دندان عقل یکی از بحثبرانگیزترین دندانها در میان مردم و حتی دندانپزشکان است. بسیاری از افراد زمانی که به سنین جوانی میرسند متوجه رشد دندانهای عقل در انتهای دهان خود میشوند. برخی این دندانها را بدون هیچ مشکلی تا پایان عمر حفظ میکنند و گروهی دیگر به دلیل مشکلاتی مانند درد، پوسیدگی یا عفونت مجبور به درمان یا کشیدن آنها میشوند. یکی از درمانهایی که در برخی شرایط برای این دندان در نظر گرفته میشود، عصب کشی یا درمان ریشه است. این درمان برخلاف تصور عموم تنها برای دندانهای جلویی یا آسیاهای میانی نیست بلکه در صورت لزوم میتواند برای دندان عقل نیز انجام شود. اما سوال مهم این است که آیا همیشه لازم است دندان عقل عصب کشی شود؟ در چه شرایطی این کار امکانپذیر است و چه زمانی کشیدن دندان راهحل بهتری خواهد بود؟
دندان عقل آخرین دندانی است که در دهان فرد رشد میکند و معمولاً بین سنین ۱۷ تا ۲۵ سالگی بیرون میزند. محل رویش این دندانها در انتهای قوس فکی است و به همین دلیل دسترسی به آنها برای تمیز کردن یا درمانهای دندانپزشکی دشوارتر از سایر دندانهاست.
دندان عقل از لحاظ آناتومیک شباهت زیادی به دندانهای آسیای بزرگ دارد و دارای ریشههای متعددی است. در فک بالا معمولاً دو یا سه ریشه دارد و در فک پایین بیشتر اوقات دو ریشهای است. پیچیدگی ریشهها و کانالهای عصبی دندان عقل یکی از چالشهای اصلی در عصب کشی آن محسوب میشود.
محل قرارگیری دندان عقل و زمان دیرهنگام رویش آن باعث میشود که نسبت به سایر دندانها بیشتر در معرض مشکلات قرار بگیرد. مهمترین عوامل عبارتاند از:
کمبود فضا برای رویش صحیح و در نتیجه نیمه رویش بودن دندان
تجمع پلاکهای میکروبی به دلیل دسترسی سخت در هنگام مسواک و نخ دندان
پوسیدگی ناشی از گیر کردن مواد غذایی بین دندان عقل و دندان کناری
التهاب و عفونت لثه اطراف دندان عقل نیمه نهفته
فشار بر سایر دندانها و ایجاد بینظمی در قوس دندانی
تمامی این عوامل میتوانند باعث شوند که فرد با درد، تورم یا حتی آبسههای دندانی روبهرو شود و به فکر درمان بیفتد.
عصب کشی یا درمان ریشه به فرآیندی گفته میشود که طی آن پالپ یا همان عصب و بافت زنده درون دندان که دچار التهاب یا عفونت شده است خارج میگردد. سپس کانالهای ریشه بهطور کامل تمیز، ضدعفونی و پر میشوند تا از گسترش عفونت و تخریب بیشتر دندان جلوگیری شود.
در مورد دندان عقل نیز اگر پوسیدگی یا عفونت به عصب برسد و دندان قابلیت نگهداری داشته باشد، دندانپزشک میتواند با انجام عصب کشی آن را حفظ کند. البته این کار به دلیل موقعیت و ساختار پیچیده این دندانها دشوارتر از سایر دندانهاست و نیازمند مهارت و تجربه بالای دندانپزشک است.
همه دندانهای عقل نیاز به درمان ریشه ندارند. در بسیاری موارد کشیدن این دندان بهترین و سادهترین راه است. اما گاهی شرایط خاصی وجود دارد که دندانپزشک تصمیم میگیرد دندان عقل را حفظ کند. موارد زیر از جمله موقعیتهایی هستند که عصب کشی دندان عقل توصیه میشود:
دندان عقل در موقعیت مناسب و کامل رویش یافته باشد
دندان مقابل وجود داشته باشد و در فرآیند جویدن نقش داشته باشد
پوسیدگی یا عفونت محدود باشد و دندان از نظر ساختاری قابل ترمیم باشد
بیمار تمایل به حفظ دندان خود داشته باشد
کشیدن دندان به دلایل خاصی مثل نزدیکی ریشهها به عصب فک تحتانی خطرناک باشد
در چنین شرایطی، عصب کشی میتواند گزینه مناسبی برای نجات دندان باشد.
روند درمان ریشه دندان عقل مشابه سایر دندانهاست اما به دلیل موقعیت و ساختار آن کمی پیچیدهتر است. مراحل کلی شامل:
ابتدا دندانپزشک ناحیه مربوطه را بیحس میکند تا بیمار در طول درمان هیچگونه دردی احساس نکند.
پس از بیحسی کامل، تاج دندان باز میشود تا دسترسی به محفظه پالپی و کانالهای ریشه فراهم گردد.
بافت عفونی یا ملتهب پالپ خارج میشود و کانالهای ریشه با ابزارهای خاص به دقت تمیز و شکلدهی میشوند.
پس از شستشو و ضدعفونی کامل، کانالها با موادی مانند گوتاپرکا پر میشوند تا از ورود مجدد میکروبها جلوگیری شود.
