تیلت‌روتور ها (Tiltrotor) نوعی از هواگرد ها هستن که با ترکیب کردن ویژگی های هلیکوپتر و هواپیما به دست آمده اند. این نوع از هواگرد ها از طریق یک یا چند روتور که بروی بال قرار گرفته اند برای تولید نیروی رانش استفاده میکنند.تیلت‌روتور ها از محبوبیت بسیار زیادی در بخش های نظامی برخوردار هستند زیرا بصورت همزمان میتوانند بدون نیاز به باند مانند یک هلیکوپتر به شکل عمودی پرواز کنند و هم با سرعت و برد یک هواپیمای نرمال توربوپراب نیز ماموریت های خود را انجام دهند. در تیلت‌روتور ها با قرار گیری بال ها در وضعیت کامل عمودی نیروی لیفت لازم برای بلند شدن به شکل یک هلیکوپتر تامین میشود, در ادامه با تغییر زاویه بالهای تیلت‌روتور امکان رسیدن به سرعت های بیشتر از یک هلیکوپتر عادی را بدست می آورد.
تاریخچه طراحی این نوع از هواگردها به اوایل دهه 30 میلادی برمیگرده اما هیچکدوم از کانسپت های طراحی شده به نسخه واقعی تبدیل نشدند.در نهایت در زمان جنگ جهانی دوم ارتش آلمان که به نوعی پیشرو در اکثر طرح های خلاقانه نظامی بود اولین نمونه تیلت‌روتور واقعی را در سال 1942 توسعه دادند اما هیچوقت این پرنده پرواز نکرد.چند سال بعد در سال 1947 آمریکا دو نمونه تیلت‌روتور به نام های 1-G و G-2 طراحی کرد که این دو نیز مدت ها زمینگیر بودند و در نهایت در سال 1954 نمونه 1-G به عنوان اولین تیلت‌روتور در دنیا موفق به پرواز. 1-G سرانجام یک سال بعد دچار سانحه و سقوط شد.
نمونه G-2 نیز در مدت کوتاهی آماده پرواز شد اما ارتش آمریکا به طرح دیگری به نام Bell XV-3 علاقه نشان داد.این هواگرد به مدت 13 سال بستر انجام پروازهای آزمایشی مختلفی بود تا اطلاعات گسترده ای درباره این نوع طراحی جمع آوری شود و به بهبود طراحی و توسعه تکنولوژی مورد نیاز کمک بسیاری کرد.
XV-3 در سال 1966 در تونل باد دچار سانحه شد و از بین رفت اما اطلاعات به دست آمده از این هواگرد باعث تولد طرحی به نام XV-15 شد که بعد ها به پایه اصلی توسعه و ساخت معروف ترین تیلت‌روتور دنیا به نام Osprey V-22 تبدیل شد.XV-15 یک پروژه تحقیقاتی بود که در سال 1972 توسط ناسا شروع شد طی یک مناقصه طرح های دو شرکت بویینگ و بل به مرحله نهایی رسیدن.طرح شرکت بویینگ با کد Model 222 شامل یک هواپیما بود که در انتهای هر دو بال موتور توسط یک پاد ثابت شده بودند و یک پاد هم شامل روتور (ملخ) کوچکی بود که قابلیت تغییر زاویه را داشت. این طرح بسیار ساده و کم هزینه بود.
در طرف دیگر قضیه شرکت هلیکوپتر سازی بل طرح خود را با کد Model 301 ارائه داد. در این طرح تمام قسمت سر بال در حالت عمودی و افقی قابلیت چرخش داشت.در این طرح موتور و ملخ های بصورت ثابت در یک پاد قرار داشتند که باعث ساده تر شدن انتقال قدرت میشد اما پیچیدگی های طراحی و مهندسی بیشتری داشت.در نهایت طرح شرکت بل در پروژه XV-15 مورد قبول واقع شد.
اولین نمونه از این تیلت‌روتور شرکت بل در سال 1977 پرواز کرد و بعد از انجام آزمایش های مختلف و علاقه مند شدن وزارت دفاع امریکا به این پروژه دو شرکت بل و بویینگ با همکاری هم تصمیم به طراحی تیلت‌روتور V-22 Osprey شدند.
بعد از شکست در عملیات طبس ارتش آمریکا متوجه نیاز به یک هلیکوپتر با سرعت بالا و برد عملیاتی گسترده شد. بدین ترتیب وزارت دفاع پروژه ای را ترتیب داد که با همکاری شرکت های بل و بویینگ باعث به وجود آمدن طرحی به نام V-22 Osprey شدند که در حال حاضر تنها تیلت‌روتور عملیاتی در دنیا هست.اولین پرواز آزمایشی اسپری در سال 1989 انجام شد و در سال 2006 به شکل رسمی این هواگرد عملیاتی شد.
بویینگ مسئول بخش بدنه و تمام زیرسیستم های آن، ناوبری دیجیتال و سیستم كنترل پرواز بوسیله سیم این پرنده می باشد. شریك بویینگ یعنی شركت بل تكسترون نیز مسوول بخش بال، سیستم انتقال قدرت، دم، سیستم ملخ و بخش موتور می باشد.در حال حاضر هلیکوپترهای ترابری اصلی ارتش آمریکا شامل شینوک و سی استالیون هست که V-22 از هردوی آنها افراد کم تری را میتواند حمل کند.
ولی برد و سرعت بیشتری دارد . در واقع وی22 حتی در حالت کاملا بارگیر میتوان 446 کیلومتر بر ساعت پرواز کند که دو برابر همین وضعیت برای سی استالیون است و در حالت کامل بارگیرشده نیز دو برابر سی استالیون برد دارد.اگرچه پیچیده تر است ولی میتواند یک جا نقش یک بالگرد و در جای دیگر نقش یک هواپیما ترابری تاکتیکی را بازی کند.اسپری میتواند در ماموریت های مختلفی از جمله حملات آبی خاكی، پشتیبانی نیروها، نفوذ و ضد نفوذ با برد زیاد، حمل و نقل، جستجو شرکت کند. همچنین علاوه بر آنها با استفاده از یک غلاف خارجی میتواند در نقش تانکر سوخت رسان نیز وارد عمل شود.
تصویر زیر شامل فرامین کنترلی این تیلت‌روتور می باشد.
در حال حاضر نیست نسخه جدیدی از تیلت‌روتور ها با نام V-280 Valor توسط شرکت بل و لاکهید مارتین در دست توسعه و طراحی می باشد که در سال 2017 اولین پرواز خود را انجام داد.
علاوه بر تیلت‌روتور ها نوعی دیگر از هواگرد ها نیز وجود دارند که کاربردی مشابه دارند اما به نام تیلت وینگ معروف هستند.در این نوع هواگرد ها بجای چرخش روتور به صورت افقی و عمودی, تمام بال هواپیما متحرک هست و در زاویه های مختلف حرکت می کند.
نویسنده : حسام رسولیان
