ابوالفضل فرخی | دانشجوی کارشناسی ارشد تهیه‌کنندگی تلویزیون – دانشگاه صداوسیما
زمان لازم برای مطالعه: ۳ دقیقه
موضوع‌های سیاسی، از اولین اشکال محتوایی بودند که در تولیدهای تلویزیونی به بینندگان ارائه می‌شد. از بدو گسترش پدیده تلویزیون در خانه‌ها، اولین برنامه‌ها، گزارش‌هایی حول محور مسائل سیاسی و اجتماعی بودند. مانند گزارش از یک رویداد سیاسی، تصویب یک قانون در مجلس و... . با پیشرفت‌های فنی و محتوایی تلویزیون در طی سالیان، برنامه‌هایی که محتوای سیاسی داشتند هم به طور طبیعی کیفیت مطلوب‌تری پیدا کردند. یک نمونه از این نوع برنامه‌ها، آثاری هستند که فرصتی برای گفت‌وگو و مناظره بین تفکرهای مختلف را ایجاد می‌کنند. حال می‌تواند مناظره بین نامزدهای یک انتخابات سیاسی باشد، یا مناظره راجع به موضوع‌های مذهبی، فرهنگی و علمی.
یک گونه از برنامه‌های تلویزیونی با ساختار مناظره‌محور، آثاری هستند که جوانان با یکدیگر، درباره مسائل سیاسی و اجتماعی یا فرهنگی روز در کشورشان به بحث و مناظره می‌پردازند. تولید این نوع از برنامه‌ها می‌تواند به عنوان یک عامل مهم جهت ارتقاء آگاهی و مشارکت اجتماعی-سیاسی در جوامع عمل کند.
از جمله آثار تلویزیونی معروف در جهان با ساختاری مناظره محور، برنامه «The Young Turks» است که از سال ۲۰۰۲از شبکه TYT»» پخش می‌شود. این برنامه به بررسی مسائل سیاسی و اجتماعی از منظر جوانان پرداخته و به نقد سیاست‌های عمومی می‌پردازد. برنامه «Hannity» که از سال ۱۹۹۶در شبکه فاکس‌نیوز پخش می‌شود از همین دست برنامه‌هاست که به بررسی نظرهای مختلف درباره مسائل روز می‌پردازد .
برنامه دیگری به نام «Real Time with Bill Maher» که از سال ۲۰۰۳از سکو «HBO» پخش می‌شود هم به مناظره درباره مسائل سیاسی و اجتماعی با حضور مهمانان مختلف اختصاص دارد و با رویکردی انتقادی و طنزآمیز، فضایی مناسب برای بیان نظرات مختلف فراهم می‌آورد. این سه مورد شاهد مثالی از تنوع برنامه‌‌سازی با محوریت موضوع‌هایی سیاسی و به شکل مناظره بین افراد، در سطح جهان هستند.
در ایران، سابقه تولید این گونه از برنامه‌ها به اوایل انقلاب اسلامی برمی‌گردد. در آن دوران مناظره‌ها بین افکار و گروه‌های مختلف در تلویزیون رواج زیادی داشت. نمونه مشهور آن، مناظره‌هایی با عنوان «آزادی، هرج و مرج، زورمداری» بود که با حضور افرادی مانند آیت‌الله بهشتی از تلویزیون پخش می‌شد. این رویه در سال‌های بعد از انقلاب به اشکال گوناگون در تلویزیون دنبال شده است.
در زمستان سال ۱۴۰۲ یک ماه قبل از انتخابات مجلس شورای اسلامی برنامه‌ای از شبکه سه سیما پخش شد که صراحت بیان در آن به علاوه شکل و شمایل جدیدش باعث جلب توجه مخاطبان شد. برنامه «به اضافه یک» با اجرای محمدجعفر خسروی. این برنامه قبل از انتخابات اسفند ۱۴۰۲ منجر به بیان مباحثی شد که قبل از آن، مخاطبان کمتر این مطالب را از صداوسیما دیده و شنیده بوند. در «به اضافه یک»، در قدم اول مجری، موضوعی گفت‌وگو را برای مخاطب بیان می‌کند و در ادامه با حضور چهار مهمان جوان که اکثرا از قشر دانشگاهی هستند موضوع به مناظره گذاشته می‌شود.
بیان آزادانه مباحث سیاسی و نقطه نظرهای متفاوت با دیدگاه رسمی در فضای سیاسی کشور، نقدهای صریح و تند، گفت‌وگوهایی که بعضا به جنجال بین مهمانان جوان کشیده می‌شود نشان از برنامه‌ای دارد که حدالامکان سعی بر فراهم کردن فرصتی برای شنیدن نظرهای گوناگون و ارائه آن به مخاطب دارد. البته شاید نکته منفی که در این برنامه وجود داشته باشد، نشان دادن نظرهای مخاطبان به شکل متونی در کنار قاب تصویر است. چیزی که هم به نماهای دوربین ضربه زده، هم شکلی از بی‌سلیقگی را القاء می‌کند و البته به هر طریق خود را آزادمنش نشان دادن هم به ضدتبلیغ، تبدیل می‌شود. برنامه در ایده اولیه خود به اندازه کافی مقید به شنیدن نظرهای مختلف بوده، بنابراین لزومی ندارد که پیامک فلان شخص از فلان شهر را نشان دهد که نوشته: «جرات دارید احمدی‌نژاد رو بیارید.»!!.
ساخت این‌گونه از برنامه‌ها جدا از ضروری بودن در زمانه فعلی کشورمان، باعث شکل‌گیری فرهنگ گفت‌وگو و سعه صدر در قبال شنیدن عقاید دیگری می‌شود. هر چقدر که فضا برای ساخت این برنامه‌ها بیشتر در صداوسیما فراهم شود، قطعا می‌توان به این مهم امیدوار بود که میدان‌دار اصلی رسانه‌های فارسی زبان، تنها شبکه‌های مستقر در لندن و واشنگتن نباشند.
این مطلب در نبضِ پلاس شماره 28 نشریه نبض دانشگاه صداوسیما منتشر شده است.
نبض | تپش تحول، از دل دانشگاه
