بسیاری از معامله گران و سرمایه گذاران به دنبال آن هستند که هرچه بیشتر در مورد انواع مختلف تئوری ها و استراتژی های معاملاتی بازار بدانند و از آن ها برای دستیابی و ایجاد یک مزیت معاملاتی و رسیدن به سود در معاملات خود استفاده کنند. در این مقاله ما قصد داریم هفت نظریه اصلی و فلسفه پشت آن ها به طور خلاصه را مرور کنیم. با اینوستورنت همراه باشید.
نظریه بازار کارآمد (Efficient Market Theory) یا EMH، فرض می کند که تمام اطلاعات موجود و شناخته شده در مورد یک ابزار مالی خاص قبلا در قیمت آن دارایی محاسبه شده است. در نتیجه، قیمت آن دارایی در آینده هیچ تغییری نمی کند و کسانی پیشتر تغییرات لازم را در قیمت لحاظ کرده اند. این نظریه می گوید اگر فردی بتواند بازدهی بیشتر از بازده میانگین بازار داشته باشد، به عنوان یک رویداد استثنایی قلمداد می شود و نباید آن را مد نظر قرار داد.
به عبارت دیگر هیچکس نمی تواند بیشتر از میانگین حرکت قیمت در بازار سودآوری کند چرا که هر اتفاقی در بازار قبلا توسط خود بازار قیمت گذاری شده است و افرادی که موفق به چنین کاری می شوند آنقدر کم هستند که می توان از آن ها صرف نظر کرد و یا آن ها را استثنایی در نظر گرفت.
(در نتیجه مزیت معاملاتی (Edge) قابل تشخیصی در تلاش برای پیش بینی قیمت آینده یک دارایی وجود ندارد و کسانی که این کار را انجام می دهند متوجه می شوند این کار در اکثر مواقع بیهوده است. نظریه EMH عنوان می کند افراد تنها خوش شانس بوده اند که توانستند بازدهی بیشتر از بازده میانگین بازار به دست آورند. به همین دلیل این افراد را استثنا یا خارج از محدوده در نظر می گیرد.)
در تئوری بازار کارآمد سه شکل وجود دارد. فرم ضعیف (Weak)، فرم نیمه قوی (Semi Strong) و فرم قوی (Strong).
فرم ضعیف بازار کارآمد می گوید که تحلیل اقتصادی یا بنیادی (Fundamental) ممکن است برای یک معامله گر یا سرمایه گذار کوتاه مدت مزیتی ایجاد کند تا بتواند از متوسط بازار فراتر رود، اما این مزیت جزئی نمی تواند در بلند مدت به این فرد کمک کند.
فرم نیمه قوی بازار کارآمد می گوید که نه تحلیل بنیادی و نه تکنیکال (Technical) نمی توانند مزیت خاصی را برای سرمایه گذاری ایجاد کند. چراکه تمام اطلاعات موجود در بازار بلافاصله توسط قیمت جذب می شود.
فرم قوی نیز می گوید که صرف نظر از خصوصی یا عمومی بودن اطلاعات، این اطلاعات مزیتی برای سرمایه گذار یا معامله گر در بلند مدت ایجاد نمی کند.
کسانی که از فلسفه بازار کارآمد حمایت می کنند، معتقد هستند که بهترین راه برای سرمایه گذاری در بازارها این نیست که به دنبال تئوری ها، زمان بندی بازار و مدل های مختلف برای سرمایه گذاری باشند، بلکه این است که مکانیزمی طراحی کنند که بتوانند به واسطه آن در کل بازار سرمایه گذاری کنند. به همین خاطر آن ها سرمایه گذاری در صندوق سرمایه گذاری مبتنی بر شاخص (Index Fund) یا ETF ها (صندوق های قابل معامله) را پیشنهاد می کنند.
این دو نوع سرمایه گذاری که ذکر شد، نوعی انفعالی از سرمایه گذاری است که به سرمایه گذار اجازه می دهد تا بر روی طبقه خاصی از دارایی ها مانند سهام (Equities)، اوراق قرضه (Bonds) یا کامودیتی ها (Commodities) سرمایه گذاری کنند. نظریه بازار کارآمد به نظریه بازار تصادفی (Random Walk) که بیان می کند حرکت های دارایی های مالی دارای یک ویژگی تصادفی و غیرقابل پیش بینی است گره خورده است.
