می‌توان گفت کارت هدیه یا گیفت کارت (gift card)، نوعی کارت خرید نقدی است که هزینهی آن از پیش پرداخت شده و برای پرداخت به جای پول نقد به کار می‌رود. خرید گیفت کارت، به دلیل وجهه‌ی بهتر نسبت به پول نقد و قدرت انتخاب برای طرف مقابل، می‌تواند گزینه خوبی برای هدیه دادن باشد. تنوع در نوع و قیمت گیفت کارت، باعث شده تا برای هر نوع نیاز و سلیقه‌ای انتخاب‌های زیادی در دسترس باشد و شیرینیِ گذر از مرحله سختِ انتخاب هدیه برای دیگران را در خود نهفته دارد.
گواهی هدیه، کوپن هدیه، نشانه هدیه و کارت هدیه از جمله تعابیری هستند که در دوره‌های زمانی مختلف یا کشورهای مختلف به گیفت کارت اطلاق می‌شوند. اما ناگفته مشخص است که برخلاف همراه بودن همه این عبارات با گیفت یا هدیه، تنها به منظور هدیه دادن استفاده نمی‌شود. در واقع این راهکار شیوه پرداخت جدیدیست که یکی از کاربردهای آن هدیه دادن است.
مزایای این شیوه نوین پرداخت به قدری جذاب است که باعث شده شرکتهای بزرگی مانند آمازون، گوگل، اپل، مایکروسافت، سونی و دیگر شرکتها از این روش، برای پیشبرد اهدافِ کسب و کار خود بهره ببرند. گسترش استفاده از این روش پرداخت آنقدر با استقبال بازار روبرو شده که از آن به عنوان یک صنعت نام می‌برند. در ادامه ، دانستنیهای جالب و کاربردی در مورد این بازار نو ظهور و گسترده را با هم بررسی خواهیم کرد.
داستان گیفت کارت و سیر تکامل آن
بسیاری، گواهی‌های هدیه (gift certificates) را که روزگاری در آمریکا از محبوبیت زیادی برخوردار بودند، به عنوان پیشینه گیفت کارت می‌شناسند. گواهی هدیه، برگه کاغذی چاپ شده ای بود که آورنده‌ی آن، می‌توانست معادل ارزش آن از فروشگاه صادر کننده خرید کند. این راهکار و فرآیند شما را به یاد تاریخچه پول نمی‌اندازد؟!
با استناد به روزنامه نیویورک تایمز، استفاده گسترده از گواهی هدیه مربوط به سال 1974 میلادی بوده و شرکتهای مک دونالد(McDonald) و گوچی (Gucci) در این زمینه فعال بوده‌اند.
اما گواهی هدیه؛ با گسترش استفاده از پرینتر های زیراکس، با چالش‌های اساسی روبرو شد. برگه‌های تقلبی و انواع کلاه‌برداری، آفت‌هایی بودند که استفاده از این اسناد پرداخت را با مشکل مواجه کرده و به مرور، استفاده از آنها را پایان داد.
قبل از ظهور گیفت کارت با رویکرد جدید، کارت‌های تلفن، تقریبا دو دهه با ساختاری مشابه تکنولوژی‌های امروزی در حال کار بودند. اما شرکتی که با کنار هم گذاشتن قطعات پازل، موفق به ارائه اولین گیفت کارت شد، Neiman Marcus بود. این شرکت محصولش را با نام NM Express به بازار عرضه کرد. شرکت Blockbuster، اندکی بعد از شرکتNeiman Marcus پای به این عرصه گذاشت، اما با گسترش این شیوه و همچنین حسن شهرت خود در این زمینه، معمولا پیشگام این صنعت شناخته می‌شود.
همکاری شرکت بلاک باستر با شرکت Nabanco، برای ایجاد زیرساختهای فناورانه موردنیاز، منجر به تولید و توزیع انبوه این گیفت کارت‌های بلاک باستر در سال 1997 و پخش در 3900 فروشگاه در سرتاسر آمریکا شد. این آغازی بود بر ورود بزرگانی همچون Mobil (ExxonMobil) که برای ارائه‌ی بنزین، از این راهکار استفاده کنند. البته این کار توسط دو شرکت Neiman Marcus و Blockbuster انجام شد.
