این مطلب جوابیه ای به ویدیوی کانال Looketo هست که با عنوان "زیبایی و جنسیت شخصیت اصلی بازی‌ها مهمه؟" منتشر شد. برخی از دوستان در شبکه‌های اجتماعی درخواست کردند تا علت مخالفت و توضیحاتم درمورد این ویدیو رو به صورت مکتوب منتشر کنم، بنده هم به احترام این عزیزان قبول کردم.
قبل از اینکه درباره‌ی مباحث درون ویدیو صحبت کنم نیازه تا یک سری مفاهیم رو تعریف کنم چرا که اغلب مغالطه‌ی درون ویدیو از همین تعاریف ریشه می‌گیره، به این صورت که پیشفرض کلام رو تعریفی کاملا اشتباه درنظر می‌گیرن و بر اساس اون استدلال و نتیجه‌گیری اشتباهی می‌کنن. همچنین سعی می‌کنم سلیقه‌ی شخصی و نظرم درباره‌ی بازی‌ها رو در این متن دخیل نکنم، چرا که مشکل من اساس استدلال و صحبت‌هایی هست که درباره مدیوم گیم، صنعت و رفتار مخاطب زده می‌شه و هدفم بحث یا اظهار نظر شخصی درباره‌ی یک عنوان خاص نیست.
ویدیوگیم یک اثر هنریه که با هدف ایجاد "سرگرمی" به صورت "محصول تجاری" عرضه می‌شه. با این تعریف دو رکن اصلی در این صنعت سازنده‌ی محصول و مصرف کننده/مخاطب هست. برای اینکه محصول توجیه اقتصادی داشته باشه و به فروش برسه طبیعتا صاحب محصول (ناشر/کمپانی سازنده/بازیساز) سعی می‌کنه تا جای ممکن محصولش رو به مخاطب هدفش تبلیغ کنه. درنتیجه تبلیغات و ارائه‌ی درست محصول به مخاطب بسیار عامل مهمی در موفقیت یا شکست تجاری یک محصوله.
در آثار هنری، محتوای سرگرمی و مبحث تبلیغات زیبایی شناسی یکی از اصول بسیار مهم هست که مستقیما بر روی ارتباط مخاطب/مصرف کننده با محتوا یا محصول تاثیر می‌ذاره. زیبایی شناسی در هنرهای تجسمی یک فرمول ثابت نداره بلکه نتیجه‌ی چگونه به تصویر کشیدن و استفاده از اصول و قواعدی هست که به عنوان مبانی هنر شناخته می‌شن. هرکدوم از این اصول ابزاری هستند برای هنرمند که به این واسطه اثر هنری رو خلق می‌کنه مثل فرم، ریتم و تضاد، ترکیب رنگ، روانشناسی و نمادها و غیره. در بحث طراحی شخصیت و دیزاین کارکتر، جذابیت‌های جنسی هم یکی از این ابزارهاست که در بحث زیبایی شناسی تاثیر داره و استفاده می‌شه. توجه کنید که از عبارت ابزار استفاده کردم به این معنی که استفاده یا عدم استفاده از جذابیت‌های جنسی الزاما به تنهایی و خارج از موضوع باعث بهتر/بدتر شدن اثر نمی‌شه، همونطور که مثلا یک ترکیب رنگ مشخص وجود نداره که بدون پیش زمینه همیشه یک کارکتر رو بهتر یا بدتر بکنه.
حالا که تعاریف رو شرح دادم راحت‌تر می‌شه علت مغالطه یا اشتباه بودن استدلال‌هایی که در ویدیو مطرح شده رو بررسی کرد و ارجاع داد. سعی می‌کنم موارد رو جداگانه بررسی کنم و نظرم رو دربار‌شون بیان کنم.
اول از همه از یک مبحث بنیادین شروع می‌کنم، اونم اینکه در ویدیو بارها گفته می‌شه که ظاهر شخصیت اصلا موضوع مهمی نیست که مخاطب خودش رو درگیرش کنه و باید به اثر فارغ از زیبایی کارکترها نگاه کرد.