نظریه آشوب (Chaos Theory) توسط ادوارد لورنز (Edward Lorenz)، هواشناسی که سیستم های پیچیده هواشناسی را مطالعه می کرد، ساخته شد. بعدا از تئوری وی برای توضیح حرکت قیمت در بازارهای مالی استفاده شد. نظریه آشوب این ایده را مطرح می کند که حتی جزئی ترین تغییرات در یک سیستم پیچیده نیز می تواند منجر به یک تغییر بزرگ در سیستم شود.
نظریه آشوب، یک حد فاصل میان طرفداران نظریه بازار کارآمد و کسانی که معتقد هستند حرکت قیمت در بازارها قابل پیش بینی هستند، ایجاد می کند. این نظریه نشان می دهد بازارها همزمان هم تصادفی و هم دارای الگوهای ذاتی پیچیده ای هستند که می توانند قابل پیش بینی باشند.
البته این گفته ممکن است متناقض به نظر برسد، با این حال، نظریه آشوب توضیح می دهد که تعدادی متغیر مختلف وجود دارد که پیچیدگی و پیش بینی سیستم های پیچیده مانند بازارهای مالی را تعیین می کند.
همچنین می توان با استفاده از تئوری آشوب علت ایجاد شیدایی و حباب و همچنین علت وحشت و سقوط در بازار را توضیح داد. در این نظریه توضیح داده می شود که در دوره های شیدایی سطح مشخصی از خوش بینی می تواند مشابه یک حلقه عمل کند و بازخوردهای مثبت، همدیگر را تشدید می کنند و این خوش بینی تا جایی ادامه پیدا کند که قیمت از نقطه تعادل فاصله بگیرد؛ و برعکس، سطح معینی از بدبینی در بازار می تواند به عنوان یک حلقه بازخورد منفی عمل کند و قیمت را آنقدر کاهش دهد که از نقطه تعادل فاصله بگیرد.
به عبارت دیگر، به دلیل «حلقه بازخورد» که از احساسات مثبت یا منفی معامله گران یا سرمایه گذاران ایجاد شده است، حرکت قیمت در بازار می تواند برای طولانی مدت در هر دو جهت ادامه داشته باشد.
نظریه آشوب همچنین با تئوری بازار فراکتال (Fractal) ارتباط نزدیک دارد. این تئوری می گوید بازارها مانند اشکال خاصی در طبیعت، دارای یک ویژگی فراکتال یا مشابه خود هستند که در درجات مختلف تکرار می شوند. به عبارت دیگر، حرکت های قیمت در بازار دارای الگو یا ردپای مشخصی است که از بزرگترین تایم فریم تا کوچکترین آن ها قابل مشاهده است.
نظریه چشم انداز (Prospect Theory) توسط دنیل کانمن (Daniel Kahneman) و آمو تورسکی (Amos Tversky) ارائه شد. آن ها تصمیم گرفتند واکنش ها و رفتارهای سرمایه گذاران را در شرایط مختلف بررسی کنند. اگرچه فعالان بازار علاقه دارند این باور را داشته باشند که تمام اعمال آن ها در سرمایه گذاری و سفته بازی (Speculation) مطابق با میل خودشان انجام می شود، اما نظریه چشم انداز می گوید که اینگونه نیست.
این تئوری به ما می گوید که سرمایه گذاران وقتی در موقعیت تحقق ضرر یا سود احتمالی قرار بگیرند، واکنش های بسیار متفاوتی نشان خواهند داد.
به طور خاص، سرمایه گذاران هنگامی که احتمال ضرر وجود دارد، تمایل دارند سطح بالاتری از ریسک را بپذیرند. به عبارت دیگر آن ها تمایل به گریز از ضرر دارند، از این روی در مواقعی که در معرض ضرر قرار می گیرند سطح ریسک خود را با ماندن در معامله زیانده یا با دور کردن حد ضرر خود بالا می برند تا ضرر آن ها شناسایی نشود، اما این رویکرد بطور کلی خلاف منافع سرمایه گذاران است و صرفا یک واکنش احساسی و رفتاری است.
از طرف دیگر سرمایه گذاران هنگامی که احتمال کسب سود بیشتر است، در مقابل ریسک، رفتار واکنشی نشان می دهند و هرلحظه احتمال دارد اقدام به شناسایی سود حتی در شرایطی که احتمال کسب سود بیشتر وجود دارد کنند.