در نهایت دندان نیاز به ترمیم دارد. گاهی پر کردن ساده کافی است و در بعضی موارد لازم است دندان روکش شود تا استحکام بیشتری پیدا کند.
عصب کشی دندان عقل نسبت به سایر دندانها چالشهای بیشتری دارد که گاهی باعث میشود دندانپزشک انجام این درمان را توصیه نکند. این چالشها شامل:
موقعیت انتهایی دندان و دسترسی دشوار
تعداد و انحنای غیرقابل پیشبینی کانالهای ریشه
احتمال شکست ابزار داخل کانال به دلیل سختی کار
دید محدود در حین درمان
طولانی بودن زمان درمان
به همین دلیل عصب کشی دندان عقل نیاز به مهارت، تجربه و تجهیزات پیشرفته مانند میکروسکوپ دندانی دارد.
اگر دندان عقل شرایط مناسبی داشته باشد، عصب کشی میتواند مزایای زیادی به همراه داشته باشد از جمله:
حفظ دندان و جلوگیری از کشیدن آن
حفظ عملکرد طبیعی در جویدن
پیشگیری از جابجایی سایر دندانها به دلیل کشیدن
جلوگیری از تحلیل استخوان در محل دندان
ارتقاء زیبایی و هماهنگی دندانی در افرادی که به حفظ همه دندانهای خود اهمیت میدهند
در مقابل، این درمان میتواند محدودیتها و معایبی هم داشته باشد:
سختی و پیچیدگی کار برای دندانپزشک و بیمار
احتمال بالاتر شکست درمان نسبت به سایر دندانها
هزینه بیشتر به دلیل زمان و مهارت موردنیاز
احتمال لزوم کشیدن دندان حتی پس از عصب کشی در صورت عدم موفقیت درمان
در نگاه اول روش درمان ریشه در همه دندانها یکسان است، اما تفاوتهایی وجود دارد. در دندان عقل، دسترسی به محل دشوارتر است و کانالها معمولاً شکلهای غیرمعمول و پیچیدهتری دارند. همچنین برخی دندانهای عقل به دلیل نهفتگی یا نیمه نهفتگی اصلاً قابل عصب کشی نیستند.
پس از پایان درمان ریشه، بیمار باید مراقبتهایی را رعایت کند تا دندان سالم بماند و درد یا التهاب کاهش یابد. این مراقبتها شامل:
پرهیز از جویدن غذاهای سخت روی دندان درمانشده تا زمان تکمیل ترمیم
مصرف داروهای تجویز شده توسط دندانپزشک مانند آنتیبیوتیک یا مسکن
رعایت بهداشت دهان و دندان و استفاده از مسواک و نخ دندان
مراجعه منظم برای بررسی وضعیت دندان و روکش در صورت نیاز
گاهی شرایط به گونهای است که حتی بهترین دندانپزشک هم نمیتواند با عصب کشی دندان عقل را حفظ کند. در این مواقع کشیدن بهترین و مطمئنترین گزینه است. مواردی مثل:
پوسیدگی یا تخریب شدید تاج دندان
قرارگیری نامناسب یا نیمه نهفته بودن دندان
عفونتهای مکرر لثه اطراف دندان عقل
فشار روی دندانهای کناری و ایجاد نامرتبی در فک
عدم وجود دندان مقابل و بیاستفاده بودن دندان عقل
تشخیص اینکه یک دندان عقل قابلیت عصب کشی دارد یا خیر، تنها بر عهده دندانپزشک متخصص است. دندانپزشک با معاینه بالینی، گرفتن تصاویر رادیوگرافی و بررسی شرایط کلی دهان و فک تصمیم میگیرد بهترین گزینه درمانی چیست. در برخی موارد حتی نیاز به مشاوره با متخصص جراحی فک و صورت یا اندودنتیست (متخصص درمان ریشه) وجود دارد.
با پیشرفت علم دندانپزشکی، ابزارها و تکنیکهای جدیدی معرفی شدهاند که امکان درمان ریشه دندانهای دشوار مانند دندان عقل را بیشتر کردهاند. استفاده از میکروسکوپ دندانی، دستگاههای روتاری، سیستمهای دیجیتال تصویربرداری و مواد پرکننده پیشرفته باعث شده موفقیت درمان افزایش یابد و مشکلات گذشته تا حدی برطرف شود.
هزینه درمان ریشه دندان عقل معمولاً بیشتر از سایر دندانهاست. علت آن دشواری کار، نیاز به زمان بیشتر و گاهی نیاز به روکش پس از درمان است. البته این هزینه بسته به موقعیت جغرافیایی، تخصص دندانپزشک و وضعیت دندان متفاوت خواهد بود. در برخی بیماران با توجه به هزینهها، کشیدن دندان راهحل اقتصادیتر محسوب میشود.
عصب کشی دندان عقل یکی از درمانهای پیچیده و تخصصی در حوزه دندانپزشکی است. این درمان زمانی انجام میشود که دندان عقل ارزش نگهداری داشته باشد و امکان انجام موفقیتآمیز آن وجود داشته باشد. در غیر این صورت، کشیدن دندان عقل بهترین راه خواهد بود. در نهایت، تصمیمگیری درباره درمان یا کشیدن دندان عقل باید با مشورت یک دندانپزشک متخصص و بر اساس شرایط فردی هر بیمار انجام شود.
