سوختگیری هوایی به عملیات انتقال سوخت از یک تانکر به هواپیما یا هلیکوپتر در حال پرواز می گویند.امروزه ارتش های مدرن دنیا سرمایه گذاری زیادی روی توسعه و تجهیز ناوگان خود به تانکرهای سوخت رسان می کنند و در کنار هواپیما آواکس تانکرهای سوخت رسان یکی از مهم ترین تجهیزات نیروهای نظامی را تشکیل می دهند.سوختگیری هوایی به هواپیما دریافت کننده سوخت این امکان میده و که مدت زمان بیشتری در ماموریت خود باقی بماند از به پرواز در آمدن هواپیما جدیدی از پایگاه جلوگیری میکند همچنین در زمان جنگ کشوری که مجهز به ناوگان تانکرهای سوخت رسان باشد توانایی انجام عملیات های برون مرزی قدرتمند تری دارد.
بعضی از هواپیما ها مانند Su-34 , B-2,B-1 با استفاده سوختگیری هوایی توانایی پرواز به هر نقطه از زمین و دارند و محدودیت آنها فقط بستگی به محدودیت خدمه پروازی دارد اما در اکثر جنگنده ها به علت مشکل روغن موتور و اصطحلاک و خرابی موتور امکان پرواز بیش از 10 ساعت وجود ندارد مگر در مواقع اضطراری. به هواپیما یا هلیکوپتری که منتظر دریافت سوخت میباشد receivers گویند همچنین به منظقه ای که سوختگیری هوایی در آن انجام می شود AAR TRACK یا Orbit می گویند. هر کشور عضو ناتو منطقه سوختگیری مخصوص به خود را دارد.هر منطقه سوختگیری ویژگی های مختلفی مثل شعاع,ارتفاع سرعت دارد.منطقه سوختگیری از 4 بخش مختلف تشکیل شده که عبارت اند از:
ARIP
ARIP نقطه است که وارد منطقه سوختگیری میشوید و سپس مستقیم به سمت ARCP میروید.
نحوه ورود به منطقه سوختگیری به دو شکل ممکن است اتفاق بیافتد.
1) هواپیما دریافت کننده و تانکر هر دو با هم وارد منطقه شوند.
2) تانکر از قبل وارد منطقه شده است و در شعاع اون منطقه شروع به پرواز میکند تا هواپیما دریافت کننده وارد منطقه شود. این روش در زمان های عملیات های جنگی که تانکر منتظر بازگشت هواپیما ها از عملیات میباشد بیشتر اتفاق میافتد.
زمانی که هواپیما receiver وارد منطقه می شود و تانکر مشغول سوخت رسانی به هواپیما دیگری می باشد هواپیما receivers وارد وضعیت انتظار می شود که به آن recipients holding می گویند و زمانی که تانکر کار سوخت رسانی و تمام کرد توسط واحد کنترل هوایی دستور Clear ارسال میشود.
خلبانی که نیاز به انجام سوختگیری دارد تا زمان رسیدن به تانکر دائما با واحد کنترل هوایی در ارتباط باشد و بعد از نزدیک شدن به تانکر ارتباط خود با واحد کنترل و قطع می کند و فقط به دستورات تانکر یا اوپراتور سوخت رسان گوش میدهد.
Observation
Observation همیشه موقعیت سمت راست تانکر سوخت رسان می باشد و همه هواپیما ها باید از این سمت به تانکر ملحق شوند.
Pre-contact
در این حالت خلبان موقعیت Observation و ترک کرده و هواپیما و به فاصله چند متری پشت تانکر میرساند.
Contact
در این حالت یعنی خلبان اجازه این و داره که نزدیک پراب یا بوم سوختگیری شده و عملیات دریافت سوخت را آغاز کند.
سوخت گیری هوایی به دو روش کلی انجام میپذیر.
1) روش استفاده از پراب و سبد
2) روش استفاده از بوم
پراب و سبد
این نوع سوختگیری روش استاندارد سوختگیری نیروی دریایی آمریکا می باشد که هواپیما دریافت کننده سوخت مجهز به میله پراب می باشد و باید با نزدیک شدن به تانکر سوخت رسان پراب را داخل سبد تانکر وارد کند. در این روش تمام کارها به عهده خلبان دریافت کننده سوخت میباشد خبری از اوپراتور سوخت رسان نیست.