بیایید یک سناریو را بر اساس مفروضات موجود در تئوری چشم انداز بررسی کنیم.
فرض کنید قیمت سهام اپل در حال حاضر ۳۰۰ دلار معامله می شود و شما امروز ۱۰۰ سهم از این سهام را به ارزش ۳۰ هزار دلار خریداری کرده اید. دو ماه بعد قیمت اپل به ۲۷۵ دلار می رسد.
در اینجا ارزش سهام اپل شما ۲۵ دلار در هر سهم کاهش یافته که در مجموع به معنای زیان ۲۵۰۰ دلاری است. تئوری چشم انداز توضیح می دهد که شما احتمالا این معامله را باز نگه می دارید و در نتیجه ریسک بیشتری متحمل می شوید تا ضرر احتمالی را دفع کنید. یعنی احتمال متحمل شدن ضرر باعث شده شما ریسک بیشتری را قبول کنید.
حال همین مفروضات را حفظ کرده و تصور کنید دو ماه بعد قیمت سهام شما به ۳۲۵ دلار رسیده باشد. در این سناریو قیمت هر سهم ۲۵ دلار افزایش یافته و شما در مجموع ۲۵۰۰ دلار سود کرده اید. تئوری چشم انداز به ما می گوید احتمال این که در این موقعیت سهام خود را بفروشید تا این که معامله خود را حفظ کرده و سودهای بیشتری کسب کنید، بسیار بیشتر است.
اگر به مثالی که زده شد با دقت نگاه کنید، متوجه می شوید که تئوری چشم انداز ماهیت واقعی گرایش سرمایه گذاران به معاملات را نشان می دهد و مهم تر از همه، چیزی که ما از این تئوری متوجه می شویم در تناقض مستقیم با دستیابی به سود مداوم در بازار است.
تئوری چشم انداز توضیح می دهد که معامله گران و سرمایه گذاران تمایل دارند سودهای خود را کوتاه کرده ولی به معامله های ضررده خود اجازه ادامه می دهند که در بلند مدت منجر به افزایش زیان نسبت به سود می شود.
تئوری حراج یا نظریه مزایده (Auction Market Theory) به توضیح حرکات قیمت یک ابزار مالی (به نمادهای قابل معامله، ابزار مالی می گویند) که به صورت آزاد معامله شده است، کمک می کند. این تئوری بر این فرض استوار است که همه حرکات بازارها (صعودی، نزولی، خنثی) به دنبال پیدا کردن یک ارزش منصفانه یا تعادل قیمتی هستند.
نیروهای موجود در پشت حرکت قیمت بر اساس پویایی عرضه و تقاضا استوار هستند که این پویایی همواره در حال تغییر است. هر اطلاعات جدیدی که بر قیمت تاثیر بگذارد منجر به ایجاد یک سطح جدید از توازن در عرضه و تقاضا می شود تا تاثیر متغیر تازه معرفی شده را لحاظ کند.
تئوری حراج فرض می کند که بازارها همواره در حال حرکت به سمت ارزش منصفانه هستند، اما ناکارآمدی همچنان وجود دارد که این ناکارآمدی توسط معامله گران آگاه قابل مشاهده هستند. معامله گران نظریه حراج معمولا از مطالعه مشخصات بازار برای یافتن ناکارآمدی و الگوهای عرضه و تقاضا استفاده می کنند. این معامله گران به شدت به حجم معاملات (Volume) برای یافتن فرصت های معاملاتی متکی هستند.
بر اساس تئوری بازار حراج، گفته می شود که یک بازار زمانی متعادل است که عرضه از طریق فعالیت فروش با تقاضا از طریق فعالیت خرید متعادل شود. تحلیلگران تکنیکال سنتی این فعالیت ها در بازار را به صورت یک دوره تثبیت یا روند رنج (Consolidation) می نامند.
در این نظریه گفته می شود هنگامی که بازار به یکی از دو جهت صعودی یا نزولی حرکت قابل توجهی می کند، هنوز نامتعادل است. بازارها معمولا در چرخه ای از دوره های تعادل به دوره های نامتعادل در گردش هستند. تحلیل گران تکنیکال این پدیده را به عنوان یک بریک اوت (Breakout) از ناحیه اصلاح که بعد از آن، یک روند ایجاد می‌شود می شناسند.
