وقتی پای فاتحان اروپایی به هدف جستجوی طلا به دنیای جدید (ایالات متحده امروزی) رسید، طلا را فلزی شفاف، زرد رنگ و ارزشمند می‌نامیدند، اما بومیان آمریکا، در مقابل، ذرت را به عنوان ارزشمندترین دارایی زرد رنگشان به فاتحان نشان دادند.
در افسانه‌شناسی، هم خود ذرت به عنوان یک ماده غذایی برای انسان‌ها و هم فوت‌وفن کاشت آن مهم است. در واقع، افسانه‌های غذایی یاد شده بیشتر تمثیل‌هایی در مورد کشت و برداشت ذرت هستند. به عنوان نمونه، مایاها خدایی به نام خدای ذرت (اون اوناکپو) دارند که به شکل یک ذرت هم ترسیم می‌شود و در اصل همان گیاه ذرت است.
در داستان خلقتی که مایاها به آن باور دارند، خدای ذرت سر بریده می‌شود و در شیبالبا(Xibalba)، دنیای زیر زمینی مردگان دفن می‌گردد. در آن دنیا، سر خدای ذرت بر روی درختی خشکیده آویزان می‌شود و به محض این اتصال، درختی که خشکیده بود دوباره بار می‌دهد.
این داستان، به نوعی بازگوکننده روند کاشت ذرت است: وقتی کله ذرت را جدا می‌کنند، دانه‌های آن بر زمین می‌افتد و دوباره ذرت از آن سبز می‌شود.
تا همین امروز هم جمعیت بومیانی که در گواتمالا، مکزیک، هندوراس، اِلسالوادور و بلیز به سر می‌برند، یعنی بازماندگان مایاها، هر سال در فصل برداشت به شکلی نمادین خدای ذرت را قربانی می‌کنند. آنها معتقدند که خداوند، انسان را از ذرت خلق کرده است و به همین خاطر مادران در دوران شیردهی ذرت می‌خورند تا بچه‌هایی قوی داشته باشند.
سرخپوستان آمریکا هم روایت خاص خود را از ذرت دارند. در افسانه‌های غذایی متعلق به بومیان آمریکا، تمثیل‌‌ها درباره ذرت از این هم فراتر می‌رود و صحبت از افسانه سه خواهر به هم چسبیده و جدانشدنیِ ذرت، لوبیا و کدو در میان است. این خواهران، به دلیل آنکه از لحاظ تغذیه‌ای مکمل هم هستند، صرفا می‌توانند با همدیگر رشد کنند و شکوفا شوند.
طبق افسانه سرخپوست‌ها، لوبیا ساقه‌ای رونده دارد و با پیچیدن به دور ساقه ضخیم ذرت، خودش را بالا می‌کشد و کدو برگ‌هایی ضخیم و عریض دارد و نزدیک زمین رشد می‌کند. با توجه به اینکه برگ و ساقه‌های کدو، خیمه‌ای روی زمین ایجاد کرده و روی خاک سایه می‌اندازد، از رشد علف‌های هرز و صدمه دیدن دو گیاه دیگر جلوگیری می‌شود.
امروزه از ذرت نه تنها در تورتیلا، ناچو، تاکو، اِنچیلادا، لِنتا، شربت و روغن ذرت استفاده می‌شود، بلکه بسیاری از محصولات مصرفی مانند بنزین، رنگ، مواد منفجره، صابون، آنتی بیوتیک‌ها، پلاستیک و لوازم آرایشی هم ذرت دارند.
خدای ذرت پس از کشته شدن توسط خدای شیبالبا [1]، که در دنیای زیرین مایاها زندگی می کرد، سر از تنش جدا شد و روی درخت بی‌ثمری قرار گرفت. درختی که تا آن زمان هرگز میوه نداده بود، شکوفا شد و پوشیده از میوه‌های مدور گشت که از سر خدای ذرت قابل تشخیص نبودند و در نهایت، تبدیل به درخت کالاباش (نوعی جوز) گردید.
احتمالا "درخت کالاباش" که سر خدای ذرت بر آن قرار داده شده بود، درختی از نوع گل‌ساقه‌ای بوده است. زیرا در ادامه داستان، خدای ذرت قادر شد تا برای به وجود آوردن ِدوقلوهای قهرمانش، کاکائو تولید کند. دوقلوهایی که با موفقیت پدرشان را زنده کردند.
دوقلوهای قهرمان که ورزیده بودند و استعداد ورزشی داشتند، خدایان شیبالبا را در جریان مسابقه‌ای با توپ شکست دادند و آنها را چنان خشمگین کردند که دوقلوها را کشتند. البته این بخشی از نقشه مبتکرانه دوقلوها بود: خدایان شیبالبا از دیگرانی که در جهان زیرین گرفتار شده بودند کمک گرفتند تا استخوان‌های دوقلوها را خرد کرده و در یکی از رودخانه‌های جاری بریزند.
هنگامی که گرد و غبار استخوان دوقلوها در رودخانه نشست، آنها دوباره با قدرت‌های خدایی متولد شدند، و از قدرت خود برای فریب دادن خدایان جهان زیرین استفاده کردند، بر آنها چیره شدند و آنها را کشتند و سرانجام راهی برای زنده کردن پدرشان، خدای ذرت، یافتند. دوقلوهای قهرمان نه تنها راهی برای رفتن به درون و بیرون آمدن از شیبالبا پیدا کردند، بلکه خدایان شیطانی را نیز شکست دادند.
با توجه به کل این داستان می‌توان احتمال داد که مایاها به حفاظت شدن از خود توسط دوقلوهای قهرمان، در طی سفر بعد از مرگ به جهان زیرین، معتقد بودند.
افسانه‌های غذایی، حامل شیوه زندگی و جهان‌بینی اقوام هستند. در روزگاران باستان که انسان هنوز ابزارهای انتقال تجربیات پایداری را در اختیار نداشت، ابداع افسانه و مکتوب کردن آن روی ظروف یا سنگ‌های آرامگاه از معدود شیوه‌های بود که مایاها از آن بهره گرفتند تا قصه خدای ذرت و پسران قهرمانش را روایت کنند.
قصه‌ای که در تجربه امروزی ما از جهان عجیب به نظر می‌رسد، اما جایگاه خاص خود را در شکل‌گیری تمدن مایا و مراسم و آیین‌های مذهبی آنان برملا می‌کند و اشتیاق باستان‌شناسان، تاریخ‌نگاران، انسان‌شناسان و مردم اهل مطالعه را نسبت به شناخت اجداد بشر امروزی بیشتر می‌نماید.
پ.ن : این مطلب قبلا با عنوان "قربانی برای خدای ذرت" به قلم بنده در سایت کتاب کاله منتشر شده است.
منابع:
https://www.eater.com/2016/7/11/12148934/forklore-video-series-corn-myths-legends
