بسیاری از ما، نمی‌دانیم بورس کالا چیست؟ در بورس کالا چه چیزی معامله می‌شود؟ چگونه در بورس کالا ثبت نام کنیم؟ معاملات در بورس کالا چطور انجام می‌شوند و عضویت در بورس کالا چگونه است. اگر در مقدمه این مقاله بخواهیم ساده برای شما توضیح دهیم، باید بگوییم که بورس کالا محل معامله بسیاری کالاهای مهم و اساسی است. بورس کالا پتروشیمی، کشاورزی، فراورده‌های نفتی، صنایع فولاد و ... را در خود جای داده.
در خرید از بورس کالا، نکات و محدودیت‌هایی وجود دارد که خریدار باید به آن آگاه باشد. در صورتی که شرایط خریدار مطابق با آن‌چه بورس کالا می‌خواهد نباشد، وی ناچار است از بازرگانی‌های دیگر نیاز خود را تامین کند. به عنوان مثال، برای خرید مقاطع فولادی به قیمت بورس کالا، می‌توان از بازرگانی‌های فولاد چون شرکت پیشرو صنعت نفت آسیا (آیرومارت) کمک گرفت. قیمت تیرآهن بال پهن و میلگرد بورسی در آیرومارت، مطابق با قیمت‌های فروش در بورس است. جهت کسب اطلاعات بیشتر می‌توانید با شماره تلفن 02145306 تماس حاصل نمایید.
مهم‌ترین نکات درباره بورس کالا، ثبت نام، نحوه انجام معامله و هر آن‌چه باید درباره بورس کالا بدانید در ادامه مورد بررسی قرار گرفته‌اند.
بورس کالا، بازاری برای انجام معاملات و خرید و فروش کالاهای خام و فرآوری نشده است. در این بازار که مشابه با بورس اوراق بهادار است، کالاهای کشاورزی، معدنی، صنعتی و ... چون گندم، برنج، پنبه و فلزات معامله میگردد. در این بازار منسجم، تولیدکنندگان، کالاهای خود را عرضه کرده و پس از قیمتگذاری توسط کارشناسان بورس، آن‌ها را به فروش می‌رسانند.
در حقیقت، بورس کالا از بازارهای سنتی گذشته فاصله گرفته و محلی سازمان‌یافته است که ریسک‌های خرید و فروش را به حداقل می‌رساند.
اولین بار در شهریورماه سال 1382، ابتدایی‌ترین شکل بازار بورس ایران با تشکیل بورس فلزات آغاز به کار کرد. پس از آن در شهریور ماه سال بعد، بورس کالای کشاورزی مشابه با بورس فلزات راه‌اندازی شد. در نهایت، در سال 1385، بر اساس قانون بازار اوراق بهادار کشور و با تصویب شورای عالی بورس، بورس فلزات و بورس کشاورزی با هم ادغام شده و بورس کالای ایران در مهرماه 1386 رسما شروع به کار کرد. فعالیت بورس کالا محدود نماند و به مرور زمان گسترش یافت.
از سال 86 تا کنون، بورس کالا در حال توسعه است. برای داد و ستد در این بازار، باید بدانیم در بورس کالا چه چیزی معامله می‌شود. در حال حاضر، 4 گروه اصلی زیر در بورس کالاهای ایران فعالیت دارند:
با توجه به گروه‌های در حال فعالیت، می‌توان در بورس کالا تیرآهن، ورق فولادی، انواع میلگرد و ... را از برترین کارخانه‌های ایران خریداری کرد. قیمت روز انواع میلگرد بر اساس نحوه نخرید و فروش در بورس مشخص میگردد. در بورس کالا کشاورزی، انواع محصولات کنسانتره‌ها، ذرت، شکر، پسته و ... معامله می‌شود. روغن، قیر، لوب کات، پلیمر و ... نیز در درسته بورس کالای مواد پتروشیمی و بورس کالا فرآورده‌های نفتی جای گرفته‌اند.