طی روند صعودی، قیمت به سمت بالا حرکت می کند و در تلاش است تا فروشنده بیشتری پیدا کند و تقاضای بالای خریداران متعادل شود. برعکس در طی یک روند نزولی، قیمت در تلاش است تا خریدار بیشتری پیدا کند و عرضه بالای فروشندگان متعادل شود. به عبارت ساده تر بازارها همواره به دنبال ارزش منصفانه و رسیدن به تعادل بین عرضه و تقاضا هستند.
تئوری داو (Dow Theory) یکی از قدیمی ترین نظریات بازارهای مالی است. این تئوری توسط چارلز داو (Charles H Dow) توسعه یافته که میانگین صنعتی داوجونز (Dow Jones) نیز به نام او ثبت شده است.
تئوری داو که در اصل یک نظریه برای بازار سهام بود، معتقد است که بازارها تمام اطلاعات موجود را که در دسترس عموم قرار دارد، از قبل در قیمت بازار لحاظ کرده است. از این نظر، تئوری داو با تئوری بازار کارآمد همسو است. با این وجود، نظریه داو این امکان را در نظر می گیرد که فعالان بازار می توانند با مطالعه حرکت تکنیکال قیمت ها یا پرایس اکشن (Price Action) از تحلیل بازار بهره مند شوند.
تئوری داو معتقد است که سه نوع روند (Trend) در بازار وجود دارد. بزرگترین روند که روند اصلی (Primary Trend) نامیده می شوند می تواند یک روند یک ساله یا چند ساله باشد.
روند‌های اصلی در سه مرحله عمده توسعه پیدا می کنند. در روند صعودی سه حرکت رو به بالا و دو حرکت رو به پایین (خلاف جهت) رخ می دهد و در روند نزولی سه حرکت رو به پایین و دو حرکت رو به بالا رخ می دهد.
در داخل روند اصلی، روند ثانویه (Secondary) وجود دارد که برای چند ماه ادامه دارد و اغلب بر خلاف روند اصلی بزرگتر حرکت می کند. در نهایت نیز یک روند جزئی (Minor) وجود دارد که از نظر مقیاس کوچکترین روند در تئوری داو است. این روند برای چند هفته حرکت کرده و کمتر از دو روند دیگر قابل پیش بینی است.
حجم معاملات یک مولفه مهم در تئوری داو است. تئوری داو بیان ی‌کند که یک روند سالم روندی است که در آن با افزایش قیمت ها در جهت روند، حجم افزایش یابد و در هنگام حرکت بر خلاف روند، حجم کاهش پیدا کند. سرمایه گذاران نسبت به روند اصلی که برای مدتی ادامه داشته با احتیاط عمل می کنند و زودتر از موعد وارد معامله نمی شوند.
تئوری امواج الیوت (Elliott Wave Theory) در دهه ۱۹۳۰ توسط رالف نلسون الیوت (Ralph Nelson Elliott) مطرح شد. الیوت برای معرفی نظریه خود نمودارهای تاریخی قیمت را در بازار سهام مطالعه کرد. طبق این تئوری، حرکت قیمت ها به صورت موج هایی هستند که الگوهای بسیار خاصی را تشکیل می دهند. این الگوها از بزرگترین روند تا کوچکترین روند قابل مشاهده است.
بعلاوه اصول امواج الیوت به ما می گوید که بازارها توسط انبوه احساسات انسانی هدایت می شوند و این احساسات در پرایس اکشن بارها و بارها تکرار می شوند.
ساختار اولیه بازار مبتنی بر امواج الیوت، یک ساختار پنج موجی انگیزشی (Impulse) است و به دنبال آن یک ساختار اصلاحی (Corrective) سه موجی رخ می دهد. ساختار ایمپالس (موج انگیزشی یا بطور کلی یک موج را ایمپالس می گویند) در جهت روند عمده حرکت می کند و ساختار اصلاحی منجر به حرکت قیمت در خلاف جهت روند می شود.
در یک روند صعودی، پنج موج ایمپالس ایجاد می شود که در آن امواج ۱، ۳ و ۵ صعودی (در جهت روند اصلی) هستند، در حالی که امواج ۲ و ۴ نزولی و خلاف جهت اصلی حرکت می کنند. در یک روند نزولی نیز امواج ۱، ۳ و ۵ نزولی بوده و امواج ۲ و ۴ صعودی هستند.
