ابوالفضل فرخی | دانشجوی کارشناسی ارشد تهیه‌کنندگی تلویزیون – دانشگاه صداوسیما
زمان لازم برای مطالعه: 3 دقیقه
واژه «صفحه» در هر زمینه‌ای دارای یک معنی متفاوت است. مثلا در هندسه، صفحه یعنی؛ یک سطح دو بعدی در فضا. در دنیای دیجیتال صفحه یک واحد داده و اطلاعات در وب‌سایت‌ها یا نرم‌افزارها است. در نبض اما معنی آن به چیزی که اکثر ما فکر می‌کنیم، نزدیک‌تر است. در این بخش، تمرکز ما روی کتاب‌ها، پایان‌نامه‌ها و مقاله‌هایی است که روی صفحات آن‌ها درباره رسانه و تلویزیون مطلب نوشته شده است. ما قصد داریم در هر شماره، شما را با این نوشته‌ها و نویسندگان آشنا کنیم.
پی‌یر بوردیو، جامعه‌شناس و فیلسوف فرانسوی، یکی از تأثیرگذارترین اندیشمندان قرن بیستم به شمار می‌رود. او در ۱ آگوست ۱۹۳۰ در دنگین فرانسه به دنیا آمد. بوردیو تحصیلات دانشگاهی خود را در رشته‌های فلسفه و جامعه‌شناسی دنبال کرد و سپس به تدریس در دانشگاه‌های مختلف مشغول شد. بوردیو با نظریه‌های خود در زمینه فرهنگ، قدرت و تمایزهای اجتماعی شناخته می‌شود. او مفاهیم کلیدی مانند عادت‌واره، پایتخت فرهنگی و فضای اجتماعی را مطرح کرد که تأثیر عمیقی بر مطالعات اجتماعی و فرهنگی گذاشت.
بوردیو در اثر مهم خود «درباره تلویزیون و سلطه ژورنالیسم» به نقد و تحلیل چشم‌انداز رسانه، به ویژه تلویزیون، و تأثیر آن بر گفتمان عمومی و مقوله ژورنالیسم می‌پردازد. تحلیل‌های او در این کتاب حول محور نقش تلویزیون در شکل دادن به ادراکات اجتماعی، کالایی شدن اخبار و پیامدهای دموکراسی است. همچنین او به بررسی پویایی قدرت سیاسی در رسانهها و پیامدهای آن در مواجهه با جایگاه دموکراسی و گفتمان روشنفکری می‌پردازد.
نقش تلویزیون در گفتمان عمومی
بوردیو استدلال می‌کند که تلویزیون نقش مهمی در شکل دادن به گفتمان عمومی در یک جامعه ایفا می‌کند. به اعتقاد او، این رسانه شیوه انتشار و مصرف اطلاعات را تغییر داده است. برخلاف اشکال سنتی روزنامه‌نگاری که بر تحلیل عمیق و تفکر انتقادی تمرکز می‌کردند؛ تلویزیون اغلب شور و شوق و سرگرمی را در اولویت قرار می‌دهد. بوردیو اشاره می‌کند که این تغییر منجر به درک سطحی از مسائل پیچیده می‌شود. همچنین کوتاه بودن بخش‌های تلویزیونی به جای بحث‌های ظریف، صدایی را تشویق می‌کند که منجر به درک ضعیف بینندگان از موضوع‌های مهم می‌شود. بوردیو هشدار می‌دهد که این مسئله می‌تواند منجر به همگن‌سازی اندیشه شود. جایی که دیدگاه‌های گوناگون به نفع روایت‌های مسلط به حاشیه رانده می‌شوند.
پیامدهای مربوط به دموکراسی
تحلیل‌های بوردیو، سوال‌هایی انتقادی را در مورد پیامدهای تلویزیون و روزنامه‌نگاری برای دموکراسی مطرح می‌کند. او استدلال می‌کند که یک شهروند آگاه برای یک دموکراسی کارآمد ضروری است. اما زمانی که اخبار، کالایی و سطحی ارائه شود، می‌تواند منجر به ایجاد حس بی‌تفاوتی در مردم نسبت به اتفاق‌های جاری در جامعه شود. او اعتقاد دارد این مسئله تهدیدی برای فرآیندهای دموکراتیک است و خطر سیاست‌زدایی از جامعه را به دنبال دارد. او از مبحث سواد رسانه‌ای به‌عنوان ابزاری برای توانمندسازی شهروندان در جهت تعامل انتقادی با محتوای رسانهها حمایت می‌کند. علاوه بر این، بوردیو نقش روزنامه‌نگاران را در این میان مورد بحث قرار می‌دهد. او معتقد است که روزنامه‌نگاران اغلب بین خواسته‌های حرفه خود و فشارهای سازمان‌های رسانه‌ای گرفتار می‌شوند. از طرفی نیاز به تولید محتوای جذاب می‌تواند توانایی آن‌ها را برای ارائه گزارش‌های تحقیقی به خطر بیندازد. این موارد، سوال‌هایی چالشی درباره مسئولیت روزنامه‌نگار و نقش رسانهها در پرورش شهروندان آگاه ایجاد می‌کند.
اثر اتاق پژواک
ظهور سکوهای نوین دیجیتال، بسیاری از نگرانی‌های بوردیو را تشدید کرده است. نگرانی‌هایی مانند انتشار اطلاعات نادرست و البته اثر اتاق پژواک. اتاق پژواک به فضایی اطلاق می‌شود که در آن افراد فقط با نظرها، ایده‌ها و اطلاعاتی مواجه می‌شوند که با باورها و دیدگاه‌های خودشان همخوانی دارد و آن‌ها را تقویت می‌کند. این مفهوم به ویژه در زمینه رسانه‌های اجتماعی و فضای برخط مورد توجه قرار گرفته است. جایی که کاربران تمایل دارند محتوایی را انتخاب کنند که با عقاید و تمیل‌های خود هم‌راستا باشد. در دنیایی که مصرف رسانه به طور فزاینده‌ای پراکنده و الگوریتم‌محور شده است؛ بینش بوردیو راهنمایی‌های ارزشمندی در مورد نیاز به تعامل انتقادی و ترویج گفت‌وگوی سازنده و متنوع ارائه می‌دهد.
به طور کلی، بررسی‌های انتقادی پی‌یر بوردیو از رسانه، در کتاب «درباره تلویزیون و سلطه ژورنالیسم» رابطه پیچیده بین رسانه، قدرت و جامعه را برجسته می‌کند. دیدگاه او ما را تشویق می‌کند تا روایت‌های سطحی را که اغلب در رسانهها ارائه می‌شوند زیر سوال ببریم و برای تعامل عمیق‌تر و انتقادی‌تر با محتوای مصرفی، تلاش کنیم.
درباره تلویزیون و سلطه ژورنالیسم
نویسنده: پی‌یر بوردیو
مترجم : ناصر فکوهی
انتشارات: جاوید ( تهران)
قطع : رقعی
تعداد صفحه:۱۲۳
سال انتشار شمسی:۱۴۰۱
سال انتشار میلادی:۱۹۹۶
نوع جلد : شومیز
سری چاپ :۳
این مطلب در نبضِ تحول شماره 28 نشریه نبض دانشگاه صداوسیما منتشر شده است.
نبض | تپش تحول، از دل دانشگاه
