ارزشیابی توصیفی یعنی فرایند جمعآوری و بررسی اطلاعات آموزشی برای شناخت بهتر وضعیت دانشآموزان. این اطلاعات از راههای گوناگونی مثل آزمونهای عملکردی، مشاهده رفتارها، بررسی تکالیف و فعالیتهای کلاسی به دست میآید.
هدف اصلی این نوع ارزشیابی، ارائه بازخوردهای روشن و کاربردی به دانشآموز است تا مسیر یادگیری او بهتر و مؤثرتر شود. معلم با کمک این روش میتواند نقاط قوت و ضعف دانشآموز را بشناسد، مشکلات یادگیری را برطرف کند و تصمیمهای درستی برای پیشرفت کلاس بگیرد.
ویژگی مهم این ارزشیابی، جنبه اصلاحی و حمایتی آن است. یعنی معلم و دانشآموز فرصت دارند در زمان مناسب تغییرات مثبت ایجاد کنند و به سمت دستیابی بهتر به اهداف آموزشی حرکت کنند. در این شیوه، نمره جای خود را به گزارش توصیفی میدهد. به همین دلیل رقابت شدید بین دانشآموزان کمتر شده و فضای کلاس آرامتر و انعطافپذیرتر خواهد بود.
ارزشیابی توصیفی تنها جایگزین نمره نیست، بلکه نگاه تازهای به آموزش ایجاد میکند. در این روش، معلم مسئولیت مهمی دارد تا بازخوردهای کیفی بدهد و به دانشآموز کمک کند جایگاه واقعی خود را در فرایند یادگیری بشناسد.
گزارشی که به والدین داده میشود شامل نمرههای خشک نیست، بلکه شرحی کامل از وضعیت تحصیلی، عاطفی، اجتماعی و حتی رفتاری فرزندشان است. والدین با این گزارش میتوانند تصویر دقیقتری از رشد فرزندشان داشته باشند و در رفع مشکلات او بهتر عمل کنند.
یکی از مزایای این نوع ارزشیابی، استفاده از ابزارهای متنوع برای جمعآوری اطلاعات است. معلم علاوه بر آزمونهای سنتی، از روشهایی مثل پوشه کار، مشاهده مستقیم، تکالیف درسی، آزمونهای عملکردی و حتی خودسنجی استفاده میکند.
این تنوع باعث میشود اطلاعات دقیقتر و عادلانهتری به دست آید و قضاوت معلم منصفانهتر باشد. چون پیشرفت تحصیلی دانشآموز تنها به نمره خلاصه نمیشود و باید به ابعاد کیفی مثل تلاش، خلاقیت و پیشرفت تدریجی هم توجه شود.
به طور خلاصه، ارزشیابی توصیفی ابزاری نوین است که فضایی شادابتر و یادگیری عمیقتر را در کلاس درس ایجاد میکند.
در این روش، توجه اصلی فقط روی آزمونهای پایان سال نیست، بلکه کل فرایند یادگیری در طول سال بررسی میشود. علاوه بر پیشرفت درسی، جنبههای عاطفی، اجتماعی و جسمانی دانشآموز نیز مورد توجه معلم قرار میگیرد.
هدف از بهکارگیری ارزشیابی توصیفی، بهبود کیفیت یادگیری و افزایش سلامت روانی دانشآموزان است. همچنین این شیوه، تغییر بزرگی در نظام نمرهدهی ایجاد کرده و به جای مقیاس عددی صفر تا ۲۰، از مقیاس توصیفی و گزارش کیفی استفاده میشود.
یکی از مزایای مهم ارزشیابی توصیفی، تقویت خلاقیت در دانشآموزان است. خلاقیت و استعداد از اهداف مهم آموزشوپرورش به ویژه در دوره ابتدایی هستند. برای شکوفایی این تواناییها علاوه بر تلاش بیرونی، باید انگیزه درونی دانشآموزان نیز تقویت شود.
ارزشیابی توصیفی فرصتهایی برای تجربه، کشف و یادگیری فعال ایجاد میکند. در حالی که روشهای سنتی بیشتر بر حفظیات و نمره تأکید داشتند و جلوی رشد خلاقیت را میگرفتند.
در سبکهای نوین آموزشی، دانشآموز باید بتواند پرسشگری کند، کشف نماید و در فضایی آزاد اما هدایتشده یاد بگیرد. این همان چیزی است که ارزشیابی توصیفی به دنبال آن است؛ یعنی ایجاد انعطاف در آموزش و هماهنگی با سبکهای یادگیری متفاوت دانشآموزان.