این نظریه نیز شباهت هایی با نظریه بازار فراکتال دارد، به این معنی که حرکت ها در مقیاس های زمانی بزرگ و کوچک مشابه یکدیگر هستند و الگویی که در نمودارهای یک دقیقه ای قابل مشاهده است، در نمودارهای روزانه و ماهانه نیز مشاهده می شود.
بسیاری عقیده دارند این ساختار ۵ موج صعودی ۳ موج نزولی الگوی اساسی رشد در بسیاری از سیستم های پیچیده است و بیانگر کارآمدترین مسیر برای پیشرفت در دنیای طبیعی است. تصمیماتی که سرمایه گذاران و معامله گران در بازار سهام و دیگر بازارها اتخاذ می کنند بیانگر همین الگوی رشدی است.
ساختار ریاضی نظریه امواج الیوت بر اساس توالی فیبوناچی (Fibonacci) است. توالی فیبوناچی دارای ویژگی های قدرتمندی است که در سراسر جهان قابل مشاهده است. در تئوری امواج الیوت می توان بر اساس روابط خاص فیبوناچی در میان ساختارهای مختلف امواج، حرکت قیمت را پیش بینی کرد.
فرضیه بازار انطباقی (Adaptive) یک تئوری مالی نسبتا جدیدی است که توسط اندرو لو (Andrew Lo)، استاد انستیتو فناوری ماساچوست (Massachusetts Institute of Technology یا MIT) ارائه شده است.
طبق این فرضیه، حاضرین بازار در فرآیند تصمیم گیری سرمایه گذاری در اکثر مواقع منطقی هستند اما در زمان سرخوشی بازار یا وحشت یا شرایط دیگر که منجر به افزایش نوسانات (Volatility) می شود تحت تاثیر این رویدادها قرار گرفته و به سمت تصمیم گیری های افراطی سوق پیدا می کنند.
بنابراین معامله گران هنگامی که شرایط عادی است منطقی و مطابق با منافع شخصی خود عمل می کنند اما زمانی که بازار به هم می ریزد بی منطق شده و احساسی برخورد می کنند.
از طرف دیگر فرضیه بازار انطباقی این ایده را مطرح می کند که سرمایه گذاران می توانند به مرور محاسبات اشتباه خود را بیشتر درک کند و از آن ها در جهت جلوگیری از پیشروی یا تکرار اشتباهات مشابه استفاده کنند.
یکی از مولفه های مهم فرضیه بازار انطباقی، رشته نوظهور مالی رفتاری (Behavioral Finance) است. به همین خاطر اگرچه در زمینه «مالی رفتاری» پیشرفت زیادی حاصل شده است اما این رشته هنوز در مراحل اولیه خود است و با گذشت زمان این فرضیه می تواند پخته تر و کارآمدتر شده و بین سرمایه گذاران جایگاه بهتری پیدا کند.
قبل از اینکه درگیر هر نوع کاری شوید باید وقت گذاشته و اصول و مبانی آن را فرا بگیرید. این مساله در مورد سرمایه گذاری و معامله گری نیز صادق است. مهم است که با مطالعه انواع مختلف تئوری های بازار دیدگاه روشنی نسبت به روش معاملاتی خود پیدا کنید. به این ترتیب، درک انواع مختلف نظریه های بازار بسیار مهم است تا بتوانید دیدگاه های خود را در مورد بازار به شیوه ای منطقی ایجاد کنید.
ما در این جا برخی از مشهورترین نظریه های بازار را ذکر کردیم. اما این متن تنها باید نقطه شروع برای شما باشد تا مطالب بیشتری مطالعه کرده و روشی را انتخاب کنید که با سبک سرمایه گذاری شما مطابقت داشته باشد. اما این فقط باید به عنوان یک نقطه شروع برای شما باشد. پس از انجام مطالعه مورد نیاز در این زمینه، متوجه خواهید شد که آیا سبک سرمایه گذاری فعال یا غیرفعال به بهترین وجه با نیازهای شما مطابقت دارد.
این به شما امکان می دهد به روشی درگیر شوید که با دیدگاه شما نسبت به بازارهای مالی مطابقت داشته باشد.