بازار گیفت کارت از همان ابتدا با برندهای بزرگ و معتبری شروع به کار کرد و حالا پس از دو دهه کار به جایی رسیده که سالانه اعداد و ارقام هنگفتی در این صنعت جابجا می‌شود. در یکی از این پیش بینی ها آمده که گردش مالی این بازار در سال 2025، حجمی بالغ بر 506 میلیارد دلار در جهان را به خود اختصاص خواهد داد.
گیفت کارت چیست و چه کاربردی دارد؟
با بیانی ساده گیفت کارت، یک کارت اعتباریست که خریدار می‌تواند در زمان خرید کالا یا خدمات از فروشگاه خاص از آن استفاده کند.
حتما شما یا اطرافیان‌تان شارژ سیم‌کارت یکی از اپراتورهای تلفن همراه را تهیه کرده اید. این مدل استفاده از شارژ سیم‌کارت، در واقع ملموس‌ترین گیفت کارت‌هایی هستند که ما ایرانی‌ها با آنها سر و کار داریم.
برای روشن‌تر شدن مفهوم گیفت کارت، مثالی را از نحوه استفاده یک کارت شارژ، با دانستن مشابهت زیاد آن با کارت‌های مورد بحث بررسی می‌کنیم.
تصور کنید شما کارت شارژ به ارزش 10 هزار تومان را از یکی از اپراتورهای تلفن همراه خریداری کرده اید. شما با این کارت شارژ می‌توانید برای دریافت خدمات از اپراتور مورد نظر، استفاده کنید. کافیست برای این کار شناسه یا کد کارت شارژ را در اختیار داشته باشید که معمولا با پیامک یا شارژ خودکار حساب کاربری شما در دسترس شما قرار می‌گیرد. امروزه ارائه کد گیفت کارت با روشهای نوین ارتباطی یا شارژ حساب کاربری خریداران، به دلیل کم هزینه و راحت بودن برای صادر کننده یا فروشنده‌ی آن بیشتر استفاده می شود.
استفاده از خدمات بسیاری از شرکتها در حال حاضر با استفاده از همین شیوه به راحتی امکان‌پذیر است؛ پس آشنایی با این راهکار پرداخت ساده می‌تواند شما را در خریدهای آینده کمک کند. اما با چند مثال ساده و کاربردی شاید بهتر بتوانید ارتباط برقرار کنید:
شما گوشی اپل دارید و نیاز به خرید نرم افزار یا بازی دارید. پس نیازمند خرید گیفت کارت آیتونز هستید.
به همین ترتیب اگر گوشی با سیستم عامل اندورید دارید و قصد خرید بازی یا نرم افزار از play store را دارید؛ باید گیفت کارت گوگل پلی تهیه کنید.
خرید اشتراک اسپاتیفای، اشتراک نتفلیکس، استفاده از سرویسهای آمازون یا خرید کالا از فروشگاه آمازون، خرید نرم افزار ازMicrosoft store، خرید بازی یا اشتراک بازی از پلی استیشن، پرداخت های درون برنامه ای برای شبکه های بازی مانند استیم و اوریجین و صدها نمونه دیگر از کاربردهای گیفت کارت هستند.
مزایای استفاده از گیفت کارت برای کسب و کارها
وجهه‌ی مناسب برای هدیه دادن، دادن قدرت انتخاب به گیرنده هدیه و استفاده از یک روش آسان برای پرداخت، گیفت کارت را به یک گزینه ایده‌آل برای مصرف کنندگان تبدیل کرده است.
اما مصرف کنندگان یک سمت ماجرا قرار می‌گیرند و برای تداوم پیشرفت این بازار باید فروشندگان نیز آن را به عنوان گزینه ایده‌آل بپذیرند. استفاده از این شیوه نوین پرداخت، معمولا بسیار آسان و مقرون به صرفه است. اما مهمترین مزایای این راهکار نوین، در قدرت بخشیدن به برنامه های بازاریابی یک کسب و کار نهفته است.
اصلی‌ترین دلایل صاحبان کسب و کار برای استفاده از گیفت کارت:
کارت هدیه، تبلیغات بسیار مقرون به صرفه ایست. هزینه این نوع تبلیغات نسبت به بسیاری از روشهای دیگر کمتر است. اما بر خلاف دیگر تبلیغات، تا زمانی که از این مدل پرداخت استفاده می‌کنید، برند شما هر از چندگاهی به مشتریانتان، وجود شما را گوشزد خواهد کرد.
