یک قرارداد هوشمند، برنامه رایانه‌ای خودکار است که در صورت پیش آمدن شرایط خاصی اجرا می‌شود. این برنامه‌ها به خاطر بستر زنجیره‌بلوکی‌اش به‌دوراز دستکاری، اختلال و دخالت واسطه‌ها اجرا می‌شوند.
قراردادهای هوشمند امکان تراکنش‌های امن بین طرفین یک معامله بدون نیاز به شناخت همدیگر را فراهم می‌کند و به آنها اطمینان می‌دهند که میتوانند بدون دغدغه‌های مرسوم وارد دنیای تجارت شوند.
ممکن است فکر کنید قراردادهای هوشمند مفهوم خیلی جدیدی هستند اما نه. نیک زابو، دانشمند آمریکایی علوم کامپیوتر که خیلی‌ها فکر می‌کنند بیت‌کوین را هم خودش اختراع کرده، اولین بار در سال ۱۹۹۴ از مفهومی با نام قراردادهای هوشمند صحبت کرد.
زابو قراردادهای هوشمند را به عنوان پروتکل تراکنش‌های رایانه‌ای معرفی می‌کند که میتوانند شرایط و ضوابط یک قرارداد را به طور خودکار اجرا کنند. این ایده که برای دهه ۹۰ بیش از حد آرمان‌گرایانه بود اکنون به یکی از ویژگی‌های جذاب بلاکچین تبدیل شده است.
به بیان فنی تر قراردادهای هوشمند از همان قضیه اگر «الف اتفاق بیفتد آنگاه ب اتفاق می‌افتد» پیروی می‌کنند و باعث می‌شوند تا افراد بتوانند کنترل مراودات مالی خودشان را از کارگزارها و واسطه‌ها پس بگیرند ضمن اینکه به سوابق این مراودات به صورت روشن و شفاف دسترسی دارند.
البته ممکن است این اصطلاح تا حدی گمراه کننده به نظر برسد اما قراردادهای هوشمند مثل قراردادهای سنتی نیستند که فقط شرایط و ضوابط را بیان کنند بلکه طرفین را مجبور می‌کنند تا این شرایط را اجرا کنند.
در حال حاضر اتریوم شناخته شده ترین پلتفرم زنجیره‌بلوکی برای طراحی، اجرا و مدیریت قراردادهای هوشمند است. هر چند رقبایی مثل نئو، ای‌او‌اس، لیسک و … هر کدام ادعا می‌کنند که امکانات بهتری برای میزبانی از قراردادهای هوشمند دارند.
در اتریوم بعد از اینکه فرایند کدنویسی یک قرارداد هوشمند کامل شد، ماشین مجازی اتریوم (Ethereum Virtual Machine) وارد داستان می‌شود. این ماشین مجازی یک عملکرد پروپاگاندایی دارد و به محض دریافت قراردادهای هوشمند دستورات آنها را به سایر گره‌های حاضر در شبکه ارسال می‌کند.
گره‌ها بعد از اطمینان از حصول شرایط قرارداد، بندهای مختلف قرارداد که در اینجا خط‌هایی از کد هستند را اجرا می‌کنند.
از قراردادهای هوشمند نه فقط در مراودات تجاری بلکه در طراحی اپلیکیشن‌های غیرمتمرکز هم می‌توان استفاده کرد و اصلا یکی از دلایل اصلی این همه هیاهو درباره آنها همین قابلیت است.
فرض کنید شما سایتی شبیه به کیک‌استارتر (Kicstarter) یا همین دونیت خودمان درست کرده‌اید که از قابلیت‌های فناوری بلاکچین در طراحی آن استفاده شده است. اگر قراردادهای هوشمند را در چنین سایت‌های استفاده کنید اگر میزان وجوه جمع‌آوری شده از افراد در زمان مقرر به میزان مورد نظر نرسیده باشد، به صورت کمک مالی هر فرد به حساب او بازگشت داده می‌شود بدون اینکه نیازی به دخالت مدیران سایت یا سایر واسطه‌ها باشد.
هر چند برگزاری رای‌گیری بر روی ساختار زنجیره‌بلوک اما و اگرهای بسیار دارد اما قراردادهای هوشمند در رای‌گیری بسیاری از فرایندهای دستی در انتخابات به شکل سنتی را حذف می‌کنند و باعث می‌شوند سطح امنیت، شفافیت، محرمانی و آزادی بهبود پیدا کند.
استارتآپ Follow My Vote این فرصت را درک کرده و از چندی پیش سرمایه‌گذاری زیادی برای برگزاری رأی‌گیری بر روی زنجیره‌بلوک انجام داده است.
