محمدحسن نصیری | دانشجوی کارشناسی تلویزیون و هنرهای دیجیتال – دانشگاه صداوسیما
زمان لازم برای مطالعه: 6 دقیقه
امروزه پویانمایی‌ها یکی از ارکان اصلی سبد مصرف مخاطب کودک و نوجوان و حتی بزرگسال را تشکیل می‌دهند. این آثار نه‌تنها جنبه سرگرمی دارند، بلکه نقشی کلیدی در انتقال مفاهیم تربیتی، اخلاقی و فرهنگی به مخاطبان ایفا می‌کنند.
مرکز پویانمایی صبا، از زمان تأسیس در سال ۱۳۷۴، به‌عنوان یکی از پیشگامان دوران جدید تولید پویانمایی در ایران شناخته می‌شود. این مرکز با هدف ایجاد محتوای آموزشی، تربیتی و سرگرم‌کننده برای کودکان و نوجوانان پایه‌گذاری شد. صبا در سال‌های ابتدایی خود، با تمرکز بر کیفیت تولید و بهره‌گیری از داستان‌های ملی و ارزش‌های اخلاقی، موفق به خلق آثاری شد که تا سال‌ها در ذهن و قلب مخاطبان جای گرفتند.
به بهانه خبر تولید فصل جدید پویانمایی «پهلوانان» که قرار است عید نوروز از تلویزیون پخش شود، در این یادداشت به نقد و بررسی این پویانمایی سریالی می‌پردازیم؛ اثری که روزگاری یکی از شاخص‌ترین تولیدهای مرکز صبا بود اما اکنون، به نظر می‌رسد که تحت‌تأثیر تغییرها در روند تولید، کیفیت و تأثیرگذاری گذشته خود را از دست داده است.
«پهلوانان»، توانست با ترکیب داستان‌های کهن ایرانی و ارزش‌های اخلاقی، اثری ماندگار و تربیتی خلق کند. این پویانمایی با روایت ماجراهای جذاب از زندگی «پوریای ولی» و یارانش، مخاطبان کودک و نوجوان را به دنیای پهلوانی، عدالت و اخلاق دعوت می‌کرد.
یکی از ویژگی‌های برجسته این پویانمایی، توانایی آن در به تصویر کشیدن فضا و حال‌وهوای ایران در دوران تاریخی خاص خود بود. «پوریای ولی»، شخصیتی واقعی است که در دوره حمله مغول‌ها به ایران و حوالی حکومت هلاکوخان می‌زیست. پویانمایی «پهلوانان»، با دقت در طراحی لباس‌ها، معماری بناها و حتی روابط اجتماعی، موفق شد تصویری ملموس و باورپذیر از زندگی در آن دوران ارائه دهد. این بازنمایی تاریخی، نه‌تنها جذابیت بصری اثر را افزایش داد، بلکه به تقویت حس هویت ملی در بین مخاطبان کمک شایانی کرد.
از دیگر نقاط قوت این پویانمایی، کیفیت بالای آن از جنبه‌های هنری بود. تصویرسازی‌های دقیق و طراحی شخصیت‌های منحصربه‌فرد، به همراه استفاده از ترفند فریم به فریم، باعث شد این اثر از تنوع حرکت‌ها و پویایی بصری بالایی برخوردار باشد. این ترفند نه‌تنها جذابیت بصری پویانمایی را افزایش می‌داد، بلکه به هر نما حس زندگی و حرکت می‌بخشید.
در فصل ابتدایی، سازندگان موفق به خلق جهانی برای اثر شدند که پیشینه شخصیت‌ها و رویدادها با ظرافت و دقت در آن روایت می‌شود. هرکدام از یاران «پوریای ولی»، داستان مخصوص به خود را دارند که نه‌تنها به عمق جهان داستان کمک کرده، بلکه ارتباط عاطفی مخاطب با شخصیت‌ها را نیز تقویت می‌کند. این شخصیت‌ها، هرکدام بازنمایی زندگی و چالش‌های منحصربه‌فرد خود هستند و این تنوع باعث می‌شود مخاطب با دنیایی پر از جزئیات و زنده روبه‌رو شود که در آن هر عنصر نقش مهمی در پیشبرد داستان دارد.
داستان‌پردازی نیز از دیگر نقاط قوت این پویانمایی در فصل‌های ابتدایی بود. ماجراهای عمیق و کشمکش‌های داستانی قوی، علاوه بر سرگرمی، پیام‌های تربیتی و اخلاقی را به مخاطبان منتقل می‌کردند. این پویانمایی به‌خوبی توانست مفاهیمی همچون عدالت، شجاعت، و همدلی را در قالب روایت‌هایی آموزنده و جذاب ارائه دهد.
علاوه بر این، تیم دوبله حرفه‌ای و صداگذاری‌های متناسب با شخصیت‌ها، تأثیری بی‌بدیل بر ماندگاری این اثر داشتند. صداهای پرانرژی و هنرمندانه، هویت شخصیت‌ها را شکل داده و جنبه نوستالژیک اثر را در ذهن مخاطبان ثبت کردند.