خب مشخصا طبق تعاریفی که قبلتر گفتم ظاهر شخصیت و زیبایی بسیار در ویدیوگیم مهمه. اشاره کردم که ویدیوگیم محصول تجاریه که هدفش سرگرم کردن مصرف کننده هست و برای فروش محصولش بسیار وابسته به تبلیغاته. همچنین زیبایی شناسی یکی از ارکان مهم محصول هنریه و محصولاتی که برای سرگرمی ساخته می‌شن باید این اصل رو رعایت کنن. عموم مخاطبین در هر مدیوم سرگرمی مثل سینما، مجسمه سازی، ویدیوگیم، موسیقی و غیره دوست ندارن محتوایی رو تجربه کنن که اصول هنری و زیبایی شناسی رو رعایت نکرده باشه. این اصل اتفاقا در ویدیوگیم خیلی مهمتر می‌شه چرا که به خاطر ماهیت تعاملی مخاطب ارتباط عمیقتری با شخصیت‌ها و دنیای پیرامون داره. انقدر مهم که بیزینس مدل‌هایی انحصارا بر همین مبنا شکل گرفته، مثل دسته‌ی ای از بازی‌های Free to Play که اساس اقتصادشون بر پایه‌ی اسکین و ظاهر شخصیت هست. عموم مصرف کننده‌ها به ظاهر شخصیت اهمیت میدن و دوست دارن شخصیت بازیشون زیبا باشه. در تبلیغات محصول هم زیبایی شناسی مهمه، بارها تجربه کردیم که چطور تریلر یک بازی یا فیلم می‌تونه در جذب یا عدم جذب مخاطب هدفش تاثیر داشته باشه. اتفاقا زیبایی نه تنها برای سازنده و مصرف کننده مهم هست بلکه برای عوامل دیگه‌ای هم که در این اکوسیستم فعالیت می‌کنن مهمه، مثل رسانه‌ها، تولید کننده های محتوا و حتی همین ویدیویی که موضوع بحثمون هست، چرا که اگه مهم نبود نیازی هم به صحبت دربارش نمی‌بود!
در قسمتی دیگه از ویدیو اشاره می‌شه که بازی‌های زیادی وجود دارن که کارکترشون مرد هست و ظاهرشون جذاب و زیبا نیست، پس نباید اعتراض کنیم اگر کارکترهای زن هم به معنای متداول زیبا یا جذاب نباشن. و اصلا چه اشکال داره که کارکترها زشت باشن؟ خیلی‌ها در بازی‌هایی که امکان ساخت کارکتر هست عمدا کارکترشون رو زشت می‌سازن.
درجواب این صحبت باید گفت که اتفاقا شخصیت مردی که جذاب نباشه یا زشت تلقی بشه بسیار نادر هست! اغلب شخصیت‌های مرد در بازی‌ها به لحاظ بصری جذاب طراحی می‌شن. ممکنه این جذابیت به شکل‌های مختلف به تصویر کشیده بشه و الزاما همه جذابیت جنسی ملاک اصلیشون نباشه، اما همیشه اصول زیبایی شناسی در طراحی رعایت می‌شه و مخاطب هم ازش استقبال می‌کنه. حتی در آثار کارتونی و انتزاعی هم زیبایی شناسی به واسطه فرم و رنگ بسیار اهمیت داره. مورد دیگه‌ای که بسیار درش مغلطه صورت می‌گیره اینه که زیبایی شخصیت رو مساوی با جذابیت جنسی فرض می‌کنن؛ همونطور که توضیح دادم و تعریف‌ها رو شرح دادم کاملا برداشت غلطیه. اگر واکنش مخاطب به محتوا یا شخصیت اینه که زشت طراحی شده، دلیل بر این نیست اون شخصیت الزاما باید جذابیت جنسیش بیشتر بشه! شخصیت‌های زیادی در تاریخ ویدیوگیم وجود دارن که زیبا و بسیار محبوب هستن اما در جذابیت جنسیشون اغراق نشده.
