منابع لازم ایجاد تاب آوری: در این مطلب که از آرشیو مطالب سال های قبل جواد طلسچی یکتا (مدیر رسانه های تاب آوری ایرانیان) استخراج گردیده است به مواردی همچون تاب آوری اجتماعی، منابع لازم در ایجاد تاب آوری و تاب آوری اجتماعی چندلایه پرداخته شده است. امید است مورد توجه مخاطبین گرامی رسانه ایرانیان واقع گردد.
تاب آوری اجتماعی چیست؟ تاب آوری ظرفیت افراد برای دسترسی به سرمایه هاست که نه تنها با شرایط بد، مقابله و خود را با آن تطبیق می دهند.
کاسیوپو، زاترا و ریِس از محققین تاب آوری معتقدند که تاب آوری اجتماعی یک ساختار چند سطحی است که خود را به صورت ظرفیت افراد و گروه ها برای پرورش، تعامل، حفظ ارتباطات اجتماعی مثبت، بردباری و بهبودی از عوامل استرس زا و انزوای اجتماعی نشان می دهد.
افرادی که مهارت ها، علایق و منابع مختلفی داشته و می توانند با هم کار کنند احتمال اینکه گروه و جامعه ای را بسازند که نسبت به مشکلات و چالش های پیش بینی نشده به صورت سازگارانه واکنش نشان دهد، بیشتر است.
یادآوری این نکته مهم است که افراد و گروه های همگن و متناجس (که هیچ تفاوت و اختلافی را هضم نمی کنند) در مقایسه با همتایان ناهمگن خود، زمانی که در معرض چالش های جدید محیطی قرار می گیرند، بیشتر در معرض خطر و نابودی هستند.
محققین مختلفی من جمله واس، لورنز، آبریست، بن و کِک معتقدند که سه نوع ظرفیت برای درک مفهوم تاب آوری اجتماعی نیاز است. چهار معیار برای بیان صریح این سه اصطلاح (ظرفیت) وجود دارد.
معیار اول واکنش افراد به خطرات بوده و تشخیص فعالیت های قبل و بعد از حادثه می باشد.
معیار دوم، دامنه زمانی، که به افق زمان اشاره دارد. معیار سوم، میزان تغییری که ساختارهای اجتماعی متحمل می شوند.
معیار آخر خروجی مرتبط با سه ظرفیتی است که در ادامه بدان ها اشاره خواهد شد.
هر کدام از این ظرفیت ها را می توان در یکی از قالب های تاب آوری اجتماعی قرار داد:
۱. ظرفیت مقابله، به اقدامات واکنشی و جذبی (جذب تغییر و هضم اتفاق) اشاره دارد که افراد به کمک منابعی که به طور مستقیم در دسترس آن ها قرار دارد می دانند که چگونه با خطرات آنی مقابله و بر آن ها غلبه کنند . منطق پشت این مقابله (کنار آمدن) ترمیم و اصلاح سطح حال حاضر رفاه جامعه درست پس از وقوع بحران است.
۲. ظرفیت سازگاری، اشاره به اقدامات پیشگیرانه ای دارد که افراد آن ها را جهت استفاده از تجربیات گذشته، پیش بینی خطرات آینده و تنظیم و تطبیق معیشت خود بر طبق آن، به کار می برند. سازگاری در واقع آمادگی برای تغییرات بیشتر و تامین وضعیت فعلی رفاه و سلامتی فرد در مقابله با خطرات آتی می باشد. تفاوت اصلی بین مقابله و سازگاری، دامنه زمانی فعالیت های مورد نظر است. در حالی که مقابله ، به عامل تاکتیکی و کوتاه مدت می پردازد، سازگاری، در واقع عامل راهبردی و برنامه ریزی بلند مدت است.
۳. در انتها، ظرفیت های تحول آفرین یا ظرفیت های مشارکتی و همکاری که شامل توانایی فرد جهت دستیابی به منابع مالی و مساعدت از طرف عرصه سیاسی – اجتماعی (از سازمان های دولتی گرفته تا جامعه مدنی) جهت مشارکت در فرآیند تصمیم گیری و ایجاد نهادها در بهبود رفاه فردی و پرورش توانمندی اجتماعی در بحران های آتی، می باشد.
در اینجا تفاوت کلیدی بین سازگاری و تحول بسته به میزان تحول و خروجی ای است که بر آن دلالت دارد. تحول، در واقع تغییری بنیادین است که هدف آن تامین کردن نیست بلکه افزایش رفاه فرد در مواجهه با خطرات حال حاضر و در آینده است.
این نکته را نیز باید به یاد داشت برای ایجاد تاب آوری نیاز به یک سری دسترسی ها و منابع مورد نظر می باشد من جمله:
• منابع انسانی پایدار
• دسترسی به منابع طبیعی
• دسترسی به منابع اقتصادی و تخصیص عادلانه آن
• ساختار ها و فرآیند های نظارتی و حاکمیتی فراگیر
• محیط با استحکام و قدرتمند، و میزان سازگاری
تفکر تاب آوری در رویکردهای زندگی پایدار روشن است. این رویکردها به جای تمرکز بر موانع رشد پایدار، توجهات را به توانایی ها، دارایی ها (سرمایه ها) و فعالیت های افراد و همچنین تحول ساختارها و فرآیند های منجر به نتایج مثبت من جمله درآمد بیشتر، رفاه بهتر و امنیت غذایی بهبود یافته، جلب می کند.
