بازارهای مالی همواره به شدت تحت تأثیر احساسات و رفتارهای جمعی سرمایه‌گذاران بوده‌اند. چرخه روانشناسی بازار به عنوان یک الگوی تکرارشونده، مراحل مختلفی از احساسات، از امید تا سرخوشی و وحشت تا افسردگی را توصیف می‌کند. این چرخه، که به خوبی در چارت مشهور
"Wall Street Cheat Sheet"
نمایش داده شده، نقش مهمی در تصمیم‌گیری‌های سرمایه‌گذاران ایفا می‌کند. در عین حال، فناوری‌های نوین، به ویژه هوش مصنوعی ، به طور قابل‌توجهی بر این چرخه تأثیر گذاشته‌اند و رفتارهای جمعی سرمایه‌گذاران را تغییر داده‌اند. در این مقاله، به بررسی چرخه روانشناسی بازار، نقش هوش مصنوعی در این چرخه، و تحلیل دیدگاه‌های رابرت شیلر، برنده جایزه نوبل اقتصاد، در این زمینه می‌پردازیم.
(برای توضیحات بیشتر راجع به رابرت شیلر به انتهای مقاله رجوع شود.)
الگویی تکرارشونده از احساسات
چرخه روانشناسی بازار توضیح می‌دهد که چگونه احساسات سرمایه‌گذاران با تغییرات قیمت بازار هم‌زمان تغییر می‌کند. این چرخه شامل مراحل زیر است:
1. بی‌اعتقادی (Disbelief): با آغاز روند صعودی، سرمایه‌گذاران شک دارند که این رشد واقعی باشد.
2. امید (Hope):با ادامه رشد، افراد امیدوار به بازگشت سرمایه می‌شوند.
3. خوش‌بینی و اعتقاد (Optimism & Belief):سرمایه‌گذاران وارد بازار شده و سرمایه‌گذاری خود را افزایش می‌دهند.
4. سرخوشی (Euphoria): اوج چرخه، جایی که سرمایه‌گذاران احساس می‌کنند هیچ خطری وجود ندارد.
5. اضطراب تا وحشت (Anxiety to Panic): با افت قیمت‌ها، نگرانی و سپس وحشت بر بازار حاکم می‌شود.
6. افسردگی (Depression):بسیاری از سرمایه‌گذاران از تصمیمات خود پشیمان شده و احساس شکست می‌کنند.
7. بی‌اعتقادی دوباره (Disbelief):با شروع مجدد روند صعودی، برخی هنوز از ورود مجدد به بازار می‌ترسند.
این الگو در بازارهای مختلف، از سهام و مسکن تا رمزارزها (Cryptocurrencies) دیده شده است.
---
هوش مصنوعی با تغییر روش تحلیل داده‌ها، تصمیم‌گیری‌ها، و حتی گسترش احساسات، نقش مهمی در تکامل چرخه روانشناسی بازار ایفا کرده است:
1. تحلیل احساسات جمعی:
هوش مصنوعی می‌تواند احساسات عمومی را از طریق تحلیل داده‌های شبکه‌های اجتماعی و اخبار پیش‌بینی کند. این پیش‌بینی‌ها می‌توانند بر رفتار سرمایه‌گذاران تأثیر بگذارند و مراحل چرخه روانشناسی را تسریع یا تقویت کنند.
2. معاملات الگوریتمی:
سیستم‌های هوش مصنوعی در معاملات الگوریتمی نقش کلیدی دارند. این معاملات، که با سرعت بالا انجام می‌شوند، می‌توانند نوسانات بازار را افزایش دهند و احساساتی نظیر وحشت یا سرخوشی را سریع‌تر به اوج برسانند.
3. ایجاد روایت‌های جمعی:
هوش مصنوعی با شناسایی و تقویت روایت‌های خاص در بازار، می‌تواند داستان‌هایی را ایجاد کند که سرمایه‌گذاران بر اساس آن‌ها تصمیم‌گیری کنند.
4. افزایش سرعت چرخه‌ها:
هوش مصنوعی با پردازش داده‌ها در مقیاس وسیع، تغییرات در احساسات بازار را تسریع می‌کند، به طوری که چرخه‌هایی که قبلاً ممکن بود ماه‌ها طول بکشند، اکنون در چند روز یا حتی چند ساعت رخ می‌دهند.
با توجه به رشد سریع مارکت رمز ارزها در ادامه به طور مختصر به نقش چرخه روان شناسی در بازار رمزارزها پرداخته شده است.
بازار رمزارزها به دلیل ماهیت نوسانی، جدید بودن فناوری، و عدم تنظیم‌گری کافی، به شدت تحت تأثیر چرخه روانشناسی بازار قرار دارد.
سرخوشی و حباب‌های قیمتی: بسیاری از سرمایه‌گذاران بدون تحقیق کافی وارد بازار می‌شوند و در مرحله سرخوشی، قیمت‌ها به اوج می‌رسد.
وحشت و سقوط: با کاهش قیمت‌ها، احساس وحشت جمعی موجب فروش گسترده می‌شود.
اثر شبکه‌های اجتماعی: پلتفرم‌هایی مانند توییتر و تلگرام به تشدید احساسات سرمایه‌گذاران کمک می‌کنند، که در نهایت مراحل چرخه را سریع‌تر رقم می‌زند.