در جواب زشت طراحی کردن کارکتر توسط پلیرها، باز هم اطلاعاتی که ارائه می‌شه درست نیست. اغلب پلیرها دوست دارن کارکترشون رو جذاب طراحی کنن و عده‌ای که کارکتر زشت می‌سازن مشخصا از روی فان این کار رو می‌کنن، نه اینکه به واسطه‌ی زشت بودن ارتباطشون با محتوای خیالی عمیقتر بشه یا به اصطلاح Immerse بشن در دنیای بازی. اگر اینطور بود که به جای ظاهر جذاب کریتوس در God of War جدید یه صورت عجیب غریب و زشت با پوست آبی میدیدیم!
اما میرسیم به صحبت بعدی که آیا اصلا مخاطب و مصرف کننده حق داره به زن/مرد یا زشتی/زیبایی شخصیت اعتراض بکنه؟ و آیا سازنده باید مطابق نظر پلیرها محتوای بازی رو طراحی کنه؟
برای جواب به سوال اول برمی‌گردم به تعریف ویدیوگیم، محصول و مصرف کننده. در این تعریف مخاطب محصول حق این رو داره که به هردلیلی از محتوا یا نوع تبلیغاتی که می‌بینه خوشش نیاد. شاید پذیرش چنین جمله‌ی ساده‌ای به خاطر این حجم از پروپاگاندا و اطلاعات غلط سخت باشه ولی شما نمی‌تونید محصولی رو تبلیغ کنید و بعد اعتراض کنید که چرا مخاطب از این محتوا خوشش نیومد! همچنین مخاطب الزامی نداره که دلیلش رو برای اعتراض یا نپسندیدن محتوا بیان یا توجیه بکنه. اتفاقا در اینجا سازنده یا هرشخص دیگه حق نداره که جلوی اعتراض مصرف کننده رو بگیره، نکته‌ی بسیار مهمی که در ادامه بهش می‌پردازم.
گفتم که رسالت ویدیوگیم سرگرمی و ارائه تجربه به مخاطب هست، هرچیزی که این تجربه رو برای یک فرد خراب کنه و یا به کیفیت سرگرمیش لطمه بزنه جای اعتراض داره. طبیعتا پلیرها استاندارد‌های مختلفی دارن و همه به یک اندازه به اجزای مختلف اهمیت نمی‌دن، اما همونطور که اشاره کردم طراحی شخصیت و زیبایی شناسی موردی هست که عموم براشون مهمه و اگر دیزاین درون بازی به تجربه‌شون لطمه می‌زنه حق این رو دارن که به محتوا اعتراض بکنن.
اما میرسیم به سوال دوم که تکلیف سازنده و تولید کننده محتوا چیه؟ آیا باید محتوا رو طبق نظر پلیر ساخت؟ در جواب این سوال هم می‌شه گفت بله و هم خیر. البته که سازنده حق داره که هر محتوایی رو که صلاح بدونه و دوست داشته باشه طراحی و عرضه بکنه، و در اینجا هم حقوق سازنده اثر و حق بیانش کاملا محفوظه. شما نمی‌تونید به کسی دیکته کنید که چه نوع محتوایی تولید کنه، حتی اگر مصرف کننده اثر باشید. همونقدر که یک سازنده حق این رو داره که از جذابیت‌های جنسی به شکل اغراق آمیز استفاده بکنه، یک سازنده دیگه هم این حق رو داره که خلاف این موضوع عمل بکنه و یا کارکترش رو زشت بسازه، حتی می‌تونه از محتوا یا بازیش برای تبلیغ و پروپاگاندای یک ایدئولوژی خاص استفاده بکنه! در این صورت ممکنه که واکنش مصرف کننده به اثر خوب نباشه اما همیشه این حق برای سازنده محفوظه، در غیر این صورت سانسور صورت می‌گیره.
