اجزاء تشکیل دهنده مهم دارویی گیاهان، گروه بسیار متنوعی از ترکیبات شیمیایی اند که از نظر قابلیت انحلال و پایداری، تنوع بیشتری در آنها مشاهده میشود.این ترکیبات به شکل زیر رده بندی میشوند:
واژه لیپید به روغن های ثابت،چربی ها و موم ها اطلاق میشود.این ترکیبات استر اسیدهای چرب با زنجیر بلند،الکل و مشتقات مربوطه شان هستند.در گیاهان لیپیدها همراه با مواد غذایی ذخیره ای مانند پروتئین ها وجود دارند. در بیشتر موارد ،این مواد در دانه ها،اسپورها،اندام های چند ساله رویشی مثل پیازها ذخیره میشوند. به طور کلی چربی ها و روغن های ثابت،استر اسیدهای چرب با زنجیر بلندند(مثل: اسید استئاریک،پالمتیک و اولئیک) که با الکل های تری هیدریک مانند گلیسرول ترکیب میشوند و از این رو آنها را تری گلیسرید می نامند.
مومها به جای الکل تری هیدریک دارای قسمت هایی از الکل منو هیدریک قوی اند مانند:الکل های ستیل،میرستیل و استئاریلچربی ها و موم ها در تهیه داروهایی که برای بیماری های پوستی تجویز میشوند مورد استفاده قرار می گیرند.
فنول ها ترکیباتی اند که در آنها یک یا چند گروه هیدروکسیل مستقیما به هسته حلقوی متصل است.آنها در گیاهان فراوان یافت میشوند و معمولا مانند گلیکوزیدها به صورت ترکیب با قندها وجود دارند.فنولها در آب قابل حل بوده و در طبیعت به عنوان اسیدهای ملایم شناخته میشوند.فنولهای پلی هیدریک عوامل احیا کننده بسیار قویبه شمار میآیند.اسیدهای فنولی در گیاهان نیز یافت میشوند مانند اسید کافئیک،فرولیک و کوماریک.
تاننها ترکیبات پیچیده ای اند که معمولا به صورت مخلوط با پلی فنولها وجود دارند.این گروه بزرگ از ترکیبات پیچیده در سلسله گیاهی به طور گسترده یافت میشوند.آنها معمولا در قسمت های خاصی از پیکر گیاه مانند: میوه ها، پوست،برگها،ساقه ها،ریشه ها و ... به چشم میخورند.به طور کلی تاننها در آب حل شده،دارای عمل انقباضی و اغلب تلخ مزه اند.
تانن ها قادر به رسوب پروتئین های محلول شدهو قادرند با آنها ترکیب شوند،این امر از اثر آنزیم های پروتئولیک بر روی آنها جلوگیری می نماید.
وقتی تاننها برای بافت های زنده به کار برده شوند،نوعی واکنش که انقباضی نامیده میشود نشان میدهند که خود اساس کاربردهای درمانی آنها را تشکیل میدهد.در علم طب تاننها را به عنوان قابض مجاری معدی-روده ای و همچنین برای درمان خراشیدگی های پوست توصیه میشود.
در فرایند درمان سوختگی ها،پروتئین های بافت های روباز رسوب میکنند و پوشش محافظ و ضد میکروب نسبتا ضخیمی تشکیل میدهند که در زیر آن ترمیم بافت جدید اتفاق می افتد.محلول های تاننی در درمان پادزهری سموم آلکالوئیدی بسیار با ارزش اند، زیرا با تشکیل تاننهای نامحلول موجب غیر فعال شدن آلکالوئیدها میشوند.
اخیرا به خاصیت ضد ویروسی و ضد سرطانی برخی از تاننها پی برده اند.تاننها به دو گروه مجزا تقسیم میشوند:
1-تاننهای هیدرولیز شونده یا پیرو گالول(تاننهای سیاه-آبی با کلرید فریک،TD)
2-تاننهای غلیظ یا کاتکول(تاننهای سیاه-سبز با کلرید،TS)
پروتئین ها ترکیبات آلی نیتروژن داری اند که به وسیله موجودات زنده تولید شده و در پیکر آنها یافت میشوند.این ترکیبات در هر دو ساساه گیاهی و جانوری وجود دارند. پروتئین های گیاهی به صورت بلور جدا میشوند.معمولا گیاهان پروتئین ها را به صورت دانه های آلورون ذخیره میکنند. پروتئین ها از مشخصات اسید های آمینه که واحدهای ساختمانی آنها را میسازند به وجود میآیند.این ترکیبات در متابولیسم نقش قابل توجهی دارند.تنها تعداد معدودی از پروتئین های جدا شده به عنوان عوامل درمان به کار می روند.
کلیه فراورده های غدد،دانه های روغن های گیاهان،آنتی توکسینها،موم ها،گلوبولینها دارای پروتئین هایی اند که به صورت ترکیب با سایر مواد بیو شیمیایی وجود دارند تمام این مواد دارای اثر های درمانی اند.
واژه آۀکالوئید را میتوان به عنوان یک باز گیاهی تعریف کرد.آلکالوئی به معنی "شبه قلیا" است که به خاصیت قلیایی مواد تشکیل دهنده گیاهی اطلاق میشود. در اصل آلکالوئیدها ترکیبات نیتروژن دار بازی با منشا گیاهی اند که دارای کنشهای فیزیولوژیکی خاص می باشند.
اسامی آلکالوئیدها به پسوند(ine) ختم میشودو بدین ترتیب میتوان آنها را از گلیکوزیدها که پسوند(in) دارند تشخیص داد.معمولا خاصیت قلیایی آلکالوئیدها به علت وجود نیتروژن گروه آمین هست. این مواد در خیلی از گیاهان به ویژه دو لپه ای ها و به طور محدودتری در تک لپه ای ها،بازدانگان و نهان زادان آوندی وجود دارند.
آلکالوئیدها در قسمت های مختلف پیکر گیاهان یافت میشوند.اما بیشتر در میوه ها،ساقه ها،پست،ریشه ها،برگها و دانه ها به چشم میخورند.به طور کلی آلکالوئیدها در آب حل نمیشوند و در اتر یا کلروفرم و سایر حلال های غیر قطبی محلول اند.آنها به علت داشتن خاصیت شیمیایی بازی با اسیدها نمک های محلول در آب می دهند.معمولا آلکالوئیدها بر اساس طبیعت ساختارهای شیمیایی بازی که از آن مشتق شده اند،رده بندی میشوند.به طور کلی این ساختارهای شیمیایی بازی عبارتند از:فنیل آلکیل آمین،پیریدین،بای پیریدین،تروپان،کینولین،ایزوکینولین،ایندول،کروبولین،امیدازول،پورین،فنانترون و استروئیدال.
اخیرا دانشمندان معتقدند که آلکالوئیدها نباید الزاما خاصیت بازی داشته باشند و نیتروژن موجود در آنها ممکن است به صورت آمید باشد. به عنوان مثال:
شما همچنین میتوانید از طریق لینک زیر به اطلاعات بیشتری در این زمینه دست یابید:
