اسید فرمیک یکی از ساده ترین و کوچکترین اسیدهای آلی موجود در جهان است. این اسید به نام متانوئیک اسید نیز شناخته می شود و فرمول مولکولی آن HCOOHاست که فقط یک اتم هیدروژن به اتم کربن دارد. نام آن از کلمه Formica گرفته شده است، که در لاتین به معنی مورچه است.
محققان قرن پانزدهم دریافتند که انواع خاصی از حشرات (the formicids)، مانند مورچه ها، موریانه ها، زنبورها و سوسک ها، این ترکیب را ترشح می کنند که مسئول نیش دردناک آنها است. به همین ترتیب، این حشرات از اسید فرمیک به عنوان یک مکانیسم حمله، دفاع و سیگنالینگ شیمیایی استفاده می کنند.
انواع خاصی از حشرات اسید فرمیک و برخی دیگر از اسیدها (مثلاً اسید استیک) را به صورت اسپری از غدد درون بدن خود به خارج پرتاب می کنند. اسید فرمیک قوی تر از اسید استیک است. بنابراین، اسید فرمیک که به مقدار مساوی در آب حل می شود، محلول هایی با pH کمتر تولید می کند.
جان ری اولین کسی بود که موفق به جداسازی اسید فرمیک و تقطیر آن از تعداد زیادی مورچه شد. همچنین اولین سنتز موفقیت آمیز این ترکیب شیمیایی توسط شیمیدان و فیزیکدان فرانسوی ژوزف گی لوساک با استفاده از اسید هیدروسیانیک (HCN) به عنوان معرف انجام شد.
این اسید به عنوان جزئی از زیست توده یا در اتمسفر وجود دارد. حتی می توان آن را در زیر زمین، داخل چاه نفت یا در فاز گازی روی سطح آن یافت کرد. از نظر زیست توده، حشرات و گیاهان، مولد اصلی این اسید هستند. هنگامی که سوخت های فسیلی سوزانده می شوند، اسید فرمیک به شکل گاز تولید می شود. در نتیجه موتورهای خودرو نیز اسید فرمیک را در جو آزاد می کنند.
همچنین مقدار زیادی اسید فرمیک بر روی سطح زمین توسط مورچه ها تولید می شود. این حشرات می توانند هزاران برابر اسید فرمیک تولید شده توسط صنایع انسانی در یک سال را تولید کنند. در اتمسفر نیز، فرآیندهای فتوشیمیایی اسید فرمیک تولید می کنند.
اسید فرمیک مایعی بی رنگ در دمای اتاق با بوی تند و تیز است. وزن مولکولی این اسید 46 گرم در مول است و در دمای 8.4 درجه سانتی گراد ذوب می شود و نقطه جوش آن 100.8 درجه سانتی گراد است. این اسید در آب و حلال های آلی قطبی مانند اتر، استون، متانول و اتانول قابل اختلاط است.
از سوی دیگر، در حلال های معطر (مانند بنزن و تولوئن) حلالیت کمی دارد، زیرا اسید فرمیک به سختی یک اتم کربن در ساختار خود دارد. اسید فرمیک اسیدی تر از اسید استیک است، زیرا گروه متیل چگالی الکترونیکی را برای اتم کربن اکسید شده توسط دو اکسیژن فراهم می کند.
این امر منجر به کاهش جزئی اسیدیته پروتون می شود. اسید پروتونه زدایی شده، تبدیل به آنیون با فرمات HCOO می شود، که می تواند بار منفی بین دو اتم اکسیژن را جابجا کند. در نتیجه، آنیون پایدار است و اسیدیته بالای اسید فرمیک را توضیح می دهد.
این اسید کاربردهای بسیار زیادی در صنایع دارد. برخی از موارد استفاده از این اسید در صنایع عبارتند از:
این اسید به دلیل عملکرد ضد باکتریایی در غلظت های مناسب، به عنوان یک نگهدارنده در مواد غذایی استفاده می شود. به همین دلیل در کشاورزی مورد استفاده قرار می گیرد چون خاصیت آفت کشی نیز دارد. همچنین دارای یک اثر نگهدارنده در مراتع است که به جلوگیری از ایجاد گاز روده در پرورش حیوانات کمک می کند.
این اسید در صنعت نساجی برای رنگرزی و پالایش منسوجات استفاده می شود که شاید بیشترین استفاده از این اسید باشد. اسید فرمیک در فرآوری چرم به دلیل خاصیت چربی زدایی و در از بین بردن موهای زائد نیز استفاده می شود.
از مشتقات اسید فرمیک در کشورهایی مانند سوئیس و اتریش در زمستان برای کاهش لغزندگی جاده ها استفاده می شود. استفاده از این اسید کارآمدتر از استفاده از نمک معمولی است.
هنگام استفاده از اسیدهای مختلف باید بسیار دقت داشته باشید. هرچه غلظت یک اسید بیشتر باشد، عوارض جانبی آن برای سلامتی بیشتر است. اسید فرمیک در غلظت های بالا، بسیار خورنده و دارای بخارات بسیار خطرناکی است. تماس این اسید با پوست، ممکن است باعث بروز مشکلات پوستی مانند سوختگی های شدید شود. همچنین بخارات این اسید می تواند به غشای داخلی دهان و سیستم تنفسی آسیب برساند.
