تاب آوری زنان سرپرست خانوار
توانمندسازی در برابر چالش‌های زندگی
تاب آوری زنان سرپرست خانوار، یکی از مفاهیم کلیدی در حوزه مطالعات جنسیتی و توسعه اجتماعی است که به توانایی این گروه از زنان در مقابله با فشارهای اقتصادی، اجتماعی و روانی اطلاق شده است.
زنان سرپرست خانوار، که به دلایل مختلفی مانند طلاق، بیوه‌شدن، مهاجرت شوهر یا عدم حضور فرد مرد در خانواده، مسئولیت اداره خانواده را بر عهده دارند، روزانه با چالش‌های بی‌شماری روبه‌رو هستند. این زنان نه تنها باید نقش مراقبت از فرزندان و اعضای خانواده را ایفا کنند، بلکه مسئولیت تأمین مالی خانواده را نیز بر عهده دارند.
در چنین شرایطی، تاب آوری آنها به عنوان یک سازوکار مقابله‌ای، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
این مقاله به بررسی ابعاد مختلف این موضوع و عوامل مؤثر بر آن و راهکارهای تقویت این توانایی می‌پردازد.
چالش‌های اجتماعی-فرهنگی و نقش آن در شکل‌گیری تاب آوری
یکی از مهم‌ترین عواملی که تاب آوری زنان سرپرست خانوار را تحت تأثیر قرار می‌دهد، چالش‌های اجتماعی و فرهنگی است. در بسیاری از جوامع، نقش زن به عنوان مراقب خانواده محدود شده و مسئولیت اقتصادی را عموماً به مردان نسبت می‌دهند.
این ذهنیت اجتماعی، زنان سرپرست خانوار را با سوگیری‌ها و انتظارات غیرمنطقی روبرو می‌کند. به عنوان مثال، انتقاد از عدم حضور آنها در فضای خانه یا انتظارات غیرقابل دستیابی از عملکردشان در هر دو حوزه خانه و کار، می‌تواند به استرس و فرسودگی منجر شود. با این حال، بسیاری از این زنان با استفاده از تاب آوری، چنین چالش‌هایی را به فرصتی برای تحول تبدیل کرده‌اند. آنها از طریق ایجاد شبکه‌های حمایتی، آموزش مهارت‌های جدید و تغییر نگرش نسبت به نقش جنسیتی، نه تنها خود را تطبیق می‌دهند، بلکه الگوهایی برای دیگران می‌شوند.
فشارهای اقتصادی و استراتژی‌های مقابله‌ای
فشارهای اقتصادی از جمله چالش‌های اصلی برای زنان سرپرست خانوار به شمار می‌روند. بسیاری از این زنان با دستمزدهای پایین، بیکاری یا مشاغل ناپایدار مواجه هستند که این امر تأمین نیازهای اساسی خانواده را با مشکل مواجه می‌کند.
در چنین شرایطی پیدا کردن راهکارهای خلاقانه برای مدیریت منابع محدود، از جمله کاهش هزینه‌ها، افزایش درآمد از طریق فعالیت‌های جانبی یا استفاده از خدمات حمایتی دولتی و خصوصی، نمود پیدا می‌کند. برای مثال، برخی از این زنان با شروع کسب‌وکارهای کوچک خانگی یا مشارکت در برنامه‌های آموزش مهارت‌های حرفه‌ای، نه تنها از بحران اقتصادی خارج شده‌اند، بلکه به ایجاد اشتغال برای دیگران نیز کمک کرده‌اند. این استراتژی‌ها نشان‌دهنده توانایی بالای این زنان در تبدیل چالش‌ها به فرصت‌های رشد است.
توان روانی و نقش آن در تاب آوری
ابعاد روانشناختی تاب آوری زنان سرپرست خانوار نیز قابل توجه است. تحمل استرس ناشی از مسئولیت‌های سنگین، اضطراب نسبت به آینده فرزندان و احساس تنهایی، از جمله عواملی هستند که می‌توانند بر سلامت روان آنها تأثیر بگذارند. با این حال، بسیاری از این زنان با به کارگیری مکانیسم‌های مقابله‌ای مانند خودتنظیمی، تکیه بر باورهای مذهبی یا معنوی، و مشارکت در گروه‌های حمایتی، به تقویت تاب آوری خود کمک می‌کنند. پژوهش‌ها نشان می‌دهند که زنان سرپرست خانواری که به شبکه‌های اجتماعی قوی دسترسی دارند و توانایی بیان احساسات خود را دارند، از سطح بالاتری از سلامت روان برخوردارند. این امر تأکید می‌کند که تاب آوری تنها یک پاسخ فردی نیست، بلکه حاصل تعامل فرد با محیط اجتماعی است.
تقویت تاب آوری زنان سرپرست خانوار بدون حمایت نهادهای اجتماعی امکان‌پذیر نیست.
سیاست‌های دولتی، برنامه‌های آموزشی و خدمات رفاهی می‌توانند نقش تعیین‌کننده‌ای در کاهش بارهای این گروه ایفا کنند. برای مثال، ایجاد مراکز مشاوره رایگان، ارائه وام‌های کم‌بهره و طراحی دوره‌های آموزشی توانمندسازی اقتصادی، از جمله اقداماتی هستند که می‌توانند به افزایش تاب آوری آنها کمک کنند.
علاوه بر این، مشارکت سازمان‌های غیردولتی و جامعه مدنی در ایجاد فضایی بدون قضاوت برای این زنان، به آنها اجازه می‌دهد تا با اعتماد به نفس بیشتری در جامعه فعالیت کنند. از این رو، تاب آوری زنان سرپرست خانوار نه تنها به توانایی فردی آنها، بلکه به ساختارهای حمایتی اطرافشان نیز وابسته است.
تاب آوری به عنوان پایه‌ای برای پیشرفت جامعه
زنان سرپرست خانوار با تمام چالش‌هایی که پشت سر می‌گذارند، پلی میان تحمل فشارها و دستیابی به موفقیت هستند. این زنان نه تنها برای خانواده خود، بلکه برای جامعه نیز الگوهایی از استقامت و نوآوری ارائه می‌دهند. آنها با ترکیب مهارت‌های مدیریتی، مقاومت در برابر شکست و انعطاف‌پذیری در تصمیم‌گیری، نشان می‌دهند که تاب آوری می‌تواند به یک موتور محرکه برای توسعه اجتماعی تبدیل شود. حمایت از این گروه نه تنها به بهبود کیفیت زندگی خود آنها منجر می‌شود، بلکه به کل جامعه کمک می‌کند تا از ظرفیت‌های نهفته زنان استفاده کند و به پیشرفت پایدار دست یابد.
تاب آوری زنان سرپرست خانوار، یک ضرورت اجتماعی است که نیازمند برنامه‌ریزی جامع و مشارکت همه بخش‌ها است.
خدیجه عزیزی مربی تاب آوری در پایان آورده است این زنان با وجود محدودیت‌ها، نشان داده‌اند که با ایجاد تعادل بین مسئولیت‌ها و منابع، می‌توانند به پیشرفت شخصی و اجتماعی دست یابند. برای تقویت این توانایی، نیاز است تا سیاست‌های حمایتی تقویت شوند، فرهنگی ایجاد گردد که به نقش چندگانه زنان احترام بگذارد، و فضایی فراهم آید تا آنها بتوانند بدون ترس از قضاوت، به پتانسیل‌های خود دست یابند.
سرمایه‌گذاری در تاب آوری زنان سرپرست خانوار، سرمایه‌گذاری در آینده‌ای پایدار و عادلانه برای همه اعضای جامعه است.