اخیرا، بحث افزودن بازارهای دیگری در بورس کالا داغ است. برخی معتقدند که در بورس کالا خودرو و مسکن از قلم افتاده‌اند. در حال حاضر خودرو در بورس کالا مورد بحث و بررسی قرار گرفته اما هنوز آینده آن مشخص نیست.
از زمان تشکیل بورس کالا تاکنون، این سازمان توانسته پاسخگوی نیاز بسیاری عرضه‌کنندگان و خریداران باشد. ویژگی‌های بورس کالا موجب شده تا محدودیت‌هایی که در بازار سنتی وجود داشت، حذف شوند و بازاری منسجم ایجاد گردد.
در بازار سنتی، مشکلات عمده‌ای گریبان‌گیر عرضه، توزیع و مصرف درست می‌شود. از جمله: عدم وجود سیستم ناظر، نوسانات کاذب قیمتی، نبود امکان مدیریت ریسک، هماهنگ نبودن بخش‌های تولید، بازار مصرف، واردات و صادرات، شفاف نبودن قیمت‌گذاری‌ها و کمبود داده برای پردازش و تصمیم‌گیری درست.
بنابراین، سازمان بورس کالا با اهداف زیر ایجاد شد:
بورس کالا در جهان، برای مقابله با نارسایی‌های بازار ایجاد می‌شود. اهداف نامبرده، مبنای تشکیل قدیمی‌ترین بورس های کالای جهانی از جمله بورس تجاری شیکاگو، بورس فلزات لندن، بورس کالای نیویورک، بورس کالای توکیو، شانگهای و هند به شمار می‌روند. بورس کالای ایران نیز بر همین مبنا ایجاد شد و به مرور گسترش یافت.
البته بورس کالای داخلی با بورس کالای خارجی متفاوت است. نوع معاملات، حراج‌ها، شیوه‌های تحویل و تسویه کالا در ایران با کشورهای مختلف در جهان تفاوت‌هایی دارد.
بورس کالای ایران، سازمانی منسجم است که طی مدت زمان کوتاهی و با عمر 10 ساله خود، توانسته معاملاتی با تعداد قابل توجه و کیفیت بالا را به سرانجام برساند. مزایای بورس کالا به انجام معاملات مکانیزه و به دور از بازارهای سنتی محدود نمی‌شود. خرید میلگرد از بورس کالا و خرید دیگر محصولات عرضه شده، مزایایی دارد که بسیاری خریداران را بدین سمت و سو سوق می‌دهد. در ادامه، به مهم‌ترین دلایلی که بورس را به بازاری پرطرفدار تبدیل می‌کند، صحبت خواهیم کرد.
در معاملات، اطمینان طرفین اهمیت بسیار زیادی دارد. بورس کالا امکان انجام معاملاتی بدون نگرانی را فراهم می‌آورد. کالاهای عرضه شده در بورس کالا از نظر اصالت و کیفیت بررسی می‌شوند. فروشنده و عرضه کننده نیز باید تایید شوند. یکی دیگر از ریسک‌های خرید و فروش کالا، ریسک پرداخت و تحویل است. در بورس، معاملات از طریق اتاق پایاپای صورت می‌گیرند و به همین علت دیگر نگرانی بابت پرداخت وجه و تسویه کالا برای طرفین معامله وجود ندارد. به همین علت، ریسک پرداخت و تسویه حذف می‌شوند.
در بورس کالا، تعیین نرخ کالاها بر اساس عرضه و تقاضا انجام می‌گیرد. تعیین قیمتها بر اساس رقابت بین تعداد عرضه‌کننده و خریدار انجام می‌شود. عوامل موثر بر قیمت هر کالا، در این بازار به صورت واضح و شفاف تاثیر خود را نشان می‌دهند.
در این بازار، خبری از قیمت‌های دستکاری شده و معاملات صوری نیست. در بورس کالا، نرخ کالاها با توجه به قیمت‌های پیشنهادی عرضه‌کنندگان و خریداران و تعداد آن‌ها تعیین میگردد. این آمار و ارقام، همگی در دسترس افراد قرار می‌گیرند. قراردادها، مدارک و تمامی اسناد مربوط به معاملات، ضمن اصل بودن تحت نظارت قرار دارند.
