت نظر یک فیزیوتراپیست مجرب، دوران بهبودی بیمار را کوتاه‌تر خواهد کرد.
بعد از عمل جراحی دریچه قلب، تا چند هفته از انجام فعالیت‌هایی که نیاز به تمرکز دارند؛ پرهیز کنید؛ برای مثال، رانندگی را به مدت 6 تا 8 هفته کنار بگذارید. بلند کردن اجسام سنگین می‌تواند؛ به محل جراحی شما فشار وارد آورد. بنابراین حداقل به مدت 8 هفته، از بلند کردن اجسام سنگین دوری نمایید.
به‌طور کلی پس از جراحی دریچه قلب، یک بازه ۴تا ۸ هفته‌ای زمان لازم است، تا بیمار به‌طور کامل بهبود یابد. البته در مواردی که شخص تحت جراحی کم تهاجمی قرار گیرد؛ مدت زمان بهبودی کوتاه‌تر است. بسته به اینکه جراحی، برای کدام یک از دریچه‌های قلب انجام گرفته باشد نیز، احساس فرد متفاوت خواهد بود.
روش عمل، وضعیت سلامت عمومی فرد قبل از آن و نحوه طی کردن روند جراحی، بر طول درمان و بهبودی تاثیر گذار است. تمامی این موارد، به تجربه و مهارت پزشک معالج شما بستگی دارد. بنابراین لازم است، قبل از اقدام برای جراحی دریچه قلب، تحقیقات لازم را درباره پزشک معالج خود انجام دهید.
هنگامی که دریچه قلب به ترمیم یا تعویض نیاز پیدا می‌کند؛ شرایط زندگی فرد را دشوار خواهد کرد. حتی این مساله می‌تواند؛ بر سبک زندگی افراد، تاثیرگذار باشد. در چنین شرایطی بهتر است؛ مشکلات دریچه‌ای، از طریق جراحی باز یا کم تهاجمی درمان گردند. در صورتی که جراحی کم تهاجمی دریچه قلب را انجام دهید؛ مزایای زیر را خواهد داشت:
از مزایای ترمیم دریچه قلب، نسبت به تعویض آن نیز می‌توان، به کاهش خطر عفونت اشاره کرد. همچنین، شخص پس از جراحی ترمیم، نیازی به مصرف دائمی داروهای ضد انعقاد و رقیق‌کننده خون ندارد.
عوارض جراحی دریچه قلب، نسبت به مزایای آن بسیار کمتر است. اگر این جراحی، توسط یک پزشک جراح متخصص و مجرب انجام گیرد؛ عوارض بعد از عمل تعویض دریچه قلب بسیار کاهش می‌یابد. با این حال، عمل دریچه قلب نیز، مانند هر نوع جراحی دیگری می‌تواند؛ عوارضی را در پی داشته باشد که عبارتند از:
لازم است تاکید کنیم که مهارت و تجربه پزشک، می‌تواند میزان عوارض جراحی را به حداقل برساند. مصرف برخی آنتی بیوتیک‌ها پس از جراحی نیز، برای پیشگیری از عفونت توصیه می‌شود. این داروها توسط پزشک معالج برای بیمار تجویز خواهند شد.
طول عمر بیماران پس از جراحی تعویض دریچه قلب، علاوه‌بر مهارت و تجربه پزشک، به نوع دریچه تعویض شده نیز بستگی دارد؛ به طور مثال، در جراحی تعویض دریچه آئورت در مقایسه با جراحی تعویض دریچه میترال، درصد امید به زندگی بیشتر است و 84 درصد از افرادی که عمل تعویض دریچه آئورت را انجام می‌دهند؛ حداقل 10 سال پس از این عمل زندگی می‌کنند.
منبع: «دکتر علیرضا قویدل | doctorghavidel»
