رابطۀ عکاسی، محیط زیست و فرهنگ

مطالعه موردی: تحلیل نظرات کاربران نسبت به نشر عکس های حیوان آزاری در رویداد «زیست مشترک: انسان و طبیعت»

"شما می توانید خلاصه ای از متن را در صحفه اینستاگرام ایراسوگرافی مطالعه کنید"

مقدمه

مجموعۀ ایراسوگرافی در فروردین ماه 1400 یک رویداد عکاسی را در حوزۀ محیط زیست و با عنوان «زیست مشترک: انسان و طبیعت» برگزار کرد. محورهای فراخوان برای دریافت عکس هم در بخش آسیب­ها و معضلات محیط زیستی بودند و هم در بخش اقدامات مثبت انسان در نجات محیط زیست. ایراسوگرافی به روال سابق عکس­های دریافتی مرتبط با موضوع را در صفحۀ خود نمایش داد اما درحین این رویداد، عکسی از مهزیار مهدی­پور منتشر کرد که با چالش­های زیادی از سوی مخاطبان مواجه شد؛ عکسی که رنج یک اسب از پخش دود قلیان چند جوان در چشمانش را نشان می­داد. انتشار این عکس با واکنش­های مثبت و منفی گسترده­ای­ مواجه شد تا جاییکه که برخی، عکاس را عامل حیوان آزاری و همراه آن جوانان تلقی کردند و ایراسوگرافی را به دلیل انتشار این عکس، مروج حیوان آزاری دانستند. این درحالی بود که پیش از آن در همین صفحه عکس­های زیادی از آزار حیوانات دیگر و سایر معضلات محیط زیستی دیگر منتشر شده بود؛ از همین رو طی هماهنگی با جناب آقای دکتر کاوه مدنی (فعال محیط زیست) سوالاتی در این زمینه طراحی و از مخاطبان این دو صفحه پرسیده شد. در یادداشت زیر ما در مجموعۀ ایراسوگرافی به دسته­بندی و تحلیل این نظرات پرداختیم:

1. چرا از بین عکس­ها بیشماری که نشان از معضلات محیط زیستی دارند، "افکار عمومی" به"حیوان آزاری" حساسیت بیشتری نشان می­دهد و بیش از همه برای آنها دردناک­تر است؟

الف. "آسیب" ناشی از حیوان آزاری در "لحظه دیده" می­شود:

یکی از پرتکرارترین پاسخ­ها این بود که در مدیوم عکس، اثر حیوان آزاری، عینی­تر، ملموس­تر و قابل درک­تر است؛ نیازی به فکر، تحلیل و دوراندیشی نیست؛ هرچه هست در همین قاب نمایانه: دود و اشک اسب. به همین دلیل واکنش احساسی مخاطب را در سریع­ترین زمان به همراه دارد. اما در مقایسه، شکلِ آسیبِ رها شدن دود کارخانه، زباله و ته­سیگار و به دنبالش آلودگی آب و خاک و هوا در عکس نیاز به تحلیل خارج از قاب و درنظر گرفتن پیامدهای بلندمدت آن دارد.

ب. احساس "همدلی" و نزدیکی بیشتر انسان نسبت به حیوان:

افراد زیادی هم­نظر بودند که انسان نسبت به حیوان همذات پنداری بیشتری دارد و گویی قیاس به نفس می­کند؛ پاسخ­هایی از قبیل: "آزار به حیوان، آزار به انسانه"؛ "حیوان آزاری به انسان آزاری منجر می­شود" از این قبیل بودند. حیوانِ مورد ظلم قرارگرفته، گویی همان انسانِ مورد ظلم قرار گرفته در بازی­های قدرت است و دفاع از او، دفاع از خود است. ضمن آنکه بنابر شرایط اجتماعی هم­خانه شدن انسان و حیوان رو به افزایش است و به همین دلیل، نزدیکی و همدلی را بیشتر می­کند. همانگونه که در مناسبات اجتماعی و روابط قدرت کودک نسبت به بزرگسال، فقیر نسبت به غنی، پیر نسبت به جوان، زن نسبت به مرد در جایگاه پایین­تری قرار گرفته، حیوان هم نسبت به انسان اینگونه است و اگر مخاطبان ببیند که مورد ظلم و آزار قرار گرفته، حتی واکنش آنی خود را مبارزه با ظلم تلقی می­کنند.

ج. رسانه و فعالان محیط زیست:

گروهی از پاسخ­دهندگان شکل کار رسانه و تمرکز فعالان محیط زیست را تاثیرگذار می­دانستند. تصویری که در رسانه­های جریان اصلی از معضلات محیط زیستی نشان داده می­شود و موج­های جریان­سازی که توسط فعالان حوزۀ محیط زیست در فضای مجازی شکل می­گیرد.

د. ژست اجتماعی:

برخی بر این باور بودند که حساسیت بالای افکار عمومی و واکنش به حیوان آزاری ناشی از یک پرستیژ اجتماعی یا به اصطلاح مد شدن آن است؛ راهی برای تمایز و هویت یابی.

ه. جامعۀ مضطرب و تنش­زا:

مورد آخر اینکه، تعدادی هم به تنش و اضطراب بالای جامعه اشاره کردند؛ اینکه انسان در این شرایط برای کنترل خود و کسب آرامش تمایل دارد به طبیعت به عنوان یک تکیه­گاه پناه بیاورد؛ اما با دیدن این عکس­ها احساس میکند که همین تکیه­گاه هم در معرض آسیب و آزار است و به همین دلیل در مواجه با این عکس­ها تشویش مضاعفی را تجربه می­کند.