در صورتی که یکی از طرفین معامله به تعهدات خود عمل نکند، طرف دیگر موظف است خسارت وارده را جبران کند. جبران خسارت، یکی از مزایای بورس کالا است که ارزش و اهمیت زیادی دارد. بنابراین، معاملات انجام شده در در چنین بازاری، ریسک کمتری دارند.
بورس کالا، روند قیمتها، معاملات و تحلیل‌های اقتصادی را در اختیار عموم قرار می‌دهند تا در صورت نیاز از آن‌ها برای ثبت معاملات خود استفاده کنند. یکی دیگر از مزایای این سازمان، تبلیغات وسیع و معرفی عرضه‌کنندگان به مصرف‌کنندگان داخلی و خارجی است.
ضمنا باید اشاره داشت که با انجام معاملات از طریق بورس کالا و در دست داشتن قیمت‌های مورد معامله، می‌توان وضعیت اقتصادی کشور را تحلیل کرد. این اطلاعات، برای فعالان اقتصادی اهمیت بسیاری دارد.
علاوه بر موارد فوق، محدودیت‌هایی برای مصرف‌کنندگان و فروشندگان وجود دارد که شرایط را برای آن‌ها مشکل می‌کند.
دو گروه از افراد، به بورس کالا مراجعه می‌کنند. اولین گروه، افرادی هستند که به دنبال کاهش خطر نوسانات کاذب قیمتها در بازار هستند. همانطور که پیش‌تر نیز گفته شد، معامله در بورس کالا با ریسک کمی انجام می‌شود و تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان احساس امنیت خاطر می‌دهد.
گروه دوم، سوداگران بورس کالا نام دارند که با استفاده از نوسانات قیمتی سود خود را به حداکثر می‌رسانند.
کالاهای موجود در بورس را می‌توان در قالب یکی از قراردادهای استاندارد نقدی، سلف، آتی، اختیار معامله، نسیه، صلح و معاوضه انجام داد. در هر یک از قراردادهای مذکور، نوع کالایی که در قرارداد آورده شده، مشخصات آن، حجم مقدار معامله، واحد اندازه‌گیری کالا، زمان دقیق معامله، تاریخ تحویل، استاندارد تحویل، نوع بسته‌بندی، واحد پول، انبار یا محل تحویل و استاندارد و ابعاد کالا به صورت دقیق مشخص می‌شوند.
برای شناخت هر یک از این نوع قراردادهای بورس کالا، ادامه مطلب را مطالعه بفرمایید.
قرارداد نقدی یا قرارداد تحویل فوری یکی از انتخاب‌های طرفین معامله است. طی این قرارداد، کل مبلغ و همچنین کارمزد کارگزار به صورت نقدی پرداخت شده و فروشنده نیز در همان زمان کلای خریداری شده را تحویل می‌دهد. بر اساس قواعد این نوع قرارداد، تسویه وجه و تحویل کالا باید طی 3 روز انجام شود. از جمله قراردادهای نقدی می‌توان به قراردادهای معاوضه نفتی اشاره داشت.
در نوع قرارداد سلف، اگرچه خریدار موظف است تمامی مبلغ را هنگام معامله پرداخت کند، اما فروشنده کالا را در تاریخی مشخص و در روزهای آتی تحویل می‌دهد. فرق این نوع قرارداد با قرارداد نقدی، در نوع تحویل کالا است.
در خرید و فروش مطابق با قرارداد آتی، طرفین معامله توافق می‌کنند که تحویل کالا و پرداخت وجه، در روزهای آتی و زمانی مشخص با نرخی توافق شده، انجام شود. در حقیقت تحویل کالا و پرداخت مبلغ در زمانی که تعیین شده و مطابق با توافق دو طرف، انجام می‌گیرد. جهت تضمین عمل به تعهدات معامله، طرفین موظفند در اتاق پایاپای مبلغی قرار دهند.