ضمن تأیید این نکته که افراد مستمند همیشه درآستانه نا امنی شدید و در نوسان قرار دارند، رویکرد زندگی پایدار در جستجوی کاهش این ناامنی ها از طریق ایجاد تاب آوری است.
در این رویکرد، ۵ سرمایه زندگی و معاش نقش مهمی را در ایجاد تاب آوری ایفا می کنند:
• سرمایه انسانی: توانایی برای انجام کار، سلامتی و دانش
• سرمایه اجتماعی: شبکه ها، گروه ها و اعتماد به همدیگر
• سرمایه طبیعی: زمین، آب، حیات وحش
• سرمایه فیزیکی: حمل و نقل، سرپناه (مسکن)، انرژی
• سرمایه مالی: پس اندازها، اعتبارات
تمامی این ۵ سرمایه با تغییر ساختارها و فرآیند های جامعه بزرگتر می توانند تقویت شده یا محدود گردند.
سیستم زندگی پایدار، افراد را قادر می سازد تا راهبردهای معیشتی قدرتمند را دنبال کرده که لایه های تاب آوری را ایجاد می نماید تا بر امواج بلایا فائق آیند و هدف آن توامندسازی افراد برای مقابله و سازگاری با تغییرات، و حتی تبدیل تهدید به فرصت می باشد.
در اینجا تاب آوری اجتماعی ظرفیت افراد برای دسترسی به سرمایه هاست که نه تنها با شرایط بد، مقابله و خود را با آن تطبیق می دهند (ظرفیت واکنشی) بلکه به دنبال و خلق گزینه های دیگر (ظرفیت فعال و پویا) و ایجاد توانایی (نتیجه مثبت) در مقابله با تهدیدها نیز هستند.
بر طبق این چارچوب، ایجاد تاب آوری با رجوع به تهدیدات و توانایی ها بررسی شده و حوزه های اجتماعی مختلفی پدیدار می گردند که هر کدام شامل شبکه هایی از بازیگران (عوامل) در لایه های مختلف جامعه است.
برای تقویت ظرفیت ها، می توان سرمایه های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی را متحول کرد.
قابلیت بسیج سرمایه ها، با توجه به موقعیت فعالان در حوزه اجتماعی متفاوت است. باید دانست که این چارچوب رویکرد تحلیلی ما را به سمت ابعاد و پویایی مربوط به فرآیند ها و جلوه های تاب آوری سوق می دهد.
همان طور که اشاره شد تاب آوری بستگی به تهدیدی دارد که آن را در دست بررسی داریم. نکته مهم برای مطالعه تجربی، پرسش این سوالات است که:
چه تهدیدات و مخاطراتی بررسی می شوند؟
خطرات می توانند محیطی، فردی، اجتماعی، حوادث زندگی، یا تهدیدات بلند مدت باشد. ضروری است که میزان آگاهی افراد، گروه ها و سازمان ها از تهدیدات موجود ارزیابی شده و از عهده آن بر آیند.
نیاز است روش هایی را بیاموزیم که ریسک های مختلفی را که افراد با آن مواجه می شوند را اولویت بندی کرد.
باید به صورت عملی بررسی شود (نه صرفا فرض گردد) که در جامعه چه ظرفیت هایی برای ایجاد توانایی در مقابله با تهدیدات مهم تلقی می شوند.
این نکته را نیز باید در ذهن داشت که فهم ها و قضاوت های مرتبط با ریسک و ظرفیت جامعه در بستر ها، گروه ها و افراد مختلف، متفاوت است.
دوم اینکه محققین باید نتایج مورد نظر را مشخص نمایند.
آیا محقق به دنبال رفاه عمومی، امنیت معیشت، سلامتی جسمی و روانی است؟
چه کسی این نتایج را تعریف نموده و و چه شاخص هایی برای ارزیابی آن ها تعیین می شود؟
به دلیل اینکه تاب آوری یک فرآیند است می تواند بی ثبات نیز باشد و می توان تمرکز بر توانایی آشکار افراد در بستر تهدیدات مهم یا چالش های معیشتی را به عنوان نتیجه قابل مشاهده و اندازه گیری تاب آوری دانست.
سوم این که در این تحقیق بین فرآیند ایجاد تاب آوری (قبل از وقوع) و جلوه های تاب آوری (پس از وقوع) تفاوت قائل شده اند.
تاب آوری فرای سازگاری و به حداقل رساندن عواقب بلایا، و مدیریت آسیب پذیری برای اطمینان از بقای کوتاه مدت است.
پس تاب آوری اجتماعی استفاده از تجربیات شخصی و گذشته افراد و جوامع، مشمول اقدامات قبل از وقوع _نه صرفا بعد از آن_ می باشد.
گردآوری و ترجمه: جواد طلسچی یکتا؛ مدیر رسانه های تاب آوری ایرانی
1. https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S2212420916302096
2. https://www.psychologytoday.com/us/blog/connections/201003/build-your-social-resilience
3.https://www.researchgate.net/publication/235989714_What_Is_Social_Resilience_Lessons_Learned_and_Ways_Forward
https://www.researchgate.net/publication/255889595_Multi-layered_Social_Resilience_A_New_Approach_in_Mitigation_Researc