2. آیا نسبت به حیوان آزاری و عکس­های منتشر شده از آن سلیقه­ای عمل می­کنیم؟ نسبت به برخی گونه ­های حیوانی و شکل خاصی از آزار حساس­تریم؟

اغلب شرکت کنندگان معترف بودند که نسبت به برخی حیوانات و برخی شیوه ­ها افکار عمومی حساسیت بیشتری دارد؛ در زیر به برخی از علت­ها اشاره می­شود:

الف. شیوۀ بازنمایی:

- هرچقدر عکاس، به سوژه (حیوان) نزدیک­تر باشد و احساس و آثار رنج به ویژه در چهره­اش نمایان باشد، واکنش مخاطب هم بیشتر می­شود. دیده شدن آسیب آزار، یکی از متغیرهای مهم در واکنش است؛ تماشای رنج و احساس در میمیک صورت یک پستاندار قابل درک­تر از سایر گونه ­های حیوانی مانند پرندگان است.

ب. عوامل فرهنگی و اجتماعی از قبیل:

فرهنگ غذایی:

حیواناتی مانند گاو و گوسفند که در سبک زندگی و فرهنگ غذایی (شهری و روستایی) منبع تغذیه هستند و حتی در آیین­ها و باورهای دینی مورد استفاده قرار می­گیرند، نه در رسانه­های جریان اصلی و نه در فرهنگ عامه، صحبت و تصویر زیادی از ظلم و آزار به آنها نیست و واکنش بیشتر نسبت به حیوان­های "غیرخوراکی" است؛ به طور مثال حساسیت و صحبتی از چگونگی دامپروری صنعتی نمی­شود.

باورها و ارزشگذاری­های فرهنگی:

در فرهنگ عامه، برای برخی حیوانات توصیفاتی وجود دارد و فرد، در فرآیند جامعه­پذیری خود تحت تاثیر رسانه، خانواده و مدرسه سمپاتی بیشتری به آن احساس می­کند. مانند: اسب نماد حیوان نجیب است؛ آهو نماد رهایی است؛ سگ شهره به وفاداری دارد و همینطور سایر ارزش­گذاری­های عرفی که منجر به تفاوت واکنش­ها به حیوان آزاری می­شود.

هم­­خانه شدن انسان با برخی گونه ­های حیوانی:

بنابر تغییر شرایط اجتماعی، تعداد افرادی که تمایل به هم­خانه شدن و هم­زیستی با برخی گونه ­های حیوانی از از قبیل سگ و گربه دارند نیز بیشتر شده و همین موجب سمپاتی بیشتر انسان با آزار این گونه ­هاست.

عادی­ انگاری در زندگی روزمره:

عده­ای نیز اعتقاد داشتند که برخی رفتارها هرچند در زمرۀ حیوان آزاری قرار می­گیرد اما به دلیل تکرار در زندگی روزمره، توسط افراد عادی و عاری از آزار پنداشته می­شود و به همین دلیل به آن واکنش خاصی نشان نمی­دهد.

عدم آگاهی از تنوع در مصادیق حیوان آزاری و واکنش به شیوه های شناخته شده.

3. آیا موافق نشر عکس­های حیوان آزاری هستید؟

بیشترین تردید و مناقشه در پاسخ به این سوال بود؛ که جواب­ها در دو گروه کلی قرار می­گیرند:

الف. مخالف

گروهی که مخالف نشر عکس­های حیوان آزاری بودند، این کار را در راستای تشدید حیوان آزاری می­دانستند و بیان می­کردند که انتشار این عکس­ها در طول زمان موجب بی­تفاوتی و عادی شدن آن برای مخاطبان می­شود. ضمن اینکه دامن زدن به خشونت و تشویش مخاطب را به همراه دارد؛ به ویژه در شرایطی که جامعه از اخبار منفی لبریز است. این گروه، برعکس بر نشر عکس­های حیوان دوستی و تصاویر مثبت برای آموزش تاکید می­کردند.

ب. موافق:

برخلاف گروه اول، تعداد زیادی نشر دادن عکس­های حیوان آزاری را راهی برای آموزش، افزایش (خود)آگاهی از مصادیق حیوان آزاری و بالا بردن حساسیت جامعه نسبت به این موضوع میدانستند؛ از نظر این گروه، اتفاقا نشر دادن این عکس­ها خود عاملی بازدارنده است.

جمع­ بندی دو گروه دربارۀ نشر عکس ­های حیوان آزاری:

درنهایت آنکه هدف عکاس و نشردهنده از سویی و چگونگی تفسیر مخاطب از عکس­ها از سوی دیگر، در موافق یا مخالف بودن این کار تاثیرگذار است؛ اما مشارکت­کنندگان نیز برای نشر عکس حیوان آزاری معیارهایی را مهم میدانستند:

- عکس همراه با توضیح باشد.

- فیلتر هشدار داشته باشد.

- هدف از نشر بیان شود: به قصد لذت و خودنمایی یا آگاه­سازی و تغییر رفتار

- نشر عکس همراه با سطحی از کنشگری و ارائۀ راه حل باشد: درخواست پیدا کردن و جریمۀ فرد آزار دهنده، درخواست قانونی

- چگونگی به تصویر کشیدن این کار: نگاه عکس، زاویۀ دوربین، نورپردازی و ... می‌تواند هم منتقل کنندۀ احساس انزجار نسبت به موضوع حیوان آزاری باشد و هم آن را مثبت جلوه دهد. عکس بهتر است به ­گونه­ ای باشد تا احساس و نظر عکاس را هم نسبت به واقعیت تلخ اجتماعی قرار گرفته در آن قاب، نشان دهد.