دیدگاه رابرت شیلر درباره نقش هوش مصنوعی در بازارها :
رابرت شیلر، که به دلیل مطالعاتش در مورد رفتارهای روانشناسی بازار و حباب‌های مالی مشهور است، نظریه‌های مهمی درباره نقش هوش مصنوعی در بازارها ارائه داده است:
1. تشدید حباب‌ها:
شیلر معتقد است که هوش مصنوعی می‌تواند با گسترش پیش‌بینی‌های غیرمنطقی یا تأیید خوش‌بینی‌های افراطی، حباب‌های قیمتی را تقویت کند.
2. نقش روایت‌ها:
در کتاب
"Narrative Economics"
، شیلر توضیح می‌دهد که روایت‌ها تأثیرعمیقی بر رفتار بازارها دارند. هوش مصنوعی می‌تواند این روایت‌ها را شناسایی و تقویت کند، که گاهی منجر به رفتارهای جمعی غیرمنطقی می‌شود.
3. پیش‌بینی‌های خودکام‌بخش:
اگر سیستم‌های هوش مصنوعی پیش‌بینی کنند که بازار سقوط خواهد کرد، این پیش‌بینی ممکن است باعث وحشت سرمایه‌گذاران و تحقق این پیش‌بینی شود.
4. فقدان کنترل انسانی:
شیلر هشدار داده که وابستگی بیش از حد به هوش مصنوعی می‌تواند به تصمیم‌گیری‌های غیرقابل پیش‌بینی منجر شود، زیرا احساسات انسانی را مستقیماً درک نمی‌کند.
در حالی که هوش مصنوعی توانسته است بسیاری از جنبه‌های تحلیل و پیش‌بینی بازار را بهبود بخشد، همچنان نقش احساسات انسانی در چرخه روانشناسی بازار حیاتی است. سرمایه‌گذاران باید با آگاهی از این چرخه‌ها و اثرات هوش مصنوعی، تصمیمات منطقی‌تری بگیرند. همان‌طور که شیلر اشاره می‌کند، فناوری‌ها می‌توانند هم ابزار پیشرفت و هم منبع خطر باشند. تنها با ترکیب فناوری‌های پیشرفته و مدیریت هیجانات انسانی می‌توان از چرخه‌های غیرمنطقی و بحران‌های احتمالی جلوگیری کرد.
اقتصاددان برجسته آمریکایی و برنده جایزه نوبل اقتصاد در سال ۲۰۱۳ به همراه یوجین فاما و لارس پیتر هانسن است. او به دلیل تحقیقات پیشگامانه در زمینه پویایی قیمت دارایی‌ها و بازارهای مالی مشهور است. شیلر استاد اقتصاد در دانشگاه ییل است و تأثیر چشمگیری بر اقتصاد مالی و رفتارشناسی اقتصادی داشته است.
نظریات مهم شیلر:
1. حباب‌های اقتصادی و مالی:
شیلر در کتاب معروف خود
Irrational Exuberance
به تحلیل رفتارهای هیجانی سرمایه‌گذاران پرداخته و توضیح داده که چگونه احساسات، انتظارات و هیجانات می‌توانند به ایجاد حباب‌های قیمتی در بازار منجر شوند. او حباب‌های تاریخی مانند حباب دات‌کام و بحران مسکن ۲۰۰۸ را پیش‌بینی کرده بود.
2. شاخص قیمت مسکن شیلر-کیس:
شیلر به همراه کارل کیس، شاخصی را برای ارزیابی قیمت واقعی مسکن توسعه داد که امروزه به یکی از ابزارهای کلیدی در تحلیل بازار مسکن تبدیل شده است. این شاخص در پیش‌بینی بحران مالی ۲۰۰۸ بسیار تأثیرگذار بود.
3. اقتصاد رفتاری:
شیلر از پیشگامان ترکیب روانشناسی با اقتصاد است و به مطالعه چگونگی تأثیر عوامل روان‌شناختی بر تصمیمات اقتصادی پرداخته است. او معتقد است که رفتار انسان در بازارها همیشه عقلانی نیست و تحت تأثیر هیجانات و اشتباهات شناختی قرار دارد.
4. مدیریت ریسک در اقتصاد:
شیلر پیشنهاد داده که استفاده از ابزارهای بیمه و مدیریت ریسک می‌تواند به پایداری اقتصاد کمک کند و شوک‌های اقتصادی را کاهش دهد.
پیش‌بینی‌های اقتصادی مهم:
- شیلر در اواخر دهه ۹۰ میلادی حباب بازار سهام آمریکا (حباب دات‌کام) را پیش‌بینی کرد.
- در سال‌های قبل از ۲۰۰۸، او درباره حباب مسکن هشدار داد و پیش‌بینی کرد که ترکیدن این حباب می‌تواند به بحران مالی جهانی منجر شود.
- او به طور مکرر به اهمیت توجه به هیجانات و عوامل رفتاری در تحلیل بازارها اشاره می‌کند و بر این باور است که بازارها همواره به صورت کارا عمل نمی‌کنند.
رابرت شیلر همچنان یکی از مهم‌ترین صداهای انتقادی در اقتصاد است که دیدگاه‌های او نقش بزرگی در شکل‌دهی به سیاست‌های مالی و پژوهش‌های اقتصادی داشته‌اند.
Jay Javadzadeh
