نوک پا یا تُک پا
گفتم یه تُک پا رفتم به عزیز سر زدم و برگشتم. بعد از اینکه مکالمهام تمام شد با خودم گفتم تُک پا یا نوک پا؟ کدام درست است؟ از همینجا موضوع این نوشته پیدا و شروع شد. برای رسیدن به پاسخ این پرسش با ما همراه باشید.
این ترکیب؛ ترکیب اضافی است. فارسیزبانان این ترکیب را در معنی دیداری کوتاه به کار میبرند.
توک یا تُک کدام درست است؟
در لغتنامه دهخدا ذیل مدخل توک اینچنین آمده است:به معنی چشم باشد که به عربی عین خوانند. یک دسته موی و پشم را میگویند یا دستهای موی و ابریشم را. همچنین پشم بر تن حیوان و نوشته شده اصل این واژه از توکدر زبان آذری است به همین معنی. بنابراین توک پا نادرست است.
اما علامه دهخدا در لغتنامهاش تُک را منقار مرغان و جانوران معنی کرده است. همچنین معنی نوک خنجر و نیزه، قله، باریکترین قسمت چیزی در آخر آن از سوی طول، مثل تک قیچی؛ ریزههای جامه و کاغذ و چرم و مانندشان. فقط در این مثال ترکیب مدنظر را مطرح کردهاند: «جان به تک پا بیرون بردن؛ با فرار جان به سلامت بردن»که با توجه به معنی به نظر تَک باشد در معنای تند و سریع.
نوک
این واژه معانی مختلف و متعددی دارد. نوک علاوهبر معنایی که پیش از همه به ذهن خطور میکند؛ یعنی نوک و منقار پرندگان و جانوران در ترکیب وصفی نوک انگشت به معنای سرانگشت است. مقدار اندک، کم و قلیل هم معنا می دهد. یک نوک انگشت از چیزی خوردن؛ یعنی از آن مزهای چشیدن. همچنین در نوکبهنوک؛یعنی سربهسر. انتهابهانتها.
اما در لغتنامه دهخدا در جمله نوک پا راه رفتن که به معنی تنها سرپنجهها را به زمین نهادن تا آواز برنیاید. با سرپنجه راه رفتن، یواش و با احتیاط راه رفتن. نوک پا زدن؛یعنی با سر پنجه پا زدن. نوک پا مطرح شده است.
با توجه به معانی مطرحشده به نظر میرسد نوک پا همان ترکیب اضافی درستی است که در جملههایی شبیه یک نوک پا رفتم به کار میبریم و نوک پا در اینجا به معنی مدتی خیلی کوتاه و دقایقی اندک است.