شما تمایل دارید تا در ایام تعطیلات فروش بیشتری داشته باشید. کافیست که با یک اطلاع رسانی درست، برنامه تشویقی برای استفاده کنندگان از شیوه جدید پرداخت تدارک ببینید.
ارتباط اولیه با مشتری با این کارت ها می‌تواند شروع شود، اما برنامه های کسب و کار برای تداوم این ارتباط می تواند راهکاری برای سودمند بودن این تعامل، برای مدت طولانیست. هدیه دادن گیفت کارت‌های شما نیز می تواند بهترین روش برای تبلیغات نامحسوس برند شما هم باشد.
معمولا این کارتها به صورت گسترده در بازار پخش می‌شوند. این گستردگی می‌تواند اطلاعات مفیدی از بازار و مشتریان شما را به دستتان برساند. با بررسی این آمار، مسلما تصمیمات بهتری برای پیشرفت کار خود خواهید گرفت.
شما برای خرید از یک سایت، تنها کافیست شناسه یا کد یکتای خود را در اختیار فروشگاه قرار دهید. با این روش، حمل و نقل پول نقد یا درگیر شدن در ارسال اطلاعات کارت بانکی و غیره را به کلی از میان بر می‌دارید.
حجم و وزن کم گیفت کارت، حمل و نقل و توزیع آن را آسان می‌کند. همچنین قرار گرفتن برند شما در کنار دیگر برندها، می‌تواند در ذهن مخاطب تاثیر بیشتر و موثرتری داشته باشد.
استفاده از شیوه نوین پرداخت، نسبت به دیگر روشهای بازاریابی، تاثیر بیشتری در بهبود گردش نقدینگی در کار شما دارد. این مزیت می تواند نجات بخش یا موتور محرک کار شما باشد.
انواع گیفت کارت و عملکرد آنها
گیفت کارتها معمولا به دو صورت فیزیکی و مجازی در اختیار کاربران آن قرار می‌گیرد و معمولا به نام شخص خاصی صادر نمی‌شوند. در نوع فیزیکی، این کارتها دارای یک شماره سریال، بارکد یا نوار مغناطیسی هستند که توسط دستگاه کارت خوان مربوطه خواند می‌شود. اما در نوع مجازی، تنها یک شماره سریال در اختیار خریدار قرار می‌گیرد.
نکته جالب اینکه، معمولا این کارتها تا قبل از اینکه فروخته شوند هیچ ارزشی ندارند و همزمان با فروخته شدن، ارزش مورد نظر در آنها شارژ می‌شود. شاید شما کمتر با محدودیتِ تاریخ این کارتها روبرو شده باشید اما بسیاری از این کارتها محدودیت تاریخ استفاده دارند. توجه به این نکته در زمان خرید می‌تواند از مشکلات شما بکاهد.
در یک تقسیم بندی کلی دیگر، گیفت کارتها به دو نوع حلقه باز (Open loop) و حلقه بسته (Closed loop) تقسیم می‌شوند. نوع حلقه باز توسط بانک‌ها و موسسات مالی و اعتباری صادر می‌شوند و عملا محل و نوع خرید محدود به جای خاصی نیست و مانند کارت پول عمل می‌کند. نمونه این نوع کارت، کارت هدیه‌های بانکی مرسوم در ایران و سایر کشورهاست.
نوع حلقه بسته توسط فروشگاه های خاص صادر شده و تنها نزد همان صادر کننده اعتبار و قدرت خرید دارند. از این نوع گیفت کارتها نیز به وفور در بازار وجود دارد و مرسوم‌ترین آنها نیز کارت شارژ اپراتورهایی مانند همراه اول و ایرانسل در ایران یا انواع خارجی آن که متعلق به شرکتهای بزرگی چون گوگل، آمازون، اپل، سونی، مایکرو سافت و … هستند.
بعضی گیفت کارتها پس از خرید نیاز به فعال سازی دارند که یا به صورت تلفنی یا به صورت اینترنتی این کار انجام می‌شود. بعضی از انواع خاص این کارتها نیز قابلیت بارگیری مجدد یا همان شارژ مجدد و حتی استرداد مبلغ به همان کارت را دارند که البته تعداد انگشت شماری از این نوع وجود دارد و بسته به نوع و نیاز مشتری از آن استفاده می‌شود. این گیفت کارتها با عنوان reloadable هم شناخته می‌شوند و به عنوان مثال برندهایی مثلVisa، MasterCard و Bluebird این سبک کاری را به مشتران ارائه می‌دهند.