اما چرا گفتم که نظر مخاطب در تعیین نوع محتوا اهمیت داره؟ دلیلش رو قبلتر اشاره کردم، ویدیوگیم یک محصول تجاریه و موفقیت اقتصادی وابسته به فروش هرچه بیشتر محصول هست. شما می‌تونید شخصیت بازی رو زشت طراحی کنید و یا درونش پیام سیاسی/اجتماعی بگنجونید، ولی نباید تعجب کرد که اکثریت مخاطبین هدف از این رویکرد و محصول ناراضی باشند و بازی شکست تجاری بخوره! در نتیجه رضایت اکثریت مخاطبین هدف برای یک محصول تجاری اهمیت زیادی داره.
یکی دیگه از مواردی که در ویدیو مطرح می‌شه اینه که زیبایی و کارکترهایی که جذابیت جنسی دارن، مخصوصا در ژانر اکشن منطقی نیستند و توجیه‌ی براشون وجود نداره. باز این هم یک مغالطه هست که از طرف سازنده ویدیو مطرح می‌شه. توضیح دادم که ویدیوگیم برای سرگرمی ساخته می‌شه و یک اثر هنریه و سازنده الزامی نداره برای تجربه‌ای که خلق می‌کنه از منطق دنیای واقعی استفاده کنه. این یک اثر تخیلی یا Fictional هست و تجربه‌ای که درنهایت به مخاطب ارائه می‌کنه مهمه. از قضا مخاطب هم عموما دوست داره کارکترهای جذاب رو در سرگرمی تجربه کنه و دلیل محبوبیتشون هم همین هست. یک برداشت غلط رایج دیگه این هست که چنین بازی‌هایی چون به منطق دنیای واقعی نزدیک نیستند پس نمی‌تونن داستان یا شخصیت‌های عمیق داشته باشن و فقط عناوینی مثل Last of us این تجربه و ارزش رو فراهم می‌کنه؛ انقدر این استدلال نامربوطه که من جز تعصب بیجای پلیرها حسابش می‌کنم! البته که کارکترهای جذاب در تاریخ ویدیوگیم تجربه‌های ارزشمند با شخصیت‌ها و روایت تامل برانگیز خلق کردن، سری Nier, Final Fantasy و Bioshock infinite مثال‌هایی هست که برای رد این ادعا می‌شه ذکر کرد. ضمن اینکه همون Last of us هم کارکترهایی با ظاهر جذاب و زیبا داشت! دیزاین و مدل شخصیت الی و جوئل با اینکه واقعگرایانه و به دور از جذابیت جنسی بودن اما باز هم اصول زیبایی شناسی رو رعایت می‌کردند و برای مخاطب زیبا بودن.
در همین باب چند بار در ویدیو گفته می‌شه که ظاهر شخصیت ارزش این رو نداره که شما خودتون رو از یک بازی شاهکار محروم کنید! باز هم گفتمان در راستای همون تعصبات پلیرهاست چرا که توضیح دادم هربخشی از محتوای سرگرمی، از ظاهر شخصیت گرفته، تا آرت استایل و یا حتی موارد جزئی تر که به تجربه شما لطمه بزنه می‌تونید بهش اعتراض کنید و اون اثر رو تجربه نکنید! اتفاقا من شمارو تشویق می‌کنم که اگر یک بازی یا فیلم یا... براتون لذتبخش و Fun نیست رهاش کنید و به سراغ عنوان دیگه‌ای برید! هر سال کلی بازی ایندی و AA خوب منتشر می‌شه که قطعا می‌تونید عنوان دلخواهتون رو با توجه به سلیقتون بینشون پیدا کنید. خودتون رو محدود به چند بازی پرطرفدار نکنید و بدونید لذت و Fun شما در سرگرمی از همه چیز مهمتره.
مورد بعدی که می‌خوام بهش بپردازم برای شخص من اهمیت ویژه‌ای داره چرا که اطلاعات غلطی که این مورد منتشر می‌شه به شدت به فرهنگ سرگرمی و آزادی فردی لطمه می‌زنه و در دراز مدت عواقب اجتماعی بدی داره.