قرارداد اختیار معامله که به دو نوع اختیار خرید و اختیار فروش تقسیم می‌شود، بین یک خریدار و یک فروشنده عقد می‌شود. در این نوع قرارداد، یک طرف معامله حق یا اختیار خرید و یا فروش کالا را از طرف دیگر خریداری می‌نماید. در اختیار معامله، یک طرف حقی را به شخص دیگر یا خریدار واگذار می‌کند. به این صورت که فرد این حق را داشته باشد که دارایی یا کالایی خاص را با قیمتی توافقی در تاریخی مشخص، بفروشد. فردی که حق معامله را دریافت کرده است یا اصطلاحا دارنده اختیار معامله، موظف است قیمت دریافت حق که مبلغی مشخص است را به واگذار کننده حق، بپردازد.
نکته حائز اهمیت این است که دارنده اختیار معامله می‌تواند کالا را به فروش برساند یا آن را نگاه دارد؛ در واقع، ملزم به فروش آن نیست. وی می‌تواند تا فرارسیدن زمان مناسب برای فروش، از معامله دارایی دست نگه دارد.
همانطور که از نام این نوع قرارداد مشخص است، خریدار کل وجه کالای مورد معامله را در زمانی مورد توافق خود و فروشنده پرداخت خواهد کرد. در قرارداد های نسیه، کالا ظرف سه روز به خریدار تحویل داده خواهد شد. در حقیقت، زمان تحویل این کالا مشابه با معاملات نقدی است در حالی که پرداخت به شکل نسیه انجام می‌گیرد. خریدار موظف است در زمان‌های مشخص شده در قرارداد، مبلغ نسیه را به فروشنده بپردازند.
در این معاملات، تعهد یا دارایی یک طرف، در برابر تعهد یا دارایی طرف دیگر معامله میگردد. هدف این نوع قرارداد، کاهش سررسید یا تمدید معامله است. نتیجه این قرارداد به حداکثر رساندن درآمد معاملاتی و یا کم کردن هزینه‌های آن است.
معامله در بورس کالا، با دریافت کد مشتری در این بازار آغاز می‌شود. خریدار باید پس از تکمیل اطلاعات خود در بورس، کد مشتری دریافت کند. کد مشتری از طریق کارگزاری اخذ می‌شود. مشتریان حقیقی و حقوقی هر یک برای دریافت این کد باید مدارک خاصی ارائه دهند. از جمله انواع کارگزاری بورس کالا که هم اکنون در حال فعالیتند می‌توان به کارگزاری آگاه، مفید و مبین سرمایه اشاره داشت.
اشخاص حقیقی ملزم به تحویل فتوکپی شناسنامه، کارت ملی و فرم درخواست کد مشتریان حقیقی تکمیل شده است. در این فرم باید اطلاعاتی چون کد ملی، شماره حساب شخصی فرد، آدرس، کد پستی و شماره تلفن تماس وارد گردد.
مدارک لازم برای افراد حقوقی، متفاوت است. اشخاص حقوقی موظفند فتوکپی روزنامه رسمی ثبت شرکت، فتوکپی رسمی آخرین تغییرات شرکت، فتوکپی شناسنامه و کارت ملی تمامی اعضای هیات مدیره را ارائه دهند. در نهایت نیز باید فرم درخواست کد مشتریان حقوقی را تکمیل کرده و تحویل دهند. آخرین ترکیب اعضای هیات مدیره شرکت، لیست سهامدارانی که 10% و بیشتر سهم دارند، صاحبان امضای مجاز و شماره حساب جاری شخص خصوصی از جمله اطلاعات لازم برای تکمیل این فرم به شمار می‌روند.
پس از گذر از این مرحله، باید فرم درخواست خرید تکمیل گردد. تکمیل این فرم برای هر بار خرید الزامی است. اطلاعاتی چون مشخصات کالا به صورت دقیق، برند تولیدکننده و حداکثر قیمت پیشنهادی برای معامله باید در این فرم وارد شوند.
کارگزار با دریافت این فرم، امکان خرید کالا را مورد بررسی قرار می‌دهد. در صورت لزوم نیز ممکن است با تولیدکننده برای انجام معامله وارد مذاکره شود.