و نکته نهایی اینکه مدیریت پردازش داده‌ها در این روش پرداخت، توسط یه سامانه آنلاین انجام می‌شود و هر نوع تراکنش، بدون اتصال و ردیابی در سیستم مربوطه، قابلیت انجام را نخواهد داشت.
دلایل محبوبیت استفاده از گیفت کارت در ایران
در همین مطلب چند بار نام کارت شارژ اپراتورهای تلفن همراه به عنوان معمول‌ترین گیفت کارت ایرانی نام بردیم. دیجی کالا، جین وست و بانی‌مد از جمله شرکتهای ایرانی هستند که استفاده از این شیوه را برای کاربران خود فراهم کرده‌اند.
اما محبوبیت این شیوه پرداخت، به خاطر تسهیل پرداخت و استفاده از خدمات شرکت های بزرگ بین المللی است. استفاده از خدمات متنوع و جالب، از حوزه بازی و سرگرمی گرفته تا خدمات تخصصی شرکت هایی مانند آمازون و مایکرو سافت– آن هم در شرایط تحریم ایران – بزرگترین علت محبوبیت این شیوه پرداخت به حساب می‌آید. البته استفاده از این خدمات نیز بی دردسر نیست و لزوم استفاده از راهکارهایی برای عدم تشخیص ایرانی بودن کاربر ایرانی، هنوز هم پابرجاست.
نگاهی به فرصتها و مشکلات صنعت گیفت کارت
در حال حاضر بسیاری از ارائه دهندگان خدمات و کالا، سرویس دهی خود را با پرداخت از محل شارژ حساب کاربری انجام می‌دهند. اما نکته اینجاست که شارژ حساب کاربری برای کاربران معمولا با استفاده از گیفت کارت انجام می‌شود. حتی بعضی از شرکتها مانند سونی، شارژ حساب کاربری صرفا با گیفت کارت انجام می شود.
بیان مزایای فراوانِ شیوه نوین پرداختی که در مورد آن بحث می‌کنیم، باعث شده سالانه تعداد بسیار زیادی از این کارت ها در اختیار مصرف کنندگان قرار داده شود. اما آیا همه‌ی آنها استفاده می‌شوند؟ جواب خیر است.
هر چند راهکار هایی برای حل این مشکل وجود دارد، اما آمار منتشر شده در سایت CNBC نشان می‌دهد، سالانه تقریبا 3 میلیارد دلار گیفت کارت استفاده نشده در آمریکا وجود دارد. این آمار را در کنار گزارش سایت GlobalNewWire قرار می دهیم. طبق این گزارش، حجم فروش گیفت کارت در آمریکا حدود 163 میلیارد دلار بوده و علی رغم مشکلات ناشی از همه گیری کرونا، این حجم در سال 2024 به رقم 221 میلیارد دلار خواهد رسید.
هر چند آمار منتشر شده در دیگر منابع اعداد و ارقام بزرگ‌تر و معمولا غیر قابل باوری هستند؛ اما همین آمار نیز برای دریافت هزینه در ازای خدمت یا کالایی که به مشتریان ارائه نشده مبلغ بسیار هنگفتیست. نقدینگی هنگفتی که از نگاه صاحبان این شرکتها فرصت و برای مشتریان آنها تهدید به حساب می‌آید.
آنچه که مسلم است اینکه کنترل و تنظیم مقررات این حوزه در اختیار شرکتهای مجری این شیوه است و آنها می‌توانند این قوانین را به نفع خودشان تنظیم کنند. هرچند نظارت نهادهای قانونی در سرتاسر دنیا احتمال سوء استفاده در این فرآیند را حتی الامکان کم می‌کندt اما یکی دیگر از خطرهای بالقوه‌ی استفاده از این شیوه پرداخت، گرفتار شدن در قوانین دردسر ساز و ایجاد مشکلاتی است که در استفاده از پول نقد مشاهده نمی‌شوند.
علل تفاوت قیمت گیفت کارتها در ایران
در سراسر دنیا، وقتی فروشنده ای قصد فروش هر نوع خدمات یا کالایی را داشته باشد، به صورت مستقیم با تولید کننده و یا با واسطه سراغ توزیع کنندگان آن می‌رود. توافق بر اصل امکان فروش محصول و جزییاتی از جمله میزان پورسانت یا کمیسیون نیز انجام می‌شود. پس از آن، فروشنده محصول مورد نظر را با نرخ مصوب به فروش می‌رساند و پورسانت خود را طبق قرارداد دریافت می‌کند.
