اگر برگردیم و به تاریخ نگاه کنیم در هر گوشه از تاریخ میبینیم که تمامی تجارت ها در واقع روی اعتباری که خریدار طی مدت زمان معامله با فروشنده جمع کرده بود شکل میگرفتند. پس تاریخچه کارت اعتباری، قدمت بسیار زیادی دارد اما نه به شکل مرسوم فعلی که ما شاهدش هستیم. در زمان های قدیم به جای کارت اعتباری از لوح های اعتباری استفاده میکردند که در واقع نقش همین کارت های اعتباری را ایفا میکردند.
در ادامه به توضیح کامل تاریخچه کارت اعتباری، هم در سطح بین المللی و هم در سطح کشوری میپردازیم، اما قبل از هر چیز لازم است معنی اعتبار را از نزدیک لمس کنید.
از قدیم، منظورم زمانیه که آدم ها برای اولین بار میخواستن تجارت کنن و مفهوم تعویض کالا با کالا تعریف شده، طبق نظر باستان شناسان و تاریخ نگاران از آن زمان تا به امروز همه ی مبادلات تجاری بر پایه اعتبار انجام میشوند.
طبق گفته پروفسور جاناتان مارک کنوایر، باستان شناس و استاد انسان شناسی در دانشگاه ویسکانسین – مدیسون، لوح‌های خاکی مهر و موم شده، نشان دهنده تبادل کالا و انجام تجارت میان تمدن ها هستند و به دلیل ضرورت مورد استفاده قرار میگرفتند. زیرا حجم تجارت و مبادله بین دو کشور به قدری زیاد بوده که تجارت با پول فیزیکی امکان پذیر نبوده است و حجم بسیار زیادی میگرفت.
مبادله بر اساس اعتماد و اعتبار موجود میان خریدار و فروشنده که در نتیجه سال‌ها داد و ستد و اثبات خوش حسابی طرفین به وجود آمده، همچنان جایگاه ویژه ای در بازار تجارت و مبادله دارد بطوریکه هنوز بسیاری از مبادلات حتی در سطح بین المللی بر پایه اعتبار انجام میشوند.
اعتبار شیوه ای از خرید اقلام مورد نیاز یا خدمتی جهت رفاه است، بدون اینکه خریدار پول نقدی لازم داشته باشد و خب چه بهتر از کارت اعتباری، که به مردم برای هر نوع خرید یا تجارت اعتبار میدهد.
مطالعه مفید: معرفی انواع کارت های بانکی
تولد کارت های اعتباری به معنای امروزی، در یک رستوران اتفاق افتاد. میشه گفت تاریخچه کارت اعتباری که به شکل امروزی در اختیار ما هست از آن جا شروع شد. در سال ۱۹۵۰، فرانک مک نامارا(Frank McNamara) ، که بعدها موسس شرکت (Diners Club) شد، به یک قرار ملاقات کاری در یک رستوران مجلل در نیویورک می رود. پس از صرف شام، وقتی پیشخدمت صورت حساب را که سر میز آورد، فرانک متوجه می شود که کیف پولش را با خودش نیاورده و از جایی که انسان آبرومند و شناخته شده ای بود، مشکل به سادگی حل شد؛ اما همین باعث ایجاد جرقه ای در ذهن مک نامارا شد که در ادامه مقاله بیشتر به آن میپردازیم.
اینگونه بود که ایده تولید یک کارت مقوایی کوچک به نام «Diners Club Card» ، ایجاد شد. این کارت، با هدف پرداخت صورت‌حساب رستوران ها طراحی شد و مشتری میبایست مبالغ را در پایان ماه، با دینرز کلاب به صورت یکجا تسویه کند. تنها در عرض یک سال، تعداد دارندگان این کارت، به بیش از بیست هزار نفر رسید.
کارت اعتباری کارتی است که یک بانک یا نهاد، پولی یا اعتباری را به مشتریان خود میدهد و به دارنده کارت این امکان را می دهد که کالا یا خدمتی را بدون پرداخت پول نقد و صرفاً با ارائه کارت، خریداری کنند؛ سپس بهای آن را طی مدّت زمان مشخصی با نوع پرداخت مشخصی به صادرکننده کارت بپردازند.
تاریخچه کارت اعتباری و نحوه ی تکامل آن از ابتدا و شرکت های ارائه کننده آن، نوع تجارت انجام شده توسسط آن ها را میخوانیم.
استفاده از یک کارت برای خرید جنس یا خدمات نخستین بار توسط «ادوارد بلامی» در رمان«Looking Backward» مورد اشاره قرار گرفته و به عبارتی باعث بوجود آوردن تاریخچه کارت اعتباری و ایجاد ذهنیت مناسب بین مردم شده است. عبارت «کارت اعتباری» چندین مرتبه در این کتاب ذکر شده.
در این دهه شرکت های نفتی و هتل ها کارت های مخصوص خود را برای کارمندان خود صادر می کردند، به طوریکه شرکت صورت حساب کارمندانش را پرداخت میکرد و سپس کل مبلغ را از حقوق یا حساب آن ها کسر میکرد.
پذیرش کارت سایر شرکت ها و موسسات توسط پذیرنده های گوناگون و تازه تاسیس شکل گرفت.