با گذشت زمان و تغییر رویکردهای تولید در مرکز پویانمایی صبا، پویانمایی «پهلوانان» نیز تحت‌تأثیر این تحول‌ها قرار گرفته است. فصل‌های جدید این اثر، در مقایسه با فصل‌های ابتدایی، از کیفیت پایین‌تری برخوردارند و برخی از ویژگی‌های برجسته گذشته را از دست داده‌اند.
یکی از تغییرهای محسوس، استفاده از ترفند کات اوت به‌جای فریم به فریم در تولید اثر است. این رویکرد هرچند تولید را ساده‌تر و سریع‌تر کرده، اما به وضوح از تنوع حرکت‌ها و پویایی بصری اثر کاسته است. نتیجه این تغییر، یک‌نواختی نماها و کاهش حس زنده بودن در روایت بصری است.
در بخش داستان‌پردازی نیز شاهد افت کیفیت هستیم. در حالی که فصل‌های ابتدایی با روایت ماجراهای عمیق و کشمکش‌های آموزنده، مخاطبان را مجذوب خود می‌کردند. فصل‌های جدید بیشتر به سراغ موضوع‌های سطحی و تکراری رفته‌اند. در گذشته، چالش‌های جدی و رویدادهایی که نفس را در سینه مخاطب حبس می‌کرد، باعث می‌شد بیننده با شخصیت‌ها همراه شود و برای سرنوشت آن‌ها دلهره داشته باشد. این چالش‌ها مخاطب را پای صفحه تلویزیون میخکوب می‌کردند. اما اکنون، ماجراها به‌قدری ساده و پیش‌پاافتاده روایت می‌شوند که انگار اصلاً چالشی در کار نیست.
هرچند شاهد تلاش نویسندگان برای تنوع در رویدادها و اتفاق‌های فیلم هستیم، اما در کلیت جهان داستان هیچ اتفاق جدیدی رخ نداده است. بعد از چندین فصل، انتظار می‌رود شخصیت‌های جدی تازه و موقعیت‌های جدید به کار اضافه شود. برای مثال، می‌شد کسی از میان شخصیت‌ها ازدواج کند یا تغییر جدی در چالش میان کاراکترهای مثبت و منفی اتفاق بیفتد. با این حال، هفت فصل است که شاهد دسیسه‌های شخصیت منفی در هر قسمت و تلاش گزمه‌های احمق برای عملی کردن نقشه داروغه، و همچنین مقابله یاران «پوریای ولی» هستیم. این روند تکراری برای مخاطب خسته‌کننده شده و از جذابیت داستان کاسته است.
علاوه بر این، تغییر ترکیب تیم دوبله ضربه‌ای جدی به جنبه نوستالژیک اثر وارد کرده است. صداپیشه‌هایی که در فصل‌های اولیه با اجرای هنرمندانه خود شخصیت‌ها را زنده می‌کردند، جای خود را به صداهایی داده‌اند که نه‌تنها حس آشنای گذشته را منتقل نمی‌کنند، بلکه ارتباط عاطفی مخاطبان با اثر را نیز تضعیف کرده‌اند.
در نهایت، این تغییرها در مجموع باعث شده‌اند تا «پهلوانان» از اثری برجسته و ماندگار به اثری تبدیل شود که دیگر قدرت و جذابیت سابق را ندارد و کمتر توانسته است مخاطبان قدیمی یا جدید خود را راضی نگه دارد.
پهلوانان، با تمام نقاط قوت گذشته‌اش، همچنان یکی از آثار شاخص مرکز پویانمایی صبا محسوب می‌شود. این پویانمایی، در فصل‌های ابتدایی خود نشان داد که چگونه می‌توان از داستان‌های کهن و ارزش‌های اخلاقی برای خلق اثری تربیتی و ماندگار استفاده کرد. اما با گذر زمان و تغییر در رویکردهای تولید، کیفیت این اثر کاهش یافته و جایگاه آن به‌عنوان یک پویانمایی برجسته دچار چالش شده است.
برای بازگشت به دوران اوج، ضروری است که مرکز صبا و گروه تولید «پهلوانان» نگاه جدیدی به این اثر داشته باشند. بازگشت به روایت‌های عمیق و چالش‌های جدی‌تر، خلق شخصیت‌های تازه و جذاب، و پرهیز از تکرار در داستان‌ها می‌تواند جان تازه‌ای به این پویانمایی ببخشد. همچنین، ارتقای ترفندهای تولید و بازگشت به جزئیات بصری که در فصل‌های ابتدایی به چشم می‌خورد، می‌تواند پویایی بصری اثر را احیا کند.
علاوه بر این، حضور دوباره گروه دوبله حرفه‌ای و سرمایه‌گذاری بر جنبه نوستالژیک اثر، نقش مهمی در جلب رضایت مخاطبان قدیمی و جذب نسل جدید خواهد داشت. «پهلوانان» هنوز هم توانایی آن را دارد که به یک الگوی موفق در پویانمایی تربیتی تبدیل شود، به شرط آنکه توجه کافی به کیفیت و خلاقیت در تولید آن صورت گیرد.
این مطلب در نبض نگار شماره 29 نشریه نبض دانشگاه صداوسیما منتشر شده است.
نبض | تپش تحول، از دل دانشگاه