در صورتی که امکان خرید کالا توسط کارگزاری تایید گردید، خریدار موظف خواهد بود که 10% از مبلغ کل معامله (به صورت تقریبی) پرداخت کند. این مبلغ به حساب کارگزاری واریز شده و وجه تضمین خرید کالا است. البته این مبلغ برای کالاهای فروخته شده در رینگ صادراتی بورس کالا متفاوت بوده و برابر با 5% از ارزش تقریبی کل معامله است.
حال، مصرف‌کننده به مرحله خرید کالا رسیده است. خرید کالا به کمک کارگزار در هنگام عرضه کالا در تالار انجام می‌شود. کارگزار مطابق با فرم تکمیل شده و خواسته خریدار، در رقابت با دیگر کارگزاران قرار می‌گیرد. در صورتی که کالای مذکور به قدر کافی و با قیمت مورد نظر خریدار عرضه شده باشد، کالا خریداری می‌شود.
پس از ثبت خرید، خریدار موظف است تا ساعت 10 صبح سومین روز کاری، کل مبلغ کالای خریداری شده را به حساب کارگزاری واریز کند. فیش پرداختی ارسال شده برای کارگزاری باید به نام خریدار باشد. با واریز مبلغ به حساب کارگزاری خریدار، کارگزار باید با اتاق پایاپای تسویه حساب کند و مدارک پرداختی و تسویه حساب کالا را به کارگزار فروشنده ارائه کند.
خریدار باید پس از گذراندن این مراحل، پیمانکار حمل کالا و محلی که برای تخلیه بار در نظر دارد را مشخص کند.
از طرف دیگر، کارگزار خریدار باید ضمن دریافت تاییدیه سفارش از کارگزار فروشنده، فرایند ثبت سفارش را کامل کند. حواله فروش توسط تولیدکننده صادر میگردد و با اطلاع به کارگزاری، خریدار را از صادر شدن این حواله مطلع می‌کند.
حال، خریدار باید با هماهنگی با فروشنده، با پیمانکار حمل کالا در ارتباط باشد و کالا را از طریق وی تحویل گیرد. در معاملاتی که به صورت سلف انجام می‌گیرند، خریدار، یک هفته پیش از موعد تحویل کالا باید جهت برقراری با فروشنده کالا و پیمانکار حمل کالا اقدام کند.
در معاملات مختلف کالای بورس، قیمت به سه روش تعیین می‌شود. در اولین روش که سفارش با قیمت باز است، تعیین قیمت به وسیله کارگزار مشخص می‌شود. در حقیقت خریدار یا فروشنده، مشخص کردن نرخ را بر عهده کارگزاری نهاده‌اند.
نوع دیگری از مشخص کردن قیمت سفارش با قیمت محدود است. در این نوع سفارش قیمت، خریدار یا فروشنده باید حداقل یا حداکثر نرخ معامله را تعیین کنند.
در نوع دیگری از سفارش قیمت که به نام سفارش با قیمت مقطوع شناخته می‌شود، قیمت مشخصی برای معامله توسط خریدار یا فروشنده تعیین می‌شود.
افراد و سازمان‌های مختلفی در بورس کالا فعالیت دارند. تولیدکنندگان و عرضه‌کنندگان کالا و خریداران و متقاضیان که مفصلا مورد بررسی قرار گرفتند. دیگر افراد عبارتند از کارشناسان تحلیل بازار، نهادهای نظارتی و ارائه‌دهندگان خدمات مختلف بورسی.
تولیدکنندگان می‌توانند طی شرایطی خاص، در بورس کالا فعالیت داشته و کالاهای خود را به این بازار سازمان‌یافته، عرضه کنند. مصرف‌کنندگان نیز با توجه به نیاز خود و با توجه به مدارکی که باید به بورس کالا عرضه کنند، می‌توانند از این بازار بزرگ، نیاز خود را تامین نمایند.
بورس کالا خرید کالا به نرخ واقعی و بدون دخالت دلالان بازار، را ممکن می‌سازد که از جمله مزایای مهم این بازار برای مصرف‌کنندگان است. این افراد کالای مورد نیاز خود را با ضمانت اصالت کالا خریداری می‌کنند.
