چکیده تاریخ ایران: از کوچ آریایی‌ها تا پایان سلسله‌ی پهلوی / حسن نراقی.
تهران: نشراختران، چاپ هفتم: ۱۳۸۵
۱۷۳ صفحه.: مصور.
موضوع: ایران -- تاریخ
يادداشت: این کتاب در سالهای مختلف توسط ناشران متفاوت منتشر شده است.
کتاب "چکیده ی تاریخ ایران" این امکان را فراهم کرده تا با گذاشتن وقتی مناسب و کوتاه شمایی کلی از تاریخ ایران از زمان شکل گیری سلسله های آریایی تا پایان حکومت پهلوی بدست آوریم. رویدادهای تاریخی، آغاز و انجام یک سلسله یا دوره، برجسته ترین حکمرانان و مهم ترین اقدامات آنها از موضوعات هر فصل کتاب به شمار می آید. این چکیده خود به تنهایی برای خواننده مفید و هیجان انگیز است و کمک می کند تا با گریز ار کتاب های حجیم تاریخی شناختی از این تاریخ پرفراز و نشیب بدست بیاورد. هر چند بعد از پایان این کتاب مطالعات گسترده تر و با جزئیات بیشتر، می تواند برای خواننده ی علاقه مند روشنگر باشد. نویسنده در مقدمه چاپ اول کتاب با تاکید بر اینکه هیچ ادعایی بر تاریخ نگاری ندارد و حتی خود را واجد صلاحیت در این علم نمی پندارد، صرفاً کتابش را کلیاتی از گذشته پرفراز و نشیب ایران می داند؛ به آن امید که گروهی را راغب به مطالعه و مداقه بیشتر در تاریخ این مرز و بوم کند.
در پیش گفتار می خوانیم:
من فقط آنچه را که بوده است آورده ام، آن هم به صورتی کاملا خلاصه، آن قدر خلاصه، در حد یک فهرست و توالی سلسله ها که جوانان مملکت(اعم از دیروزی یا امروزی شان) با صرف چند ساعت وقت بتوانند به کلیاتی، تکرار می کنم، صرفا به "کلیاتی" از گذشته پر نشیب و فراز مان دست یابند. آن وقت اگر علاقه شان تحریک شد، دیگر باید این جزوه را کنار بگذارند و تاریخ بخوانند.
متاسفانه در کتاب مورد بحث نه تنها نقشه ای وجود ندارد، بلکه کتب و منابعی جهت مطالعه بیشتر هم ذکر نشده است. چه خوب بود که در پیوست سلسله ها و پادشاهان با استفاده از نمودار ترسیم می شدند تا درک مطالب برای خواننده ساده تر شود. اگرچه در متن کتاب تحلیل را مشاهده می کنیم اما ای کاش فصلی با نام از تاریخ ایران چه درس هایی می توان گرفت وجود داشت که حالت جمع بندی و نتیجه گیری را فراهم می نمود.
علیرغم مشکلات فوق این کتاب در نوع خود کم نظیر است و نگارش چنین کتبی سبب اشراف مختصر مردم به تاریخ ایران خواهد بود. لازم است کتب مشابه تالیف شوند تا این سبک پایدار بماند و به فراموشی سپرده نشود. مولف در این زمینه می نویسد:
تصور قبلی من تا قبل از تهیه این نوشته، این بود که "این چکیده نگاری" برای بار اول انجام می پذیرد...در هر صورت به نظرم تفاوت چندانی نمی کند که این نوشتار اولین باشد یا حتی چندمین!! مهم آن است که این چکیده به کار عده ای به ویژه نوباوگان و جوانان ما بیاید و آنان را مفید واقع شود.
درباره اینکه آیا می شود هزاران سال تاریخ ایران را در صفحات اندکی خلاصه کرد یا نه فراوان می توان سخن گفت اما در کتاب حاضر براساس میزان اهیت یک سلسله در تاریخ ایران مطالب مربوط به آن کم و زیاد می شود مثلا برای سلوکیان 1/5 صفحه، برای سامانیان 18 و برای قاجار 27 صفحه مطلب ارائه شده است.
جملاتی از کتاب:
تقریبا در تمامی تغییر سلسله ها، هر حاکم جدیدی به هر نحوی که خود صلاح بداند، ولو به دروغ، خود را منتسب به یکی از پادشاهان مقتدر گذشته می کند تا به هر ترتیب، هم برای خود اعتباری کسب کند، و هم دست درازی به میراث گذشتگان را توجیه کند. بعدها خواهیم دید حکومت هایی که خود را بی نیاز از این اصل و نسب می دانستند تا به آخر به نحو تحقیر آمیزی با عدم مشروعیت مردمی مواجه بودند.
در سال 37 قبل از میلاد، "ارد" پسر بزرگش فرهاد چهارم را بر تخت پادشاهان اشکانی نشانید. فرهاد چهارم در آغاز سلطنت خود از انجام اولین وظیفه ای!! که به عهده ی خویش می دانست غفلت نورزید، یعنی قتل برادران و حتی پدر خود، "ارد"؛ تا بدون دغدغه به حکومت بپردازد.