در طول ویدیو و بحث های پیرامون این موضوع به وفور مطرح می‌شه که "درست نیست ظاهر شخصیت بازی رو قضاوت کنیم" یا "انتقاد و اعتراض به ظاهر شخصیت رفتار سمی هست" یا "جذابیت جنسی در ویدیوگیم به زنان آسیب می‌زنه" و سخنانی از این قبیل. من استدلال این نوع از حرف‌ها رو اینطور برداشت می‌کنم که رفتار ما نسبت به ویدیوگیم عواقب دنیای واقعی داره و اعتراض ما به محتوای بازی مساوی با اعتراض به اشخاص واقعی، جنسیت افراد یا نژادشون هست. با این استدلال هرنوع اظهار نظر یا نظر مخالف می‌تونه به عنوان نژادپرستی، رفتار ضدزن یا ضد اقلیت‌های جنسی تعبیر بشه.
اگر تا الان متوجه خطرات این نوع طرز فکر نشدید اجازه بدید که توضیح بدم چرا اساس این استدلال غلطه و چه عواقبی داره. برای اینکه بتونیم بگیم نظر افراد یا محتوای جنسی درون بازی به منزله آسیب اجتماعی هست باید ثابت کرد که ویدیوگیم عواقب دنیای واقعی رو داره و روی رفتار افراد اثر می‌ذاره. پس بیاین حقایق رو بسنجیم:
- ویدیوگیم یک محتوای تخیلی و fictional هست، همونطور که فیلم، ادبیات یا نقاشی فیکشن هست.
- ما داریم درمورد محتوای بزرگسالانه و مخاطب بزرگسال صحبت می‌کنیم پس کاری به کودکان و بحث رده بندی سنی نداریم.
- هیچ مدرکی وجود نداره که محتوای خیالی/fiction روی افراد بزرگسال به گونه‌ای تاثیر بذاره که باعث "بوجود اومدن سوء رفتار اجتماعی" بشه، مثل خشونت یا رفتارهای ضد زن. درنتیجه محتوای خیالی نمی‌تونه عواقب واقعی داشته باشه.
بیاید این موارد رو بررسی کنیم، اگر محتوای تخیلی می‌تونه عوارض اجتماعی داشته باشه پس این صحبت در مورد باقی مدیوم‌های هنری هم باید صادق باشه! یعنی فیلم خشونت آمیز باعث ایجاد خشونت در جامعه بشه یا نقاشی‌های بزرگسال آمار تعرض جنسی رو در جامعه بالا ببره که اصلا بیان چنین چیزی در این دوره زمانی خنده داره! درسته که ویدیوگیم یک مدیوم تعاملی هست اما صرفا به خاطر ماهیتش دلیل نمی‌شه که محتوای تخیلی با معیار دنیای واقعی و در نظر گرفتن شرایط سیاسی/اجتماعی مورد قضاوت قرار بگیره.
مورد بعدی اینکه محتوای جنسی یا خشونت آمیز روی بچه‌ها تاثیر می‌ذاره، پس باید به کل حذف بشه. این هم باز تفکر مضحکیه چرا که رده بندی سنی برای همین موضوع شکل گرفته و مخاطب این نوع آثار بچه‌ها نیستند. این وظیفه‌ی والدین هست که محتوای کودکان رو مدیریت کنن نه تمام هنرمندانی که قراره محتوای بزرگسال تولید کنند. همچنین که افراد بزرگسال هم می‌تونن انتخاب کنن که چه محتوایی رو استفاده کنند و اگر شخصی با چنین محتوایی مشکل داره دلیل بر این نمی‌شه که به کل وجودش رو زیر سوال ببریم.