کارگزاری‌ها، باید با دریافت مجوزهای لازم از جمله مجوز رینگ کشاورزی، رینگ پتروشیمی، رینگ صنعتی، رینگ صادراتی، پذیرش کالا و بازار آتی کالا در این بخش‌های بازار بورس کالا فعالیت کنند.
در بورس کالا بازار فیزیکی، فرعی، مشتقه و مالی، چهار زیر مجموعه اصلی به شمار می‌روند. این زیرمجموعه‌های بورس کالا، چندین شاخه را در خود جای داده‌اند که در ادامه به بررسی هر یک خواهیم پرداخت.
در بورس کالا بازار فیزیکی برای معامله محصولات مهم زیر ایجاد شده است:
در این بازار پر رونق، با توجه به قیمت پیشنهادی فروشنده، قیمت‌هایی برای خرید محصول توسط خریداران پیشنهاد می‌شود. محصول در نهایت به بالاترین قیمت فروخته خواهد شد. کالاهای قرار گرفته در این بازار به صورت نقدی، سلف و نسیه قابل معامله‌اند.
برخی کالاها در بورس کالا به صورت متداول عرضه نمی‌‌شوند یا فروش آن‌ها، بدون مراجعه حضوری و بررسی کالا توسط خریدار، ممکن نیست و یا به هر دلیل دیگری، در بازار فیزیکی نمی‌توان آن‌ها را ارائه کرد. چنین کالاهایی در دسته بازارهای فرعی قرار می‌گیرند. محصولات کشاورزی، محصولات پتروشیمی، معدنی، صنعتی، پلیمری و ... می‌توانند در این بازار، داد و ستد شوند. با توجه به نوع عرضه کالا، عرضه‌کنندگان بیشتری امکان فعالیت در این بازار را دارند.
در بورس کالا، بازاری با عنوان بازار مالی بورس کالا وجود دارد که هدف خود را جذب بیشتر سرمایه‌گزاران نهاده است. این بازار خود 3 زیرمجموعه دارد:
1- گواهی سپرده کالایی
در این بازار بورس کالا، کالاهایی با تایید کیفیت محصولات توسط انباردار در انبار قرار می‌گیرند. انباردار قبض این کالاها را صادر می‌کند. متقاضیان بورس کالا و گواهی سپرده کالایی، با استفاده از این قبض استاندارد می‌توانند جهت فروش محصولات خود در بورس کالا اقدام کنند.
2- صندوق سرمایه‌گذاری کالایی
در صندوق سرمایه‌گذاری کالایی به عنوان یکی از انواع بازار مالی، سرمایه‌گذاران، دیگر هزینه‌های مربوط به انبارداری و حمل و نقل را پرداخت نمی‌کنند. در حقیقت این قابلیت را دارند که به جای خرید محصول، اوراق آن را تهیه کنند. بدین معنا که صندوق، سرمایه‌گذاری روی کالایی مشخص را انجام داد و افراد با خرید واحد‌های صندوق، امکان سرمایه‌گذاری روی آن کالا را خواهند داشت.
3- قرارداد سلف موازی استاندارد
در صورتی که از قرارداد سلف موازی استاندارد در بورس کالا استفاده شود، مبلغ کالا پیش از تحویل سفارش به مشتری پرداخت می‌شود. کلیات قرارداد مذکور، مشابه با قرارداد سلف است که پیش از این مورد بررسی قرار گرفت.
در مقاله فوق، هر آن‌چه باید درباره بورس کالا بدانیم مورد بررسی قرار گرفته است. صنایع مختلف در بورس، قواعد و نوع فروش خاص خود را دارند. مشتریان نیز باید آن‌چه بورس کالا برای تایید هویت و فروش کالا نیاز دارد را تحویل دهند. در صورتی که قادر به ارائه این مدارک نباشند، می‌تواند از شرکت‌های بازرگانی مختلف در هر حوزه نیاز خود را تامین نمایند.
