علی محسنی | دانشجوی کارشناسی روزنامه‌نگاری – دانشگاه صداوسیما
زمان لازم برای مطالعه: 9 دقیقه
باشگاه خبرنگاران جوان در تاریخ سوم آذرماه ۱۳۷۸، هم‌زمان با میلاد حضرت مهدی (عج)، متولد شد. در آن زمان، مسئولیت معاونت سیاسی سازمان صداوسیما بر عهده آقای رحمانی فضلی بود. هدف اصلی از تأسیس باشگاه، تربیت نیروهای متخصص خبری بود که بتوانند هم برای باشگاه خبرنگاران تولید خبر کنند و هم در ادامه به واحد مرکزی خبر و شبکه خبر سازمان صداوسیما وارد شوند. این فرایند شامل برگزاری دوره‌های نظری، کارورزی عملی، و سپس ورود به حوزه‌های کاری بود.
در طی ۲۵ سال فعالیت باشگاه، حدود ۱۳ نسل از نیروهای خبری تربیت شده‌اند. برخی از این افراد به سازمان صداوسیما و واحدهای خبری آن پیوستند و برخی دیگر در خبرگزاری‌ها و مراکز رسانه‌ای مختلف مشغول به کار شدند.
باشگاه خبرنگاران در تمامی استان‌های کشور دفاتری تحت نظر معاونت خبر صداوسیمای مراکز استان‌ها داشت. در هر استان، مدیر باشگاه توسط معاون خبر منصوب می‌شد و موظف بود به معاون خبر استان و رئیس باشگاه پاسخ‌گو باشد. رئیس باشگاه نیز توسط معاون سیاسی سازمان منصوب می‌شد. ساختار مدیریتی باشگاه در تهران شامل سه بخش اصلی بود: مدیریت پخش اخبار، مدیریت سایت، و مدیریت اداری و مالی. این بخش‌ها هر یک دارای زیرمجموعه‌هایی مانند سردبیران گروه‌ها، تصویر‌برداران، و تدوینگران بودند.
باشگاه خبرنگاران جوان در طول سال‌های فعالیت خود، علاوه بر تولید اخبار مکتوب و تلویزیونی، دو بخش خبری مهم را پوشش می‌داد:
۱. بخش خبری ساعت ۱۸:۳۰ در شبکه خبر
۲. بخش خبری ساعت ۱۹ در شبکه یک سیما
این بخش‌ها گزارش‌های تلویزیونی و اخبار تولید شده توسط خبرنگاران باشگاه را نمایش می‌دادند. همچنین، اخبار تولیدی مهم خبرنگاران باشگاه در مراکز استان‌ها، در این بخش‌ها پوشش داده می‌شد.
از زمان تأسیس باشگاه در سال ۱۳۷۸ تا حدود سال ۱۴۰۰، حدود ۱۰ نسل از خبرنگاران این باشگاه تربیت شدند و بسیاری از آن‌ها به معاونت‌های خبری استان‌ها، واحد مرکزی خبر، و شبکه‌های مختلف سازمان صداوسیما راه یافتند. اما با روی کار آمدن آقای خدابخشی در معاونت سیاسی سازمان، تغییرهای اساسی در ساختار باشگاه ایجاد شد.
در این دوره، تصمیم گرفته شد که باشگاه خبرنگاران جوان دیگر خبر تلویزیونی تولید نکند و تمرکز آن تنها بر تولید اخبار مکتوب باشد. همچنین، بخش زیادی از نیروهای باشگاه به واحد مرکزی خبر منتقل شدند.
دفاتر باشگاه در مراکز استان‌ها تعطیل شدند و مدیریت باشگاه در این استان‌ها نیز حذف گردید. تنها در تهران، رئیس باشگاه به همراه یک قائم‌مقام، مدیر سایت، و مدیر فضای مجازی باقی ماندند.
برای حفظ فعالیت سایت باشگاه خبرنگاران در استان‌ها، دبیران خبری واحد مرکزی خبر در مراکز استان‌ها موظف شدند که اخبار تولیدی خود را به‌طور هم‌زمان در سایت باشگاه استان‌ها نیز بارگذاری کنند. این اقدام صرفاً برای جلوگیری از غیرفعال شدن سایت‌ها انجام می‌شد و تولید مستقل خبری در استان‌ها دیگر صورت نمی‌گرفت.
