طاهره راعی | دانشجوی کارشناسی ارشد مدیریت رسانه – دانشگاه صداوسیما
زمان لازم برای مطالعه: 6 دقیقه
پوشش، تنها یک لباس نیست؛ بلکه نماد و روایتی از تفکر، هویت و فرهنگ یک ملت است. برنامه تلویزیونی «نوآ» با رویکردی فرهنگی، تلاش می‌کند تا پوشش ایرانی را با الهام از سنت‌ها و هنرهای بومی، احیا کند. با این حال، توجه به برخی نکات کلیدی می‌تواند تأثیرگذاری این برنامه را در الگوسازی برای طراحی پوشش بانوان ایرانی دوچندان کند.
برنامه تلویزیونی «نوآ»، به‌عنوان اولین مسابقه طراحی و دوخت لباس زنان در رسانه ملی ایران، فضای تازه‌ای را برای طراحان خلاق ایرانی ایجاد کرده تا استعدادهای خود را در حوزه پوشش ایرانی-اسلامی به نمایش بگذارند. پخش این مسابقه از شبکه نسیم که با استقبال مخاطبان روبه‌رو شده، با ارائه روایتی از طراحی لباس‌های زنانه با بهره‌گیری از فرهنگ‌ها و سنت‌های اصیل و بومی، گامی نوین در فرهنگ‌سازی پوشش ایرانی-اسلامی به شمار می رود.
ساختار مسابقه‌ای برنامه «نوآ» به گونه‌ای طراحی شده که هر قسمت شامل رقابت میان سه گروه دو نفره از خیاطان و طراحان ماهر است که در نهایت یک گروه با بهترین عملکرد به مرحله بعد راه می‌یابد. هر یک از این طراحان با توجه به مبحث‌های مشخص‌شده در هر قسمت، در سه مرحله طراحی، الگوسازی و دوخت لباس با الهام از نماد‌های ملی، اسلامی و اقوام ایرانی اثر خود را ارائه می‌کنند. در نهایت لباس دوخته شده را بر تن کرده و داوران ارزیابی خود را ارائه می‌دهند.
این رقابت نه تنها بستری برای نمایش خلاقیت طراحان لباس از سراسر کشور را فراهم کرده، بلکه فرصتی برای نشان دادن هویت ایرانی-اسلامی در طراحی لباس بانوان ایجاد کرده است. به گفته سعید شمس، کارگردان این برنامه، پوشش لباس‌های ایرانی نه تنها محدودیتی ایجاد نمی‌کند، بلکه می‌تواند الهام‌بخش باشد و نشان دهد که طراحی لباس‌های محجوب و فاخر ایرانی می‌تواند هم خلاقانه و هم کاربردی باشد.
با این حال برنامه «نوآ» به دلیل عدم ارائه آموزش‌های خیاطی و طراحی، بیشتر، مخاطبان تخصصی را هدف قرار داده و از انتقال مفاهیم عملی به مخاطب عام بازمانده است. این امر باعث شده که مخاطب عمومی تنها با پوشش‌های برگرفته از اقوام و سنت‌ها آشنا شود؛ بدون اینکه مهارتی در زمینه خیاطی کسب کند. در نتیجه، این رویکرد ممکن است به ریزش مخاطبان غیرتخصصی منجر شود و جذابیت برنامه برای عامه مردم کاهش یابد.
صحنه مسابقه «نوآ» در استودیویی رقم می‌خورد که دور تا دور آن از معماری اصیل ایرانی بهره گرفته است. اما استفاده از المان‌های تخصصی و فانتزی مرتبط با طراحی و دوخت مانند زمینی با طرح الگوهای خیاطی و یا پارچه و نخ در سراسر دکور، حس زیبایی‌شناسی مخاطب را سیراب می‌کند. استفاده از تکنیک‌های نورپردازی، ضرب‌آهنگ تند و فضای صمیمی به گونه‌ای است که فضای خلاقانه را به خوبی به نمایش می‌گذارد. با این حال، از منظر فنی، توجه بیشتر به جزئیات صحنه، مانند نمایش حرفه‌ای‌تر ابزارها، طراحی‌های انجام شده و لباس‌ها، می‌تواند به عمق و واقع‌گرایی برنامه بیفزاید.
یکی از اهداف اصلی این برنامه، فرهنگ‌سازی در حوزه پوشش بانوان است. به گفته مونا اورئی، سردبیر «نوآ»، این برنامه در تلاش است تا با الهام از پوشش اقوام ایرانی و توجه به فرهنگ ملی، الگویی مناسب برای بانوان ایرانی ارائه دهد.
