كاتاليزور شامل پوسته ای از فولاد ضد زنگ ،عايق حرارتي و محفظه است كه داخل آن با فلزاتي گرانبها نظير روديم ، پالاديوم و پلاتين پوشيده شده است. این قطعه در مسیر اگزوز قرار گرفته و وظیفه آن کنترل آلایندگی های خودرو است . کاتالیزور خودرو قادر است گاز های سمی خارج شده از پیشرانه اتومبیل ها را به گاز های غیر سمی تبدیل کند.
در بسیاری از کشورهای جهان استفاده از کاتالیزور در خودرو امری اجباری است و به همین دلیل اکثر خودروسازان بزرگ دنیا از این قطعه در سیستم اگزوز محصولاتشان استفاده می کنند.
کاتالیزور چگونه کار می کند؟
مبدل کاتالیزوری مورد استفاده در اگزوز اتومبیل ها ، کاربرد جدیدی از کاتالیزور سطحی است. کربن منوکسید و هیدرو کربن های حاصل از سوخت های نسوخته موجود در دود اتومبیل ، از آلاینده های خطرناک هوا هستند. گازهای خارج شده از اگزوز اتومبیل همراه با مقداری هوا از روی کاتالیزور که شامل فلز اکسیدهاست عبور داده می شود.
برای تعمیر کاتالیزور معمولا تکنسین ها خودرو شما را با دستگاه دیاگ کامپیوتری بررسی می کنند تا منبع عیب را پیدا کنند. مثلا ممکن است سوکت سنسور اکسیژن را موقتا در بیاورند تا ببینید آیا تغییری ایجاد می شود یا نه و در صورت لزوم ممکن است کاتالیزور شما تعویض شود.
در بسیاری از کشورها در آوردن کاتالیزور و رانندگی بدون آن تخلف سنگینی محسوب می شود و خلاف قانون است. زیرا به محیط زیست صدمه جدی وارد می شود. بنابراین در صورتی خرابی بفکر تعمیر کاتالیزور باشید.
علائم خرابی چیست؟
شایع ترین علائمی که هنگام خراب شدن کاتالیزور رخ می دهند را مرور می کنیم:
افزایش ناگهانی مصرف سوخت
افت شتابگیری
ممکن است خودروی شما روشن نشود یا بد استارت بخورد.
چراغ اخطار (چک) در پشت آمپر روشن می شود.
بد کار کردن خودرو همراه با لرزش در حالت دور آرام
بوی بد یکی از شایع ترین علائم خرابی کاتالیست می باشد. اگر بویی شبیه تخم مرغ گندیده احساس کردید و به مرور زمان بو بیشتر شد نشانه خرابی کاتالیزور است.
کاهش دمای کاتالیزور با توجه به اینکه بازدهی واقعی کاتالیزور هنگامی است که دمای آن بالا می رود و حتی احتمال دارد تا مرز 700 و 800 درجه هم نزدیک شود پس کاتالیزوری که پس از مدتی رانندگی و گرم شدن موتور هنوز به دمای ایده ال خود نرسیده باشد معیوب است.
البته راه تشخیص دمای کاتالیزور نیازمند دستگاهی به نام حرارت سنج اینفِرارِد است.
در صورتی که خودرو کاملا سرد باشد اگر کاتالیزور را با دست تکان دهید و صدایی شبیه تکان خوردن سنگریزه در داخل آن به گوش برسد نشانه ای از ریختن شبکه های داخل آن است.
فروش کاتالیزور
از عواملی که منجر به جذب مواد مضر در کاتالیزور است، وجود فلزات، پلاتین، رودیوم و پالادیوم بر روی آن می باشد. وجود این فلزات با ارزش موجب شده است که کاتالیست‌ها مورد توجه افراد بازیافت کننده قرار بگیرند، البته تولیدکنندگان از این وسیله بسیار تولید میکنند و به همان اندازه نیز با توجه به آماری که بدست آمده است، نشان می دهد فروش کانالیزور با افزایش رو به رو است.
یکی از روش های بازیافت و فروش کاتالیست خودرو که بسیار رواج دارد روش قالکاری می باشد. در این روش بازیافت، اولین کاری که انجام می شود، قطعه قطعه کردن کاتالیست می باشد، بعد از آن که کاتالیست کاملا پودر شد به همراه اکسید نقره ذوب کرده و بعد از تجمع فلز پلاتین در نقره آن را شکل داده و سرد میکنند.
زمان تعویض و عمر کاتالیزور
طول عمر مفید این قطعه حدودا بین ۱۰۰۰۰۰ تا ۱۲۰۰۰۰ کیلومتر است و بعد از مدتی پس از این دوره، عملا کارایی خود را از دست داده و میزان آلایندگی تا ۵ برابر افزایش می‌یابد پس بهترین زمان تعویض کاتالیزور اگزوز خودرو بین ۱۰۰ تا ۱۲۰ هزار کیلومتر می‌باشد. همچنین به موجب طرح کاهش آلایندگی هوا تست صحت عملکرد مبدل کاتالیزور از سال ۹۱ در معاینه فنی اجباری شده است.
بخش های تشکیل دهنده کاتالیزور خودرو
کاتالیزور خودرو یا همان مبدل های کاتالیستی خودرو از سه بخش مهم تشکیل شده اند. هسته کاتالیست، لایه اکسیدی و ماده کاتالیست سه قسمت مهم تشکیل دهنده این کاتالیزور ها می باشند و در ادامه به طور خلاصه شرح داده می شوند.
هسته کاتالیست: در مبدل هایی که ویژه خودروها هستند، از برخی بستر های سرامیکی مونولیتی با ساختار لانه زنبوری استفاده می شود.
