شروط ضمن عقد ازدواج که با نام شروط دوازده‌گانه ضمن عقد نیز شناخته میشود؛ تعهداتی است که در حین ازدواج با توافق زن و شوهر وارد مفاد قرارداد ازدواج آن‌ها میشود.این شروط اغلب به صورت دفترچه پیشنهادی حتی توسط آنان که از این حق خبر ندارند؛ امضا میشود اما بهتر است آن را «به صورت قرداد کامل نه فقط خلاصه‌ای کوتاه» در سند رسمی ازدواج ذکر کرد و با امضای دو طرف به آن رسمیت بیشتری داد. درحال حاضر سندهای ازدواج دارای شروط دوازده‌گانه از پیش چاپ شده‌است و بر اساس آن انتخاب طرفین چه در هنگام ازدواج و چه پس از آن انتخاب می‌شوند.
شروط ضمن عقد سند ازدواج، از سال ۱۳۶۰ توسط مقنن پیش‌بینی شد و این امکان را به طرفین داد تا با آگاهی و مطالعه شروط مذکور آن‌ها را هنگام عقد امضا کنند. البته بر اساس ماده ۱۱۱۹ قانون مدنی، طرفین می‌توانند علاوه بر این شروط ۱۲ گانه ضمن عقد، شروط قانونی و شرعی دیگری را نیز هنگام ازدواج قبول و امضا کنند و با افزودن به عقدنامه به صورت الزام‌آور آن را اجرا نمایند.
بر طبق قانون مدنی، زن از حق طلاق ، تعیین محل سکونت و یا انتخاب شغل بدون رضایت همسر و … برخوردار نیست. بنابراین برای ایجاد برابری در ازدواج و حمایت مساوی از زن و مرد، شوهر هنگام ازدواج باید علاوه بر شروط ۱۲ گانه ضمن عقد، سایر حقوق برابر را نیز به همسر خود اعطا کند تا شرایط عادلانه‌ای در ازدواج ایجاد شود.
شروط ضمن عقد برای مردان با شروط ضمن عقد برای زنان متفاوت است و هر یک از طرفین می‌تواند برای دیگری در حدود قانون و تا جایی که خلاف مقررات نباشد، تعهدات و یا حقوقی در نظر بگیرد.
برای مثال زن می‌تواند اجازه تحصیل، اجازه کار و یا خروج از کشور را در هنگام ازدواج از همسر خود به عنوان شروط ضمن عقد دریافت نماید. البته لازم به ذکر است که شروط ضمن عقد نباید خلاف مقتضای عقد باشد. به عبارت دیگر شروطی که با فلسفه عقد مغایرت دارد، باطل است.
به طور کلی در ضمن همه قراردادها و عقود لازم، می‌توان شروطی را به عنوان شروط ضمن عقد درنظر گرفت که به واسطه الزام‌آور بودن قرارداد، آن شروط نیز لازم‌الاجرا می‌شوند. این امر در عقد ازدواج نیز صدق می‌کند. برای مثال زن می‌تواند از مرد برای طلاق وکالت بگیرد تا به موجب آن بتواند مانند همسرش در صورت عدم امکان ادامه زندگی مشترک از او طلاق بگیرد.
برای پذیرش تمام موارد شروط ضمن عقد در سند ازدواج از طرف زوجین الزامی وجود ندارد. زوجین می‌توانند هر شرطی که قبول دارند را امضا نمایند. سوالی که در این مورد وجود دارد این است که اگر زوج شروط ضمن عقد را امضا نکند، برای زن امکان طلاق وجود ندارد؟
برطبق ماده 1130 قانون مدنی، در صورت عسر و حرج زوجه می‌تواند تقاضای طلاق نماید. مصادیق عسر و حرج که زوجه براساس آن می‌تواند درخواست طلاق کند در قانون بیان شده است. در صورتیکه در دادگاه خانواده عسر و حرج زوجه ثابت شود، حکم طلاق زن صادر میشود. عسر و حرج به معنی این است که وضعیت زندگی زناشویی برای زن غیرقابل تحمل و دشوار است. مصادیق عسر و حرج برای درخواست طلاق زوجه شامل اعتیاد مرد، ترک زندگی زناشویی مرد، مبتلاشدن مرد به بیماری ناعلاج، محکومیت قطعی مرد که باعث مشقت و سختی زوجه برای ادامه زندگی خانوادگی است. در این مورد نیاز نیست که مرد به طلاق دادن زوجه رضایت دهد. بعد از اثبات عسر و حرج توسط دادگاه خانواده، حکم طلاق صادر میشود.