بر این اساس می‌توان پوششی داشت که هم با هنجارهای فرهنگی و دینی هماهنگ باشد و هم زیبا و شکیل باشد. این رویکرد فرهنگی بسیار ارزشمند است؛ اما برای دستیابی به این هدف نیاز به تحلیل دقیق‌تری از بازار و سلیقه‌های واقعی مخاطبان وجود دارد. برخی از طرح‌های برنده مسابقه، ممکن است از نظر هنری برجسته بوده؛ اما در عمل با نیازهای بازار همخوانی نداشته باشند.
بر اساس نظر کارشناسان این حوزه، طراحی لباس اسلامی هنوز موفق نشده است که هویتی مستقل از مد غربی بیابد. طراحان مد اسلامی اغلب به شاخصه‌های زیبایی‌شناسی توجه بیشتری دارند تا رعایت کامل اصول شرعی. علاوه بر این، مخاطبان و مصرف‌کنندگان مسلمان نیز بسیار متنوع‌اند و نمی‌توان آنها را در یک دسته‌بندی واحد جای داد.با وجود این، «نوآ» می‌تواند به مرور زمان، نقش مهمی در بازتعریف پوشش اسلامی و تدوین چارچوب‌های جدید برای آن ایفا کند؛ اما این مسیر نیازمند همکاری‌های گسترده‌تر و تلاش‌های مداوم طراحان و تولیدکنندگان و البته رسانه‌ها برای فرهنگ‌سازی است.
برنامه «نوآ» توسط گروه تلویزیونی بسیج سازمان صداوسیما تولید شده است. این امر از یک سو می‌تواند نشان‌دهنده تعهد سازمان به فرهنگ‌سازی در حوزه عفاف و حجاب باشد؛ اما متضمن مسائل دیگری نیز است: از یک نگاه ممکن است به نوعی نگاه محافظه‌کارانه و رسمی به این عرصه بیفزاید که در تضاد با نیاز جامعه جوان و خلاق ایران برای نوآوری در طراحی لباس باشد. از نگاه دیگر ترویج پوشش به سبک مد و استایل می‌تواند اصول ساده‌زیستی و عدم خودنمایی را که از محورهای اعتقادی زنان مسلمان است، زیر سوال ببرد. بررسی این مسئله نشان می‌دهد که این برنامه نیازمند توازنی دقیق میان رعایت موازین شرعی و پاسخ به سلایق مختلف جامعه است تا بتواند هم از نگاه اعتقادی و هم از نگاه نیازهای روز و جذب حداکثری، پشتیبانی کند.
یکی از دستاوردهای مهم برنامه «نوآ» معرفی طراحی لباس‌هایی فاخر و مطابق با موازین اسلامی است که قابلیت رقابت در بازار داخلی و حتی کشورهای همسایه را دارند. به‌کارگیری نمادهایی چون چفیه، نمایانگر تلاش برای معرفی هویت فراملی، در بحث مد است. حضور اسپانسرهای مرتبط با طراحی و دوخت لباس در این برنامه، علاوه بر حمایت از طراحان، به برندسازی و ارتقای جایگاه طراحی لباس ایرانی-اسلامی نیز کمک می‌کند.
«نوآ» می‌تواند گامی اساسی در شکل‌گیری هویتی مستقل برای مد و پوشش ایرانی حتی در سطح جهانی باشد. با توجه به توانایی‌های موجود در این برنامه در فرهنگ‌سازی و استقبال مخاطبان، این برنامه می‌تواند به تدریج تغییرهای محسوسی در عرصه نمایش پوشاک خلاقانه با موازین اسلامی در ایران ایجاد کند. مشارکت فعال طراحان داخلی و حتی تبادل تجربه‌ها با طراحان بین‌المللی می‌تواند زمینه‌ساز ایده‌های نوآورانه در عرصه مد ایرانی-اسلامی باشد. اگر برنامه «نوآ» بتواند با توجه به نیازها و سلایق مخاطبان خود حرکت کند و از نظرهای آنها بهره ببرد؛ می‌تواند به تدریج جایگاه خود را به‌عنوان یک شتاب‌دهنده تأثیرگذار در پوشش ایرانی تثبیت کند.
این مطلب در نبضِ پلاس شماره 28 نشریه نبض دانشگاه صداوسیما منتشر شده است.
نبض | تپش تحول، از دل دانشگاه
