عدل و عدالت (به هر معنی فلسفی و فقهی و مذهبی که باشد) با این توصیف که از اصول دین شیعه است ولی از اصول دین سایر مذاهب اسلام نیست، نشان از اهمیت آن دارد.
مفهوم عدل وقتی که از رابطه خالق با مخلوق است (عدالت عمودی) یک برداشتی دارد و وقتی از رابطه فی مابین خلائق است (عدالت افقی) معنی و برداشت دیگری دارد.
مثلا در موضوع ثروت و فقر؛ (که یکی از مفاهیم عدالت اجتماعی است) از منظر خدایی که غنی است و مالک همه هستی؛ عدالت بین خالق و مخلوق یعنی اینکه رزق هر مخلوق به عهده خالق است و کم و زیاد رزق همه از عدالت اوست و هرکسی در جایگاه درستی قراردارد که به عواقب باورها و اقدامات اش مستحق آن جایگاه شده است و لذا در جامعه وجود فقیر منطق‌ندارد و احتمالا جامعه یی که همه مرفه باشند ولو برخی بسیار ثروتمند تر و برخی کمتر، جامعه ایده آل الهی است. حتی خداوند ثروتمندان را به اجرای حج امر کرده است.
در حالیکه در عدالت بین خلائق؛ از منظر دینی که بارها امر به انفاق می کند؛ به معنی بدیهی بودن وجود فقیر و غنی در جامعه است. و کلمه انفاق به معنی پذیرش مفهوم تضاد طبقاتی و بالا شهر و پایین شهر و دهک های اقتصادی خاص جامعه است. هرچند مسائلی مثل انفاق و صدقه و حتی روزه گرفتن از اصول دین نیست؛ ولی از مفاهیم پر کاربرد دینی است که از همان اصول دین؛ منبعث شده اند.
همین دو تفاوت در مفهوم عدالت افقی و عمودی؛ منجر به تفاوت در اجرای کلان مفهوم اقتصاد اسلامی (برای ریشه کنی فقر) و برپاداشتن حکومت اسلامی (برای توزیع عادلانه ثروت) بین شیعه و غیر شیعه خواهد شد. ولی در عمل و در رفتار اقتصادی مردم و حاکمان؛ برعکس آن دیده می شود.
نکته: اگر شما هر سال روزه میگیرید تا حال فقرا و مستمندان را درک کنید یعنی (۱) در جامعه یی زندگی میکنید که فقیر بودن عده یی را بدیهی می‌دانید و لذا مناسکی به نام روزه گرفتن هر سال تکرار می شود و قرار نیست فقر ریشه کن شود. یا احتمالا مفهوم روزه گرفتن را غلط درک کرده اید. (۲) معنی عدل را نه حاکمان و نه شهروندان درک نکرده اند. [چرا فقرا باید روزه بگیرند؟ که حال فقرا را درک کنند؟؟؟ پس احتمالا هدف روزه گرفتن چیز دیگری است.]
وقتی پارادوکس این مفاهیم را درک کردیم؛ عدالت عمودی (بین خدا و انسان) و عدالت افقی (بین انسان و انسان) را درک میکنیم و باورهای غلط نسبت به اصل عدالت را اصلاح میکنیم.
شاید واقعیت این است که هرکس در هر جایگاهی که هست در جای درست قرار دارد و هر کس از خدا بخواهد خدا به او می دهد. (تفاوت ان‌شاءالله با ان‌یراد‌الله را در آیات قرآن بخوانیم)