در ارزشیابی توصیفی، یادگیری با نشاط و بدون فشار رقم میخورد. دانشآموزان تشویق میشوند تا تجربهها و ایدههای خود را در کلاس بیان کنند و درباره اهداف روزانه با معلم گفتوگو داشته باشند.
در این روش، کودکان آزادی عمل بیشتری دارند تا تصمیم بگیرند و استقلال یادگیری را تجربه کنند. نبود اضطراب نمره و فضای آرام کلاس باعث میشود خلاقیت آنها شکوفا شود و بتوانند درباره موضوعات مختلف عمیقتر فکر کنند.
برخی از مزایای مهم این شیوه عبارتند از:
شناخت دقیقتر و عمیقتر از دانشآموز
کاهش اضطراب و ایجاد آرامش در کلاس
توجه به تلاشها و روند رشد هر دانشآموز
افزایش همکاری میان والدین و دانشآموز
حمایت بیشتر از حقوق دانشآموز در کلاس
ایجاد فضای همدلانه و دوستانه
تقویت تفکر خلاق
این روش با کاهش استرس همراه است و علاقه دانشآموز به یادگیری را بیشتر میکند.
همانند هر روش دیگری، ارزشیابی توصیفی هم چالشهایی دارد. از جمله اینکه:
گاهی والدین و دانشآموزان فقط به گزارش توصیفی محدود میشوند.
وقتی دانشآموز در سالهای بعد با نمره روبهرو میشود، ممکن است دچار اضطراب گردد.
با این حال، مزایای این روش بسیار بیشتر از معایب آن است و همچنان به عنوان شیوهای مؤثر در آموزش شناخته میشود.
ارزشیابی توصیفی بیشتر در مقطع ابتدایی انجام میشود. این فرایند پنج گام دارد: تعیین اهداف، جمعآوری اطلاعات، تحلیل دادهها، تصمیمگیری و ارائه کارنامه کیفی.
در این مقطع، نمرههای پایانی جای خود را به ارزشگذاری کیفی میدهند و کارنامه بدون اعداد ارائه میشود. این تغییر به یادگیری علاقهمندانه و پیشرفت پایدار کمک میکند.
یکی از راهکارهای این شیوه، تغییر نگرش مدیران، معلمان و والدین به ارزشیابی است. مثلاً اگر آزمون فقط برای شناخت تغییرات یادگیری برگزار شود، میتواند بسیار مفید باشد. اما وقتی تنها به نمره توجه شود، استرس و رقابت ناسالم ایجاد میشود.
بازخوردهای کیفی بر خلاف نمره، ابعاد گوناگون دانشآموز را بررسی میکنند و فرصت بیشتری به معلم میدهند تا او را بهتر بشناسد. این نوع گزارش با کلمات و عبارات بیان میشود نه با اعداد، و همین موضوع باعث کاهش اضطراب و افزایش مشارکت میشود.
البته در مواردی خاص، ممکن است برخی دانشآموزان به دلیل مشکلات یادگیری نیاز به زمان بیشتری داشته باشند. در این شرایط تکرار پایه میتواند برای آنها راهحل مناسبی باشد.
در این نوع ارزشیابی از عباراتی مثل «خیلی خوب»، «خوب»، «قابل قبول» و «نیاز به تلاش بیشتر» استفاده میشود.
«خیلی خوب» برای دانشآموزی است که بیشتر اهداف را به دست آورده است.
«خوب» یعنی تلاش مطلوب داشته اما به همه اهداف نرسیده است.
«قابل قبول» زمانی به کار میرود که حدود نیمی از اهداف تحقق یافته باشد.
«نیاز به تلاش بیشتر» برای دانشآموزانی است که کمتر از نیمی از اهداف را کسب کردهاند.
برای درک بهتر، میتوان این عبارات را به بازه نمرهای هم نسبت داد:
۱۷ تا ۲۰ = خیلی خوب، ۱۵ تا ۱۷ = خوب، ۱۰ تا ۱۵ = قابل قبول، زیر ۱۰ = نیاز به تلاش بیشتر.
یکی از مدارس مجازی معتبر کشور، «مدرسه مجازی آی نو» است. در این مدرسه، پکیجهای آموزشی از ابتدایی تا کنکور در اختیار دانشآموزان قرار میگیرد. همچنین کلاسهای آمادگی آزمون تیزهوشان و مدارس سمپاد برگزار میشود.
دانشآموزان سراسر کشور میتوانند با دریافت اشتراک، به آموزشهای آنلاین، تمرینها، جزوات و نکات کنکوری دسترسی داشته باشند. این مدرسه به خانوادهها کمک میکند تا علاوه بر یادگیری بهتر دروس، با مفهوم ارزشیابی توصیفی هم آشنا شوند و آینده تحصیلی فرزندشان را مطمئنتر بسازند.