روش پراب سادگی و پیچیدگی کمتری دارد همچنین هر تانکر به بیش از یک فروند توانایی سوخت رسانی در این حالت را دارد اما از طرفی سرعت سوخت رسانی در این روش پایین تر میباشد.
بوم
روش سوخت رسانی با بوم استاندارد نیروی هوایی آمریکا میباشد و کشور دیگه ای که سازنده هواپیما می باشند از آن استفاده نمیکنند. البته اف 4 های نیروی هوایی ایران چون بر اساس استاندارد نیروی هوایی امریکا می باشند به این روش سوخت دریافت می کنند.
سوخت رسانی با بوم پیچیدگی های زیادی دارد و حتما نیاز به یک اوپراتور درون تانکر می باشد. در این روش هواپیما به لوله سوخت رسان که یک لوله تلسکوپی و سخت است نزدیک میشود، سپس کاربر لوله که در هواپیمای سوخت رسان است با استفاده از بالک های کنترلی لوله که در عکس نیز دیده میشوند، لوله را به داخل بخش پذیرنده لوله که بالا هواپیمای سوخت گیر قرار دارد هدایت و وارد میکند و سوخت گیری آغاز میشود
این روش سرعت انتقال بالا تری نسبت به پراب دارد همچنین با نصب یک تبدیل به بوم امکان سوخت رسانی به روش پراب نیز امکان پذیر میشود.
اوپرتور سوخت رسان
پچ مخصوص اوپراتور سوخت رسان بوم
هلیکوپتر ها فقط به روش پراب و آن هم از تانکر KC-130 توانایی دریافت سوخت دارند به دلیل اینکه هواپیما هرکولس از موتورهای توربوپراب استفاده می کند و فقط این نوع تانکر میتونه سرعت خودش و اندازه هلیکوپتر کم بکنه.
بعضی از جنگنده ها با نصب غلاف سوخت رسان در زیر بدنه امکان سوخت رسانی یار به یار و فراهم میکنند.
در نیروی هوایی ایران وظیفه انتقال سوخت بر عهده تانکر های بویینگ 707 و 747 میباشد. که این تانکر در نقش ترابری نیز استفاده می شوند.
تصویری قدیمی از سوخت رسانی یک فروند تانکر 747 به تانکر 707 و سوخت رسانی تانکر 70 به اف4 به طور همزمان در نیروی هوایی.
تبدیل بوم سوختگیری به سبد برای سوخت گیری به وسیله پراب
پهپاد X-47 نیروی دریایی آمریکا در حال سوختگیری هوایی, این کار نقطه عطفی در صنعت هوانوردی هست.
هواپیما هایی مثل هرکولس C-130 که در نقش ترابری از آن استفاده می شود برای انجام عملیات سوخت رسانی از غلاف های سوخت رسانی در زیر بال استفاده میکنند و از سوخت خود هواپیما بذل و بخشش میکنه این زیر اکثرا هواپیما های ترابری امکان نصب دارد.
پاد سوخت رسان شرکت Cobham با نرخ انتقال: 568 to 1249 L/min
علاوه بر سوختگیری هوایی جنگنده های برای افزایش برد عملیاتی خود از تانکر های سوخت خارجی استفاده می کنند. این تانکر ها قابلیت این و دارند که در زمان پرواز از هواپیما جدا شوند.
ظرفیت این تانکر های بین 1500 تا 3000 لیتر می باشد.
اف16 فالکون مجهز به دو مخزن سوخت اضافی در زیر بال, خیلی از افراد این مخازن و با بمب های سقوط آزاد اشتباه میگیرند.
جنگنده اف22 رپتور در حال رها کردن مخازن سوخت خارجی
امروزه نسل جدیدی از مخازن سوخت خارجی تولید میشود تحت عنوان CFT یا Conformal fuel tank این مخازن به اطراف بدنه جنگنده متصل می شود و نیروی درگ اضافی ندارد و محل اتصال موشک را اشغال نمیکند اما قابلیت رها کردن آن در حین پرواز وجود ندارد.
به دو برآمدگی اطراف کابین اف18 توجه کنید
نصب CFT بروی اف15
نویسنده : حسام رسولیان
