دیوارنگاره صف سلام فتحعلی‌شاهی یکی از برجسته‌ترین آثار هنری دوران قاجار و نمادی از شکوه و عظمت دربار این دوران است. این دیوارنگاره در عمارت نگارستان تهران و به دستور فتحعلی‌شاه قاجار، دومین پادشاه سلسله قاجار، خلق شده است. این اثر هنری، بازتاب‌دهنده ساختار سیاسی و اجتماعی دوره قاجار، شکوه دربار شاهنشاهی، و جایگاه والای فتحعلی‌شاه در رأس قدرت است. دیوارنگاره صف سلام درواقع تصویری از مراسم رسمی سلام سلطنتی است که در آن شاه در مرکزیت و محوریت دربار به نمایش گذاشته شده و دیگر اعضای دربار و مقامات بلندپایه در اطراف او حضور دارند.
فتحعلی‌شاه که به هنر و زیبایی علاقه زیادی داشت، از هنر به‌عنوان ابزاری برای تثبیت قدرت خود استفاده می‌کرد. او با حمایت از هنرمندان برجسته و سفارش آثار هنری فاخر، شکوه و جلال دربار قاجار را به نمایش می‌گذاشت. دیوارنگاره صف سلام، تصویری دقیق از مراسم سلام نوروزی است که در آن شاه با لباس‌های فاخر، تاجی مزین به جواهرات و جواهراتی ارزشمند در مرکز تصویر قرار دارد. این نمایش درواقع بیانیه‌ای هنری است که قدرت و عظمت شاه را برجسته می‌کند و او را در رأس هرم قدرت سیاسی و اجتماعی نشان می‌دهد.
شاهزادگان، درباریان، و مقامات عالی‌رتبه در صف‌هایی منظم در اطراف شاه ایستاده‌اند. موقعیت ایستادن افراد در این اثر نه‌تنها نشان‌دهنده جایگاه اجتماعی و سیاسی آن‌هاست، بلکه تأکید بر نظم و سلسله‌مراتب دقیق دربار قاجار دارد. هر شخصیت در این دیوارنگاره با لباس‌ها و جواهراتی که نمایانگر ثروت و جایگاه اوست، به تصویر کشیده شده است. لباس‌های افراد از پارچه‌های گران‌قیمت و زربافت تهیه شده و تزئینات جواهرنشان آن‌ها به دقت طراحی شده است.
رنگ‌های استفاده‌شده در این دیوارنگاره زنده و درخشان هستند. طیف رنگ‌هایی مانند قرمز، آبی، طلایی و سبز جلوه‌ای باشکوه به اثر بخشیده و حسی از ثروت و عظمت را منتقل می‌کند. ترکیب‌بندی متقارن و سازمان‌یافته اثر، مرکزیت شاه را تقویت کرده و توجه بیننده را به قدرت و مقام او جلب می‌کند. همچنین، حالات چهره شخصیت‌ها با دقت و مهارت طراحی شده و هر چهره دارای ویژگی‌های فردی خاصی است که به طبیعی‌تر شدن اثر کمک می‌کند.
این دیوارنگاره نه‌تنها یک اثر هنری، بلکه یک سند تاریخی است که بازتاب‌دهنده فرهنگ، سیاست و ساختار اجتماعی دوران قاجار است. مراسم سلام سلطنتی که در این اثر به تصویر کشیده شده، یکی از آیین‌های مهم دربار قاجار بود و به‌عنوان فرصتی برای نمایش اقتدار شاه و شکوه دربار برگزار می‌شد. این اثر، سلسله‌مراتب اجتماعی و جایگاه خانواده سلطنتی را با دقت و ظرافت به تصویر می‌کشد و شاه را به‌عنوان محور قدرت و ثبات سیاسی به نمایش می‌گذارد.
سبک هنری دیوارنگاره صف سلام تحت تأثیر هنر صفوی و همچنین هنر اروپایی شکل گرفته است. استفاده از تقارن، رنگ‌های زنده و جزئیات دقیق، یادآور هنر سنتی ایرانی است، درحالی‌که تأثیرات هنر اروپایی در پرسپکتیو و حالت‌های طبیعی چهره‌ها مشهود است. این تلفیق هنری، سبک قاجاری را به‌عنوان دوره‌ای منحصربه‌فرد در هنر ایرانی معرفی می‌کند که در آن سنت و نوگرایی به‌طور همزمان حضور دارند.
از منظر پیام‌های سیاسی و اجتماعی، دیوارنگاره صف سلام فتحعلی‌شاهی حاوی نکات قابل‌توجهی است. حضور شاه در مرکز تصویر و شکوه و جلالی که در اطراف او به تصویر کشیده شده، به‌وضوح نشان‌دهنده قدرت و مشروعیت اوست. این اثر همچنین تبلیغی برای تقویت جایگاه خاندان قاجار و نشان دادن ثروت و نظم دربار شاهنشاهی است. نمایش جواهرات، لباس‌های فاخر و صفوف منظم شخصیت‌ها، انعکاسی از ثروت، اقتدار و ساختار دقیق قدرت در دوران قاجار است.
باوجود اهمیت این اثر، دیوارنگاره صف سلام فتحعلی‌شاهی به‌مرور زمان دچار تخریب شده و بخش‌هایی از آن از بین رفته است. با این حال، تصاویر و توصیفاتی که از آن باقی مانده‌اند، همچنان به‌عنوان منابع ارزشمندی برای مطالعه تاریخ و هنر ایران مورد استفاده قرار می‌گیرند. تلاش‌هایی برای بازسازی و حفاظت از این اثر صورت گرفته است، اما شکوه اولیه آن تنها از طریق توصیفات تاریخی و بازسازی‌های محدود قابل تصور است.
دیوارنگاره صف سلام فتحعلی‌شاهی نمادی از هنر، سیاست و فرهنگ دوران قاجار است. این اثر هنری که با دقت و مهارت خلق شده، بازتاب‌دهنده روح زمانه خود و یادگاری ارزشمند از تاریخ ایران است. این دیوارنگاره نه‌تنها شکوه و جلال دربار قاجار را نشان می‌دهد، بلکه اطلاعات ارزشمندی درباره پوشش، روابط اجتماعی و آیین‌های رسمی آن دوران ارائه می‌دهد. باوجود تخریب بخش‌هایی از این اثر، اهمیت تاریخی و هنری آن همچنان پابرجاست و به‌عنوان یکی از گنجینه‌های فرهنگی ایران شناخته می‌شود.
