تعداد زیادی پروژه لایه دوم هستند که از رول آپ (Rollup) بی نیاز به دانش استفاده می کنند. در ادامه برخی از معروف ترین و برترین پروژه های زد کی رول آپ (ZK-Rollup) را معرفی می کنیم.
بلاکچین اتریوم امنیت بسیار بالایی دارد؛ اما این امنیت بالا به قیمت کاهش سرعت پردازش تراکنش ها و تأخیر پردازش در شبکه تمام می شود. این سرعت پایین نه تنها شبکه را با مشکل مقیاس پذیری مواجه می کند، بلکه هزینه تراکنش ها را نیز بیش از حد افزایش می دهد و کار برای پیاده سازی پروژه های پرکاربر مانند اپلیکیشن های غیرمتمرکز (DApps) دشوار می شود. برای رفع این مشکل راهکارهای زیادی متولد شدند که یکی از آن ها رول آپ (Rollup) نام دارد.
رول آپ (Rollup) یکی از انواع روش های برون زنجیره ای (Off-chain) لایه ۲ برای بهبود مقیاس پذیری بلاکچین اتریوم است که شامل دو نوع کلی رول آپ های آپتیمیستیک (Optimistic Rollups) و رول آپ های بی نیاز به دانش (Zero Knowledge Rollups) است.
قابلیت پردازش هزاران تراکنش در ثانیه، کارمزد کم، حریم خصوصی بالا و پردازش تراکنش خارج از زنجیره از مزیت های اصلی راهکارهای مبتنی بر تکنولوژی زد کی رول آپ (ZK-Rollup) است. به نظر می رسد که یکی از ترندها هم پروژه های لایه دوم است، به ویژه پروژه های زد کی رولاپ که برخی هنوز توکن نداده اند و بسیاری چشم انتظار ایردراپ آن ها هستند.
تعداد زیادی پروژه لایه دوم هستند که از رول آپ (Rollup) بی نیاز به دانش استفاده می کنند. در ادامه برخی از معروف ترین و برترین پروژه های زد کی رول آپ (ZK-Rollup) را معرفی می کنیم.
استارک نت (StarkNet) یک شبکه لایه دو در بستر اتریوم است که از فناوری Validity-Rollup که با نام ZK-Rollup شناخته می شود، بهره می برد. این زنجیره لایه دو، برنامه های غیرمتمرکز را قادر می سازد تا در عین بهره گیری از امنیت و عدم تمرکز شبکه اتریوم به مقیاس پذیری که به واسطه سیستم اثبات رمزنگاری استارک (STARK) به وجود می آید، دست یابند. استارک ها (STARKs) یک سیستم اثبات هستند که قدرت محاسباتی مورد نیاز برای تایید تراکنش را به شدت کاهش می دهند.
استارت آپ استارک ور (StarkWare) بر طراحی و بهینه سازی سه فناوری تمرکز دارد؛ استارک نت (StarkNet)، استارک اکس (StarkEx) و استارکز (STARKs).
هم استارک اکس و هم استارک نت راهکارهای مقیاس پذیری مبتنی بر الگوریتم استارک هستند. هر دو مقیاس پذیری، هزینه گس پایین و امنیت را فراهم می کنند.
پالیگان zkEVM ترکیبی از دو تکنولوژی قدرتمند اثبات بدون دانش و EVM قدرتمند است. zkEVM سرعت و امنیت را با رمزنگاری دانش صفر و توسعه نرم افزار ماشین مجازی اتریوم پیوند می دهد. تراکنش های انجام شده توسط قراردادهای هوشمند در L2 را می توان به طور قابل اعتماد در L1 بدون نیاز به اجرای مجدد عملیات توسط گره ها تایید کرد.
پالیگان (Polygon) یکی از بزرگترین بلاکچین های لایه دوم اتریوم از نظر میزان سرمایه قفل شده و ارزش بازار محسوب می شود. این پروژه که از نظر ارزش بازار رتبه یازدهم را به خود اختصاص داده است، از رول آپ دانش صفر استفاده می کند. پالیگان برای رفع مشکل کُندی این رول آپ، مفهومی به نام گواه بازگشتی (Recursive Proof) مبتنی بر SNARK را پیاده سازی کرد. این گواه بازگشتی که با نام Plonky2 هم شناخته می شود، مقیاس پذیری شبکه را تا حد زیادی افزایش می دهد.
ایمیوتیبل ایکس یک راهکار لایه دوم برای شبکه اتریوم است که از رول آپ های دانش صفر برای دست یابی به توان عملیاتی بالا و کارمزد پایین تر استفاده می کند. Z K-rollupهای ایمیوتیبل، چندین تراکنش را با یکدیگر ترکیب می کنند و سپس یک اثبات رمزنگاری از تاییدیه آن ها ایجاد می کنند. این اثبات بعدا اعتبارسنجی و در شبکه اتریوم ثبت می شود. این فرآیند به Immutable X امکان می دهد که چندین هزار تراکنش را در یک ثانیه پردازش کند. تکنولوژی به کار رفته در ایموتبل اکس از نوع StarkEx است که توسط استارتاپ استارک وِیر (StarkWare) توسعه یافت. این سرویس از گواه اعتبار (Validity Proof) استفاده می کند.