و اما مورد سوم؛ اگر محتوای خیالی عواقب واقعی داشته باشه، پس با این استدلال کشتن دشمن‌ها در ویدیوگیم یا به تصویرکشیدن قتل در سینما و غیره حکم ترویج قتل و خشونت رو در دنیای واقعی داره درنتیجه خلاق قانونه... بله همینقدر مهمل! اگه مخاطب به مدل یک شخصیت میگه زشت دلیل بر این نمی‌شه که به "زنان" توهین کرده! یا اگه مدل یک کارکتر به شکل اغراق آمیزی جذابیت جنسی رو نشون می‌ده دلیل بر "تعرض" در دنیای واقعی نیست! همونطور که Mortal Kombat و Doom در دهه نود با اون حجم از اعتراض باعث خشونت در جامعه نشدند.
پس هیچ دلیل منطقی‌ای وجود نداره که محتوای خیالی در سرگرمی یا نظر و واکنش مخاطبین درباره محتوا با معیارهای واقعی سنجیده بشه و برچسب معضل اخلاقی/اجتماعی بخوره. ریشه‌ی این طرز تفکر فقط به خاطر سانسور، کنترل مخاطب و اهداف سیاسی/اجتماعی هست که متاسفانه با سواستفاده مدیا و رسانه انقدر فراگیر شده.
مورد آخری که در ویدیو مطرح شد و می‌خوام بهش بپردازم درمورد اعتراض مخاطبین به عناوین witcher, Ghost of yotei و intergalactic بود. در ویدیو گفته شده که علت اعتراض مخاطب‌ها به این عناوین شخصیت‌های زن هست و به همین دلیل اعتراضشون بی‌منطق و مسخرست. در ابتدای صحبتم گفتم که از بیان نظر شخصی درمورد بازی‌های خاص خودداری می‌کنم و هدف بررسی کلی موضوعات هست ولی لازمه که به این تفکر هم انتقاد کنم.
همونطور که مفصل توضیح دادم اعتراض حق مخاطبه و شما نمی‌تونید با برچسب زدن یا تحقیر این حق رو از مصرف کننده بگیرید، هرچقدر هم که این نظرات از دید ما خارج از منطق یا بی اساس باشه. مخصوصا که این طرز بیان برای یک "رسانه" بسیار غیرحرفه‌ای و خارج از اخلاق رسانه هست. ضمن اینکه دلیلی که برای اعتراض بیان شده گمراه کننده هست چرا که علت شدت این اعتراضات رفتاری بود که از جانب سازنده‌ها و افراد دخیل در بازی و یا رسانه سر زد. در مورد Witcher سیاست‌های شرکت CDPR و کامنت دولوپرها در شبکه‌های اجتماعی، در مورد Ghost of Yotei هم رفتار و برخورد صداپیشه شخصیت اصلی و درمورد Intergalactic هم صرفا ظاهر شخصیت، رفتار شخصیت و کیفیت تریلر به نمایش درآمده بود و البته رفتار سازنده‌ها درخصوص last of us part2 رد شبکه‌های اجتماعی. در هیچکدوم از این موارد اعتراض اولیه‌ی مخاطبین به اشخاص و توهین نبود و جرقه‌ی نظرات منفی نسبت به محتوای ویدیوگیم و سیاست‌های کمپانی بود و این مدیا و سازنده‌ها بودند که با رفتار نابالغ باعث بوجود اومدن جو منفی بیشتر شدند! همونطور که نمونه‌اش رو درمورد Ubisoft یا Obsidian و ... دیدیم!
از دوستانی که درخواست کردند تا توضیحاتم رو در خصوص اون ویدیو ارائه بدم تشکر می‌کنم که تحمل به خرج دادین و تا اینجای مطلب رو مطالعه کردید. متاسفانه چاره‌ای نبود جز اینکه مفصل مباحث رو شرح بدم و تا ابهامات بطرف بشه. با توجه به واکنش اولیه سازنده ویدیو احتمال نمی‌دم این مطلب رو مطالعه بکنند ولی اگر تمایل دارن می‌تونن استدلال خودشون رو برای مخالفت با سخنان بنده بیان کنن.
