به مناسبت روز عرفه

به مناسبت روز عرفه:

روز نهم ذی‌الحجه روز عرفه است. روزی که زائران سپیده دم صبح راهی عرفات می‌شوند تا در جوی مملو از ایمان، خشوع و خضوع استغفار کرده و ارکان اصلی حج را به جا آورند. عرفات جمع عرفه به معنای شناخت است و از آنجا که وادی شناخت و معرفت خدا، نفس و خود می باشد، عرفات نام گرفته است. در روز عرفه، صد‌ها هزار زائر خانه خدا به صحرای عرفات می‌روند و به درگاه خداوند متعال تضرع می‌کنند؛ خواستار تقرب به درگاه احدیت می شوند؛ روزی که خواهان بخشش گناهان و تولدی دوباره‌اند.

پرسش : منظور از حدیث «من عرف نفسه فقد عرف ربّه» که از رسول اکرم (ص) روایت شده، چیست؟

براى اين حديث شريف، تفسيرهاى گوناگونى نقل شده است، از جمله:
1 ـ اين حديث در حقيقت اشاره به «برهان نظم» است، يعنى هركس شگفتيهاى ساختمان روح و جسم خود را بداند و به اسرار و نظامات پيچيده و حيرت انگيز اين اعجوبه خلقت پى برد، راهى به خدا بر او گشوده مى شود؛ بنابراين، شناختن خويشتن سبب معرفة اللّه است.
2 ـ ممكن است اين حديث اشاره به «برهان وجوب و امكان» باشد، چرا كه اگر انسان دقّت در وجود خويش كند مى بيند وجودى است از هر نظر وابسته و غير مستقل، كه بدون اتّكا به يك وجود مستقل و بى نياز، يك لحظه امكان ادامه بقاءِ او نيست.
3 ـ حديث مى تواند اشاره به «برهان علّت و معلول» باشد؛ براى اين كه انسان هرگاه در وجود خويش كمى دقّت كند مى فهمد كه روح و جسم او معلول علّت ديگرى است كه او را در آن زمان و مكان خاص به وجود آورده، و هنگامى كه سلسله اين علّت و معلول را پى گيرى مى كند، به اينجا مى رسد كه آنها نمى توانند تا بى نهايت پيش بروند و بطلان تسلسل بر همه دانشمندان مسلّم است.
4 ـ اين حديث مى تواند اشاره به «برهان فطرت» باشد، يعنى هرگاه انسان به زواياى قلب خود و اعماق روح خود پى ببرد، نور الهى و توحيد كه در درون فطرت اوست، بر او آشكار مى شود، از «معرفة النّفس» به «معرفة اللّه» مى رسد، بى آن كه نيازى به دليل و استدلال داشته باشد.
5 ـ اين حديث مى تواند ناظر به «مسأله صفات خدا» باشد، به اين معنى كه هركس خويشتن را با صفات ويژه ممكنات و مخلوقات كه در اوست بشناسد، به صفات پروردگار پى خواهد برد؛ از محدوديّت خويش پى به نامحدود بودن حق تعالى مى برد و از نياز خويش پى به بى نيازى او، اين همان است كه اميرمؤمنان على(عليه السلام) در نخستين خطبه به آن اشاره كرده، مى فرمايد: «وَ كَمالُ الاِْخْلاصِ لَهُ نَفْىُ الصِّفاتِ عَنْهُ لِشَهادَةِ كُلِّ صِفَة اَنَّها غَيْرُ الْمَوصُوفِ وَ شَهادَةِ كُلِّ مَوْصُوف اَنَّهُ غَيْرُ الصِّفَةِ»؛ (نهايت ايمان خالصانه به خداوند آن است كه وى را از صفات ممكنات پيراسته بدانند، چرا كه هر صفتى [از صفات مخلوقات] گواهى مى دهد كه غير از موصوف است و هر موصوفى شهادت مى دهد غير از صفت است.
6 ـ مرحوم علاّمه مجلسى تفسير ديگرى از بعضى از علما درباره اين حديث نقل مى كند و حاصل آن اين است كه:
«روح انسان يك موجود لطيف لاهوتى است، در صفت ناسوتى، (يعنى از جهان ماوراء طبيعت است كه با صفات عالم طبيعت ظاهر گشته) و از ده طريق دلالت بر يگانگى و ربوبيّت خداوند مى كند:
1 ـ از آنجا كه روح مدبّر بدن است مى دانيم كه جهان هستى مدبّرى دارد!
2 ـ از آنجا كه يگانه است دلالت بر يگانگى خالق دارد!
3 ـ از آنجا كه قدرت بر حركت دادن تن دارد دليل بر قدرت خداست!
4 ـ از آنجا كه از بدن آگاه است دليل بر آگاهى خداوند است!
5 ـ از آنجا كه سلطه بر اعضاء دارد دليل بر سلطه او بر مخلوقات است!
6 ـ از آنجا كه قبل از بدن بوده و بعد از آن نيز خواهد بود دليل بر ازليّت و ابديّت خداست!
7 ـ از آنجا كه انسان از حقيقت نفس آگاه نيست دليل بر اين است كه احاطه به كُنه ذات خدا امكان ندارد!
8 ـ از آنجا كه انسان محلّى براى روح در بدن نمى شناسد دليل بر اين است كه خدا محلّى ندارد!
9 ـ از آنجا كه روح را نمى توان لمس كرد دليل بر اين است كه خداوند لمس كردنى نيست!
10 ـ و از آنجا كه روح و نفس آدمى ديده نمى شود دليل بر اين است كه خالق روح قابل رؤيت نيست!»
آرى! هركس خود را بشناسد خدا را خواهد شناخت، و خود شناسى راهى است به خدا شناسى و به يقين خداشناسى، مهمترين وسيله تهذيب اخلاق و پاكسازى روح و دل از آلودگيهاى اخلاقى است چرا كه ذات پاكش منبع تمام كمالات و فضائل است و از اينجا روشن مى شود كه يكى از مهمترين گامهاى سير و سلوك و تهذيب نفوس خود شناسى است.

دعای عرفه امام حسین(ع) دربردارنده مطالبی است که برخی از مهم‌ترین محورهای آن عبارت است از:

1. شناخت خداوند و بیان صفات الهی، تجدید عهد و پیمان با پروردگار، شناخت پیامبران و تحکیم ارتباط با آنها و توجه به آخرت و اظهار عقیده قلبی؛

2. سیر اندیشه در آفاق جهان و یادآوری نعمت‌های بیکران الهی بر انسان و حمد و سپاس خداوند بر آن‌ها؛

3. تضرع به درگاه خداوند و اقرار به گناهان، توبه و عنابه و درخواست عفو و بخشش، روی آوردن به صفات پسندیده و اعمال خیر؛

4. اعتراف به غیر قابل شمارش بودن نعمت های الهی و شمارش پاره ای از آنها، اعتراف به گناهان و خطاها و شمارش برخی از آنها؛

5. درخواست حوایج که با درود و صلوات بر محمد و آل محمد شروع می‌شود، سپس تقاضای بخشش و نور هدایت و رحمت و برکت، وسعت روزی و پاداش اخروی و...

تهیه و تنظیم شده توسط حسین فغان پور گنجی. التماس دعا!