اما داستان قیمت گیفت کارت، آن هم در ایران، داستانی کاملا متفاوت است. ارائه خدمات بسیاری از شرکتها به دلیل تحریم‌ها علیه ایران امکان پذیر نیست. پس کاربران ایرانی چگونه از این شیوه نوین پرداخت بهره می‌برند؟!
ابتدا باید چگونگی استفاده کاربران ایرانی از خدمات شرکتهای خارجی – با وجود تحریم‌ها- را باید بررسی کنیم. برای استفاده از خدمات ذکر شده، کاربران ایرانی مجبورند با ترفندهایی از افشا شدن ایرانی بودن خود جلوگیری کنند. استفاده ازDNS یا ترفندهایی که IP واقعی را به IP مربوط به کشوری دیگر تغییر دهند، راهکاریست که کاربر ایرانی برای دور زدن تحریم ها استفاده می‌کند. راهکاری که مشکلاتی از جمله استفاده از هویت غیر واقعی، عدم امکان استفاده از خدمات پشتیبانی، کاهش سرعت اینترنت و بعضا افشای این تخلف و از بین رفتن دسترسی به خدماتی که هزینهی آنها پرداخت شده اند را به دنبال دارد؛ اما… .
اما برسیم به قیمت گیفت کارت؛ برای این موضوع باید بدانیم که فروشندگان ایرانی با هویت ایرانی امکان اخذ نمایندگی یا مجوز فروش گیفت کارت را ندارند. پس چگونه این کار را انجام می‌دهند؟
فروشندگان ایرانی اغلب به عنوان یک خریدار غیر ایرانی اقدام به خرید گیفت کارت با قیمت واقعی آن و یا بعضا با قیمت عمده از بازارهای ثانویه می‌کنند. اما چون امکان دریافت پورسانت برای فروش این کارتها را ندارند لذا مبلغی به عنوان کارمزد را به قیمت گیفت کارت اضافه می‌کنند. البته فروشندگانی نیز به عنوان فروشنده از مراجع ذیصلاح مجوز دریافت کرده و باید عملکرد مالی خود را به دستگاه‌های ناظر اعلام کنند. این فروشندگان مبلغی دیگری را به عنوان عوارض قانونی به قیمت گیفت کارت اضافه می‌کنند.
متغیر بودن قیمت در زمان خرید برای هر فروشنده، متفاوت بودن میزان کارمزد و نهایتا اضافه کردن یا نکردن مبالغ قانونی از جمله عواملی هستند که قیمت گیفت کارت را در ایران دستخوش تغییراتی می‌کنند که برای خریداران ایجاد ابهام می‌کند.
محبوب‌ترین گیفت کارتها
آمار در خصوص محبوب‌ترین گیفت کارتها در دنیا متغیر است. اما تقریبا این لیست 5 تایی از محبوب‌ترین‌ها، در تمام رده بندی‌ها وجود دارند:
اما تا جایی که توانستیم و رابطه هایی که داشتیم و برقرار شد، آمار مدونی از فروش گیفت کارت در ایران موجود نیست. طبق آمار گسسته ای که به صورت جداگانه از برخی فروشندگان گیفت کارت‌های غیر ایرانی جمع آوری شد، لیست زیر به عنوان پر فروش‌ترین‌ها در ایران به شمار می‌آیند:
و در نهایت گیفت کارت به عنوان یک شیوه جدید پرداخت، جای خود را در میان روش‌ها باز کرده است. پویایی این روش باعث شده تا هر روز مزایای آن بیشتر نمایان شده و با پیشرفت تکنولوژی، به رشد خود نیز ادامه دهد. لذت خرید گیفت کارت و استفاده از مزایای آن، مستلزم دقت در انتخاب فروشگاه مطمئن و منصفانه بودن نرخ گیفت کارت در فروشگاه مورد نظر است. هر چند قیمت گیفت کارت، تحت تاثیر عوامل مختلف در نوسان است، اما فرمول محاسبه قیمت و سودی که فروشندگان به قیمت اضافه می‌کنند کار ساده ایست.
(سعی ما بر این است که با زبانی ساده و به دور از نگاه تجاری اطلاعات ارزشمندی از حیطه کاری خود را با خوانندگان ویرگول در میان بگذاریم. لطفا نظرات خود را با ما در میان بگذارید. برگرفته از سایت آی گیفت)