اگر اهل شرکت در ICOها باشید احتمالا نام uPort را شنیده‌اید. این استارتآپ از قراردادهای هوشمند اتریوم برای مدیریت و محافظت از اطلاعات هویتی شما استفاده می‌کند. مثلا اگر دائما در سفر باشید می‌توانید مدارک مربوط به گذرنامه را در پلتفرم این شرکت آپلود کنید.
بعدتر در هنگام عبور از مرزها تنها قسمت‌هایی از مدارک هویتی را به ماموران نشان می‌دهید که لازم است و آنها تنها زمانی می توانند مدارک شما را رویت کنند که درخواست‌شان به تایید شما رسیده باشد. همه اینها به علاوه حذف دسترسی غیرمجاز به داده‌های هویتی شما و اعمال محدودیت بر روی داده‌ها فقط در پرتو استفاده از قراردادهای هوشمند امکان‌پذیر است.
قراردادهای بین خریدار و فروشنده یا موجر و مستاجر همیشه محل دعوا و مرافعه بسیار بوده است. اما موسسه‌ای مثل Midasium Contract این موضوع را درک کرده و می‌داند که قراردادهای هوشمند میتوانند نقطه پایانی بر این درگیری‌ها باشند.
در یک سناریوی فرضی اگر شخصی که برای رهن خانه از بانک وام گرفته باشد و بعدا به دلایلی نتواند آن را برگرداند، دارایی حساب او به صورت خودکار به حساب بانک منتقل می‌شود، سپس سند خانه به نام بانک ثبت می‌شود و سایر فرایندهای لازم هم در توالی یکدیگر و به صورت خودکار اتفاق می‌افتند. از همین رو نیازی به دفتر ثبت، سازمان ثبت املاک، دادگستری و … نیست.
تاخیر پروازها در فرودگاه یکی از عوامل اصلی نارضایتی مسافران است. آنها حداقل انتظار دارند بابت زمانی که در فرودگاه از آنها گرفته از شرکت هواپیمایی غرامت بگیرند.
اکنون به لطف قراردادهای هوشمند و فناوری زنجیره‌بلوک، شرکت AXA Fizzy راهکاری را طراحی کرده که به صورت خودکار میزان تاخیر پروازها را محاسبه می‌کند و سپس معادل آن وجهی را به حساب مسافرین واریز می‌کند.
تا اینجا می‌توانیم بگوییم که قراردادهای هوشمند ویژگی‌هایی مثل اجرای خودکار، تایید خودکار، ضمانت خودکار و تغییرناپذیری را در خودشان دارند.
حذف واسطه‌ها از جریان قراردادها باعث کاهش هزینه‌ها می‌شود و قراردادهای هوشمند به خوبی این کار را انجام می دهند اما گاهی اوقات استفاده از خدمات واسطه‌ها امنیت را برای طرفین افزایش می‌دهد.
در این شرایط چگونه می‌توانیم به قراردادهای هوشمند اعتماد کنیم آن هم زمانی که کدهای آن را کس دیگری نوشته است؟
چون ساختار قراردادهای هوشمند از قواعد اگر … پس … (if-then) تبعیت می‌کنند می‌توان ورودی و خروجی را تایید کرد پس قراردادهای هوشمند قابل اعتماد هستند. با این فرایند تایید هنوز نیازمند اعتبارسنجی است و در بسیاری از موقعیت‌ها حضور یک داور انسانی را ایجاب می‌کند.
اما می‌توان این معضل را با طراحی وابسته قراردادهای هوشمند به یکدیگر حل کرد. یعنی قراردادهایی وجود داشته باشند که بتوانند نقش یک داور انسانی را ایفا کنند و وظیفه‌شان تایید عملکرد سایر قراردادها باشد.
اگرچه گروهی از متخصصان معقدند به جای ایجاد قراردادهای هوشمند اضافی می‌توان از اوراکل ها استفاده کرد. وظیفه اوراکل‌ها انتقال داده‌هایی خارج از شبکه بلاکچین به گره‌هایی درون شبکه است. از داده‌هایی که اورکل‌ها انتقال می‌دهند می‌توان در تایید عملکرد قراردادهای هوشمند بهره برد.
قراردادهای هوشمند همزمان با گسترش استفاده از رمزارزها و بلاکچین رشد بیشتری را تجربه می‌کنند.
در حال حاضر ممکن است قراردادهای هوشمند یک مفهوم نسبتا پیچیده و ناشناخته به نظر برسد که نسبت به قراردادهای سنتی قابل لمس و احساس نیست و اجرا و حتی تغییر مفاد آن در حیطه دانستنی‌های خیلی از انسان‌ها نگنجد اما فقط به آن زمان کافی بدهید تا خیلی زود ببینید که قراردادهای هوشمند حتی وارد کسب و کار خود شما هم شده‌اند.