ایمیوتیبل اکس در حال حاضر میزبان بازی ها و مارکت پلیس های بسیاری همچون گادز آنچیند، گلید آو گاردینز و ایلوویوم است. همچنین با پروژه ای همچون دیسنترالند (Decentraland) و سندباکس (Sandbox) ادغام شده است. توکن این پروژه با نام اختصاری IMX شناخته می شود و در حال حاضر در رتبه ۳۷ بازار رمز ارزها قرار دارد.
پروژه لوپرینگ (LRC) یک پروتکل صرافی نامتمرکز غیرحضانتی است که از رول آپ دانش صفر استفاده می کند. توکن این پروژه با نماد اختصاری LRC نمایش داده می شود. لوپرینگ با استفاده از تکنولوژی رول آپ دانش صفر موفق شد به سرعت ۲۰۰۰ تراکنش در ثانیه دست یابد. تفاوت این صرافی غیرمتمرکز (DEX) با سایر رقبای خود مانند یونی سواپ (Uniswap) این است که از دفتر سفارشات استفاده می کند.
افزایش سرعت و کاهش کارمزد تراکنش ها هم از هدف های این پروتکل است. لوپرینگ اپلیکیشنی است که روی اتریوم اجرا می شود و هدف آن تشویق یک شبکه جهانی از کاربران برای راه اندازی پلتفرمی است که امکان ایجاد انواع جدیدی از مبادلات دارایی های کریپتو را فراهم می کند. لوپرینگ ادعا می کند که با کمک رولاپ های zk، صرافی های در بستر آن می وانند تسویه حساب سریع تری را برای معامله گران ارائه دهند. این پروژه توکن خود یعنی LRC را عرضه کرده است.
ازتک یک شبکه لایه ۲ برای افزایش مقیاس پذیری و حریم خصوصی اتریوم است. آزتک از سیستم اثبات دانش صفر PLONK استفاده می کند، که سیستم ارتقا یافته zk-Rollup است.
شبکه آزتک اولین شبکه ZK-Rollup حریم خصوصی روی شبکه اتریوم است که هم به کاربران و هم به برنامه های غیرمتمرکز اجازه می دهد که از طریق تراکنش های خصوصی اثبات دانش صفر، به این حریم خصوصی دست یابند. این رول آپ توسط یک مکانیزم اثبات منحصر به فرد به نام پلانک (PLONK) امن می شود. هدف Aztec بهبود مقیاس پذیری در کنار حریم خصوصی است. کاربران می توانند از طریق پلتفرم zk.Money تراکنش های خود را شیلد (Shield) کنند و در واقع آدرس خود را مخفی کنند. همچنین با استفاده از شبکه ازتک و پلتفرم ZK Money، می توان با پروتکل های محبوب دیفای (DeFi) به صورت خصوصی تعامل داشت.
در پروتکل مینا از الگوریتم رمزنگاری اثبات با دانش صفر غیر تعاملی به نام zk-SNARK استفاده می شود. این الگوریتم به کاربران امکان تایید اطلاعات بدون نیاز به افشای هویت افراد را می دهد. در شبکه های بزرگ، بررسی کل بلاک های زنجیره بلاکچین بسیار پرهزینه، وقت گیر و تقریباً نشدنی است؛ اما الگوریتم SNARKS باعث می شود که تمرکز پلتفرم فقط روی چند بلاک آخر باشد؛ یعنی کاربران به جای بررسی کل تاریخچه تراکنش ها، فقط سند اثبات شده zk-SNARK را ارزیابی می کنند. در واقع اثبات با دانش صفر، به افراد امکان این را می دهد که بدون دادن اطلاعات به دیگران، صحت گفته های خود را ثابت کنند.
پروتکل مینا (Mina Protocol) اولین شبکه بلاکچینی فشرده است که حجم زنجیره آن به اندازه چند کیلوبایت است. حجم بلاکچین مینا حتی در صورتی که تعداد کاربران بیشتر شود و دهه ها تاریخچه تراکنش داشته باشیم، ثابت باقی می ماند.
زد کی سینک هم یک راهکار لایه دوم برای شبکه اتریوم است که به منظور افزایش امنیت و کاهش کارمزد طراحی شده است. برخلاف بسیاری از پروژه های لایه ۲، ZKSync امکان برداشت تقریبا آنی وجوه به شبکه اصلی اتریوم را می دهد. این رول آپ مبتنی از تکنولوژی اثبات بدون دانش و به طور دقیق تر نوع zk-SNARK استفاده می کند.
در کل، هدف ZKSync ارائه یک پلتفرم امن و مقیاس پذیرتر برای برنامه های غیرمتمرکز (dApps) و سایر پروژه های مبتنی بر اتریوم است. ZKSync با ارائه تراکنش های سریع تر و کارآمدتر، فرایند ساخت و اجرای dApp ها و تعامل با آن ها را برای توسعه دهنگان و کاربران آسان تر می کند.
