سند معماری نرم افزار چه اهمیتی دارد و شامل چه موضوعاتی باید باشد
اهمیت سند معماری نرمافزار
سند معماری نرمافزار نقش حیاتی در موفقیت پروژههای نرمافزاری ایفا میکند. دلایل اصلی اهمیت این سند عبارتند از:
- بهبود ارتباطات و درک مشترک: این سند به عنوان یک زبان مشترک عمل کرده و به ارتباط مؤثرتر و ایجاد درک یکسان بین اعضای تیم (توسعهدهندگان، مدیران محصول، معماران و سایر ذینفعان) کمک شایانی میکند. عدم وجود ارتباط شفاف میتواند منجر به کندی تیمها شود، زیرا ممکن است درک مشترکی از آنچه در حال ساخت آن هستند، نداشته باشند.
- راهنمایی و مسیریابی: سند معماری مانند یک "کتاب راهنما" برای سیستم عمل میکند و به خصوص برای اعضای جدید تیم، درک سریعتری از ساختار، اجزا و نحوه عملکرد سیستم فراهم میآورد. این سند باید به گونهای باشد که یک عضو جدید بتواند با مطالعه چندساعته آن، درک خوبی از سیستم پیدا کند.
- مستندسازی تصمیمات کلیدی: معماری نرمافزار شامل تصمیمات مهمی است که بر کل سیستم تأثیر میگذارند. این سند دلایل پشت این تصمیمات، تاریخچه و فرهنگ تکامل کدبیس را ثبت میکند، بهویژه مواردی که مستقیماً از خود کد قابل استخراج نیستند.
- تسهیل بازبینی و ارزیابی معماری: با ارائه یک تصویر واضح از معماری، این سند فرآیند بازبینی، ارزیابی و شناسایی مشکلات بالقوه را تسهیل میکند.
- شناسایی ریسک و مدلسازی تهدیدات: دیاگرامها و توضیحات معماری به شناسایی ریسکهای احتمالی (مانند استفاده از تکنیک risk-storming) و مدلسازی تهدیدات امنیتی کمک میکنند.
- کارآمدی در ورود نیروهای جدید (Onboarding): سند معماری به نیروهای جدید کمک میکند تا سریعتر با ساختار و اجزای سیستم آشنا شوند و بهرهوری آنها را افزایش میدهد.
- پشتیبانی و نگهداری: ارائه اطلاعات عملی در مورد نحوه پشتیبانی، استقرار و نگهداری نرمافزار از دیگر مزایای این سند است.
موضوعات اصلی و محتوای سند معماری نرمافزار
یک سند معماری نرمافزار جامع باید موضوعات مختلفی را پوشش دهد تا تصویری کامل از سیستم ارائه دهد. برخی از مهمترین بخشها و موضوعات عبارتند از:
- مقدمه و اهداف:
- اهمیت سند معماری نرمافزار برای پروژه مشخص.
- ذینفعان کلیدی معماری و نیازهای آنها.
- قالب و ساختار کلی سند:
- شامل نماهای (Views) مختلف و فصلبندی مناسب برای پوشش جنبههای گوناگون معماری.
- نماهای معماری (با الهام از مدل C4 و سایر منابع):
- نمای زمینه سیستم (System Context): سیستم مورد نظر و تعاملات سطح بالای آن با کاربران و سایر سیستمهای خارجی را نشان میدهد.
- نمای کانتینرها (Containers): جزئیات برنامههای کاربردی اصلی (مانند وب اپلیکیشنها، سرویسها، پایگاههای داده و ...) و نحوه قرارگیری آنها در زیرساخت را نمایش میدهد.
- نمای کامپوننتها (Components): کامپوننتهای داخلی هر کانتینر و روابط بین آنها را تشریح میکند.
- نمای کد (Code): (اختیاری و کمتر توصیه شده برای ترسیم دستی) جزئیات سطح کد مانند کلاسها و روابط آنها را نشان میدهد که اغلب توسط ابزارها به صورت خودکار تولید میشود.
- اصول و راهنماهای طراحی دیاگرامها: برای اطمینان از وضوح و خوانایی دیاگرامهای معماری:
- عناوین واضح: هر دیاگرام باید عنوان مشخصی داشته باشد که نوع و محدوده آن را نشان دهد.
- چیدمان منسجم: حفظ یکپارچگی بصری در تمام دیاگرامها.
- استفاده دقیق از اختصارات: به خصوص برای اصطلاحات تخصصی دامنه.
- عناصر گویا: استفاده از جعبهها با نام، نوع و توضیحات کوتاه برای هر عنصر.
- خطوط جهتدار: برای نمایش روابط و جریان داده بین عناصر.
- کلمات و توضیحات کافی: برای صراحت بیشتر دیاگرام.
- کلید/راهنما (Legend): برای توضیح اشکال، رنگها و سبک خطوط استفاده شده.
- استفاده مکمل از شکل و رنگ: به طوری که دیاگرام بدون آنها نیز قابل فهم باشد.
- آیکونها: برای افزودن لایهای دیگر از اطلاعات.
- خودتوضیح بودن: دیاگرامها باید تا حد امکان خودشان گویا باشند و نیاز به توضیحات شفاهی را کاهش دهند.
- موضوعات تکمیلی مهم:
- نگاشت کلی و نقاط مورد توجه (Overview and Maps): ارائه یک دید کلی ساده و نقشههایی برای مسیریابی در محیط ناآشنای نرمافزار و شناسایی بخشها و کامپوننتهای کلیدی.
- اطلاعات عملی (Practical Information): جزئیات مربوط به پشتیبانی، استقرار و نگهداری نرمافزار.
- تاریخچه و فرهنگ (History and Culture): توضیح سیر تکاملی کدبیس و دلایل انتخابهای معماری خاص.
- تصمیمات معماری (Architecture Decisions): ثبت تصمیمات مهم معماری، گزینههای بررسی شده و دلایل انتخاب گزینه نهایی.
- نیازمندیهای غیرعملکردی (Non-Functional Requirements): چگونگی پاسخگویی معماری به نیازمندیهایی مانند کارایی، امنیت، مقیاسپذیری و قابلیت اطمینان.
- الگوهای طراحی و معماری استفاده شده.
- تکنولوژیهای اصلی و دلایل انتخاب آنها.