لایه اکسیدی : در حقیقت این لایه نگه دارنده ماده کاتالیست است که افزایش دهنده سطح مخصوص کاتالیست می باشد. این لایه معمولا از جنس اکسید آلومینیوم، دی اکسید تیتانیوم، دی اکسید سیلیکون یا ترکیبی از سیلیکا و آلومینا انتخاب می شود.
ماده کاتالیست : هر مبدل کاتالیستی دارای یک ماده اصلی است که ماده کاتالیست نام دارد و به طور معمول جزو فلز های گران قیمت مانند پالادیوم، رادیوم، پلاتین، طلا و کادمیوم انتخاب می شود. ولی به دلیل صرفه جویی در هزینه معمولا از فلز های پالادیوم و رادیوم استفاده می شود.
چه عواملی در خرابی کاتالیزور دخیل هستند؟
رایج ترین نوع خرابی کاتالیزور در خودروهای قدیمی تر گرفتگی بیش از حد شبکه های آن است که باعث می شود دود حاصل از احتراق موتور نتواند از کاتالیزور عبور کند و از اگزوز خارج شود. وقتی خروج دود با مشکل مواجه شود ورود هوا به موتور نیز مختل می شود و در نتیجه عملکرد موتور به شدت افت می کند.
کاتالیزور نسبت به تغییرات دما و ترکیبات موجود در گازهای خروجی حساس است. مثلا خرابی واشر سرسیلندر باعث وارد شدن روغن و آب به محفظه احتراق شده و گازهای خروجی را آلوده می کند و به کاتالیزور آسیب می رساند.
ریختن مکمل های انژکتور شور در باک یا اکتان بوسترها برای کاتالیزور ضرر دارد لذا از این مواد در خودرویتان استفاده نکنید.
اگر سیستم جرقه خودروی شما معیوب باشد باعث می شود مخلوط سوخت و هوا ناقس بسوزد و گازهای حاصل از احتراق ناقص عامل دیگری برای تخریب کاتالیزور هستند.
گرم شدن بیش از حد موتور از دیگر مواردی هست که باعث خرابی کاتالیزور می شود.
ضربه خوردن و صدمه دیدن پوسته کاتالیزور نیز می تواند کارکرد آن را مختل کند.
معایب حذف کاتالیست
برخی از افراد به طور کاملا خودسرانه و بدون داشتن اطلاعات کافی در این زمینه کاتالیست را از خودرو جدا می کنند که این کار مشکلات بسیاری را برای خودرو ایجاد خواهد کرد و بسیاری از کارشناسان تاکید بر آن دارند، که از حذف کاتالیزور خودداری کنید، زیرا این کار موتور خودرو را تحت فشار قرار داده و مشکلاتی برای خودرو شما ایجاد می کند.
افزایش آلایندگی خودرو تا حدود ۳۰ برابر، افزایش مصرف سوخت خودرو و افزایش صدای موتور از معایب حذف می‌باشد. البته افزایش صدای موتور یکی از دلایلی است که عده‌ای اصطلاحا می‌گویند خودرو راحت‌تر نفس می‌کشد.
شستشوی کاتالیزور ماشین
قیمت کاتالیزور خودروها نسبتا بالا می باشد و متاسفانه بعد از مدتی استفاده کردن، کاتالیست اگزوز به مرور کارکرد اولیه خود را از دست می دهد و در صورت برطرف نکردن مشکل آن، ممکن است که گازهای مضر نیز افزایش پیدا کنند.
به همین دلیل بیشتر افراد به دنبال راهکار‌هایی می باشند که بتوانند با صرف کمترین هزینه مشکل کاتالیزور خودرو خود را برطرف سازند و علاوه بر آن در هنگام انجام تستهای معاینه فنی مشکلی برایشان ایجاد نشود.
بنابراین یکی از مناسب ترین روشها شستشوی کاتالیزور می باشد، اما زمانی که بحث شستشو به میان می‌آید، ممکن است، این سوال در ذهن صاحبان خودرو ایجاد شود که چگونه می شود این کار را بدون آسیب رسیدن به خودرو انجام داد.
روش شستشوی کاتالیزور از جمله راهکار‌هایی می باشد که نیازی به مراجعه به تعمیرگاه و یا داشتن مهارت های خاصی نمی باشد. در این روش شما به تنها وسیله ای که نیاز دارید، محلول شستشوی مخصوص کاتالیزور خودرو می باشد که نیازی نیست کار خاصی انجام دهید، فقط کافیست که این محلول را به باک اضافه کرده و پس از آن خودرو را به حرکت درآورید. به این ترتیب سنسور اکسیژن و کاتالیست خودرو از آلودگی پاک می شود.
حال در رابطه با خاصیت محلول شستشوی کاتالیزور باید بگوییم که این محلول با خاصیت فوق العاده و پیشرفته ای که دارد، نه تنها کاتالیست خودرو را از هرگونه آلودگی پاک می سازد، بلکه به دلیل ویژگی‌هایی که دارد، هیچ گونه آسیبی هم به قطعات وارد نمی کند و با خیالی آسوده می توانید از آن استفاده کنید.
این محلول را سعی کنید بیش تر از مکان های معتبر خریداری کنید که نمایندگی مشخصی در ایران داشته باشد، برخی از برندهای اروپایی ممکن است که استاندارد و با کیفیت و یا مناسب برای خودروهای ایرانی نباشند، در این مورد هم دقت کنید.
برخی از افراد برای شستشوی کاتالیزور از سایر محصولات مانند، جوهر نمک و … استفاده می کنند که توصیه می شود، جداً از این کار خودداری کنید، چرا که احتمال آسیب زدن به کاتالیست بسیار زیاد است.