در تهران، تولید خبر مکتوب ادامه یافت و اخبار در سایت باشگاه منتشر می‌شد، اما خبری از تولید تلویزیونی نبود.
این روند ادامه داشت تا با رفتن آقای خدابخشی و آمدن آقای عابدینی، صحبت‌هایی درباره احیای باشگاه خبرنگاران مطرح شده است. هرچند هنوز جزئیات و کم و کیف این تغییرها به طور دقیق مشخص نیست، اما گفته می‌شود که تلاش‌هایی برای بازگرداندن فعالیت‌های باشگاه به وضعیت اولیه در حال انجام است.
یکی از ویژگی‌های مهم باشگاه خبرنگاران جوان در سال‌های گذشته، تأکید بر تولید گزارش‌های موضوعی و عمقی بود. برخلاف رویکرد ساده خبری که صرفاً به اطلاع‌رسانی رویدادها می‌پردازد، باشگاه بر تهیه گزارش‌هایی متمرکز بود که موضوع‌های مهم و مسائل مردمی را بررسی می‌کرد.
۱. گزارش‌های موضوعی
۲. اقتصاد تولید محتوا
۳. تربیت نیروهای حرفه‌ای
پس از ادغام، باشگاه تمرکز خود را بر تولید خبرهای مکتوب گذاشت و تولیدهای تلویزیونی کاهش یافت.
بخشی از تولیدها نیز صرفاً به کپی کردن خبرهای واحد مرکزی خبر در سایت باشگاه اختصاص یافت.
شنیده‌ها حاکی از آن است که باشگاه ممکن است دوباره احیا شود، اما هنوز مشخص نیست که این احیا به چه صورت خواهد بود. دو احتمال مطرح است:
باشگاه خبرنگاران جوان در گذشته توانسته بود با کمترین هزینه، محتوای باکیفیت و نیروهای حرفه‌ای تربیت کند. تغییرهای ساختاری اخیر و ادغام بخش‌ها، این روند را دگرگون کرد، اما با احتمال احیای مجدد باشگاه، می‌توان انتظار داشت که مسیر حرفه‌ای‌تری در پیش گرفته شود.
طبق پیش‌بینی‌ها، بسیاری از نیروهای فعلی سازمان صداوسیما طی ۷ تا ۸ سال آینده بازنشسته خواهند شد. از جمعیت ۱۱۰۰ نفری خبرگزاری که پس از ادغام ایجاد شد، طی سه سال گذشته ۱۰۰ نفر بازنشسته شده‌اند. انتظار می‌رود این تعداد در سال‌های آینده به ۳۰۰ نفر برسد.
منابع تأمین نیروی انسانی
سازمان صداوسیما و به ویژه معاونت سیاسی، برای تأمین نیروی جدید به دو منبع اصلی متکی است:
۱. دانشگاه صداوسیما
- فارغ‌التحصیلان دانشگاه صداوسیما به دلیل ماهیت نظری آموزش‌ها، غالباً تجربه عملی کافی ندارند.
- ورود این نیروها به سازمان معمولاً نیازمند ۶ ماه تا یک سال آموزش عملی است تا به سطح مناسب برای تولید محتوا برسند.
۲. نیروهای معرفی‌شده از بیرون سازمان
- این افراد معمولاً آموزش تخصصی مرتبط با رسانه ندیده‌اند و رویکردهای کاری آن‌ها ممکن است سلیقه‌ای و غیرحرفه‌ای باشد.
پیش از تعطیلی باشگاه، این مجموعه به عنوان یک پنجره برای جذب نیروهای جوان و مستعد عمل می‌کرد.
۱. کاهش جذب نیروهای باانگیزه و مستعد:
بسیاری از افراد با علاقه به فعالیت رسانه‌ای، بدون وجود باشگاه نمی‌توانند به سازمان راه پیدا کنند.
۲. کاهش نیروی انسانی کارآمد در بلندمدت:
با توجه به اینکه تنها افراد محدود از طریق دانشگاه و معرفی از بیرون وارد سازمان می‌شوند، احتمال بروز بحران نیروی انسانی کارآمد در آینده وجود دارد.
۳. نیاز به بازآموزی نیروهای جدید:
4.تمرکز بر استفاده از ظرفیت شهرستان‌ها:
شهرستان‌ها به دلیل تنوع موضوع‌ها و فرصت‌های خبری می‌توانند به پایگاه‌های عملی برای جذب و آموزش نیروهای جدید تبدیل شوند.
حذف باشگاه خبرنگاران جوان، با وجود مزایای ساختاری آن، سازمان صداوسیما را از یک منبع کلیدی برای تأمین نیروی انسانی محروم می‌کند. بدون احیای باشگاه یا جایگزینی مشابه، سازمان در آینده با بحران نیروی انسانی روبه‌رو خواهد شد که ممکن است کیفیت تولید محتوا و عملکرد آن را تحت تأثیر قرار دهد.
در سال‌های اخیر، حذف باشگاه خبرنگاران جوان و جایگزینی آن با نیروهای خارج از سازمان، مشکل‌هایی جدی را برای کیفیت تولیدهای رسانه‌ای صداوسیما ایجاد کرده است. از جمله:
بسیاری از نیروهایی که از باشگاه وارد سازمان شدند، به دلیل شرایط کاری و حقوقی نامناسب، احساس سرخوردگی کرده‌اند:
فشار کاری خبرنگاران تلویزیونی
خبرنگاران تلویزیونی علاوه بر شرایط حقوقی نامناسب، با فشار کاری زیادی مواجه‌اند:
حذف باشگاه خبرنگاران جوان، با وجود مشکلات ساختاری، به کاهش کیفیت نیروی انسانی سازمان صداوسیما منجر شد. احیای این باشگاه با رویکردی جدید و اصلاح‌شده می‌تواند راه‌حلی مؤثر برای تربیت خبرنگاران تلویزیونی و جبران کمبود نیروی ماهر در آینده باشد.
موقعیت مکانی و ساختار جدید
شنیده‌ها حاکی از آن است که مکان جدیدی برای باشگاه خبرنگاران جوان در نظر گرفته شده، احتمالاً در مجموعه ملاصدرا. این تغییر، با هدف جدا کردن باشگاه از خبرگزاری‌های دیگر و ایجاد محیطی مستقل انجام می‌شود. در گذشته، مکان باشگاه در نزدیکی درب‌های سازمان قرار داشت و افراد می‌توانستند بدون سخت‌گیری‌های امنیتی رفت‌وآمد کنند. این استقلال مکانی به باشگاه اجازه می‌داد تا فعالیت‌هایی خارج از حیطه محدود سازمان انجام دهد.
جایگاه دانشگاه صداوسیما در مقابل باشگاه
یکی از نگرانی‌ها این است که احیای باشگاه خبرنگاران جوان به تضعیف دانشگاه صداوسیما منجر شود. با این حال، باید گفت که باشگاه و دانشگاه رقیب یکدیگر نیستند. دانشگاه همچنان جایگاه آموزشی و تربیتی خود را دارد، در حالی که باشگاه بیشتر به تربیت خبرنگاران عملی و ورود مستقیم آن‌ها به سازمان می‌پردازد.
چالش‌های رسانه‌ای در فضای انحصاری
در کشورهای دیگر مانند عراق، رسانه‌های خصوصی زیادی در حوزه تلویزیون فعالیت می‌کنند؛ به طوری که گاهی تا چهل شبکه خبری تلویزیونی فعال هستند. اما در ایران، رسانه‌ها تحت انحصار حاکمیت هستند و خبری از شبکه‌های خبری خصوصی نیست. این موضوع باعث شده که رقابت بین خبرنگاران محدود به فضای داخلی سازمان باشد و حساسیت کار نیز بالاتر برود.
نکات کلیدی برای احیای موفق باشگاه
با توجه به شرایط فعلی رسانه‌ای کشور و نیاز به تربیت نیروی کارآمد، احیای باشگاه خبرنگاران جوان فرصت مهمی است که در صورت مدیریت صحیح می‌تواند نقش کلیدی در تقویت سازمان صداوسیما داشته باشد.
این مطلب در نبض‌نگار شماره 28 نشریه نبض دانشگاه صداوسیما منتشر شده است.
نبض | تپش تحول، از دل دانشگاه
