هوش مصنوعی (Artificial Intelligence یا AI) شاخهای از علوم کامپیوتر است که تلاش میکند ماشینها را قادر سازد مانند انسان فکر کنند، یاد بگیرند و تصمیم بگیرند. بهطور خلاصه، هوش مصنوعی یعنی ایجاد سیستمهایی که بتوانند بدون دستور صریح انسانی، خودشان مسائل را حل کنند. هوش مصنوعی امروز هوشمند است، اما نه آگاه است، نه احساس دارد، نه قصد واقعی. فقط الگوها را یاد میگیرد و براساس آنها بهترین خروجی را تولید میکند. تفاوت هوشمند بودن و خودآگاهی بسیار مهم است و خیلیها آنها را با هم اشتباه میگیرند.
هوشمندی = انجام کارهای پیچیده
خودآگاهی = دانستن اینکه چه کسی هستی و چرا کاری انجام میدهی .
هوشمند بودن یعنی چه؟
هوشمند بودن یعنی توانایی انجام کارهای ذهنی مانند:
یادگیری
حل مسئله
تصمیمگیری
تشخیص الگو
پیشبینی
یک سیستم هوشمند لزوماً نمیفهمد چرا کاری انجام میدهد، فقط آن را درست انجام میدهد.
هوش مصنوعی چه کارهایی میتواند انجام دهد؟
تشخیص تصویر و چهره (مثل قفل گوشی با چهره)
تشخیص گفتار و تبدیل گفتار به متن (مثل دستیارهای صوتی)
ترجمهٔ خودکار زبانها
رانندگی خودران
تحلیل داده و پیشبینی
چتباتها و تولید متن، تصویر، موسیقی و …
انواع هوش مصنوعی
هوش مصنوعی محدود (Narrow AI) : مخصوص یک کار خاص؛ مثلاً تشخیص چهره.
هوش مصنوعی عمومی (AGI) : هوشی مثل انسان که بتواند همه کارها را انجام دهد (هنوز ساخته نشده).
هوش مصنوعی ابرهوشمند (Super AI) : هوشی فراتر از انسان (فعلاً فقط فرضیه).
هوش مصنوعی چگونه کار میکند؟
هوش مصنوعی معمولاً با کمک:
یادگیری ماشین (Machine Learning)
شبکههای عصبی (Neural Networks)
یادگیری عمیق (Deep Learning)
و پردازش دادههای بسیار زیاد آموزش میبیند.
چه چیزی واقعاً “هوشمند” محسوب میشود؟
معمولاً چیزی را هوشمند مینامیم که چند ویژگی اصلی داشته باشد:
. فهمیدن : بتواند وضعیت را درک کند یا اطلاعات را بفهمد. مثلاً بداند چه چیزی جلوی او قرار دارد یا چه اتفاقی در حال رخ دادن است
یاد گرفتن : اگر بتواند از تجربهها درس بگیرد و دفعهی بعد بهتر عمل کند، هوشمند است. مثلاً یک سیستم که با دیدن اشتباهاتش اصلاح میشود.
حل مسئله : وقتی بتواند برای یک مشکل، راهحل پیدا کند—حتی اگر قبلاً به او نگفته باشند چطور.
تصمیمگیری مستقل : بتواند بر اساس اطلاعات موجود، خودش تصمیم بگیرد، نه فقط هرچه به او گفتند تکرار کند.
سازگاری : اگر شرایط تغییر کرد، بتواند رفتار خود را تنظیم کند. مثل حیواناتی که در محیط جدید میتوانند بقا یابند.
پس چه چیزهایی هوشمندند؟
انسانها → چون همهٔ ویژگیهای بالا را دارند.
حیوانات → در درجات مختلف (یک سگ یا دلفین هوشمند است، یک باکتری نه).
ماشینها/هوش مصنوعی → اگر بتوانند یاد بگیرند، حل مسئله کنند و تصمیم بگیرند، “هوشمند” نامیده میشوند، اما نه به اندازهٔ انسان.