در واقع از این سال به بعد تاریخچه کارت اعتباری وارد عرصه تکامل خود شد و شیوه پرداخت نوینی خلق گردید.
مخترع اولین کارت اعتباری صادر شده توسط بانک، «جان بیگینز» از بانک ملی فلتبوش بروکلین در نیویورک نام دارد. بیگینز در سال ۱۹۴۶ برنامه «Charge-It» را برای مشتریان بانک و پذیرندگان محلی نوشت و عرصه را برای تکامل و آغاز تحولی شگرف در بستر پرداخت های نوین، آماده کرد.
(دینرز کلاب) گام مهمی را در صنعت کارت اعتباری برداشت. کارت اعتباری «دینرز کلاب» اولین بار توسط بنیانگذار این شرکت «فرانک مکنامارا» با هدف پرداخت صورت حساب رستوران ها طراحی شد. این کارت از نظر فنی کارت نقدی بود و مشتری می بایست تمام مبلغ را به دینرز کلاب به صورت یکجا و تجمیع شده میپرداختند.
بانک آمریکا در سپتامبر 1958 در «فرزنو» برای اولین بار اقدام به عرضه گسترده کارت های اعتباری با عنوان «بانک امریکارد» برای مشتریان خود کرد که بعد ها با نام «ویزا کارت» شناخته شد. کمپانی «امریکن اکسپرس» در همین سال از یک کارت نقدی ارغوانی رنگ رونمایی کرد که طرح اصلی و منحصر بفرد آن تغییر مسیر تاریخچه کارت اعتباری و ورود آن به عصر تکامل می باشد. هدف این طرح پرداخت هزینه سفر و تفریح بود یعنی نوعی درگاه بین المللی برای پرداخت هزینه های سفر و تفریحی در هر جای دنیا.
امریکن اکسپرس اولین کارت اعتباری پلاستیکی را بین مشریان عرضه کرد. این عمل باعث انقلابی عظیم در تاریخچه کارت اعتباری شد به طوریکه هنوز که هنوزه در خیلی از نقاط دنیا از کارت های پلاستیکی برای انجام تراکنش های مالی استفاده میشود.
کارت‌های اعتباری چند منظوره نخست در سال ۱۹۶۶ با تاسیس BankAmericard Service Corporation که شعبه‌های «بانک امریکارد» در سراسر ایالات متحده را پوشش می داد، متولد شد. این اتحادیه بعدا به نامVisa شهرت گرفت و زمینه ساز تحولی شگرف در تاریخچه کارت اعتباری گردید.
در همین سال گروه دیگری از بانک های صادرکننده کارت اعتباری گرد هم آمده وInterBank Card Association را به عنوان یک سیستم ملی کارت های اعتباری راه اندازی کردند.
با پیچیده تر شدن فرآیندها در صنعت کارت اعتباری، شرکت های کوچک تر فروش خدمات به اعضای ویزا و مستر را آغاز کردند که کاهش هزینه ها را در پی داشت و از طرفی به شرکت های کوچک فرصت رشد میداد که به سهم خود به توسعه صنعت پرداخت کمک شایانی کرد. ویزا و مستر نیز به توسعه مقررات و استاندارد سازی پروسه ها پرداختند تا میزان دزدی و سواستفاده از کارت ها را به حداقل برسانند و امنیت اعتبار مشتریان خود را حفظ کنند. آنها همزمان سیستم های بین‌المللی جهت تبدیل پول و مبادله اطلاعات را توسعه دادند و فرآیند های قانونی برای حل اختلاف میان اعضا را تثبیت نمودند.
این دو اتحادیه از طریق بانک های عضو به صدور کارت های اعتباری پرداخته و وضع و اصلاح قوانین را بر عهده دارند. با نظارت این اراد ما شاهد بیشترین نرخ امنیت در تاریخچه کارت اعتباری بودیم. هدایت این اتحادیه ها بر عهده هیات مدیره ای است که عمدتا نمایندگان بلند پایه بانک ها در آن عضو هستند و افراد فوق العاده قدرتمندی هستند. با گسترده شدن صنعت کارت اعتباری، بانک‌های علاقمند به صدور کارت، به عضویت یکی از این دو اتحادیه در می‌آیند و تراکنش های مالی خود را از طریق این دو شرکت بزرگ و معتبر در سطح بین المللی انجام میدهند.
مطالعه مفید: امنیت رمزهای پویا برای کارت بانکی
در ادامه به برررسی نحوه پیدایش و تکامل تاریخچه کارت اعتباری در ایران میپردازیم.
برای اولین بار شرکت ایز ایران، در سال ۱۳۷۹، کارت اعتباری برای خرید کالا از فروشگاه های خاص را ارائه کرد که به مشتریان خود این امکان را میداد بدون پرداخت پول نقد و تنها با استفاده از کارت از فروشگاه های خاص خرید خود را انجام دهند. این کارت با نام «ثمین کارت» عرضه شد و کارمندان شرکت های زیرمجموعه وزارت نفت مثل شرکت ملی نفت ایران، پالایش و پخش فرآورده های نفتی و صنایع پتروشیمی از این کارت میتوانستند استفاده کنند. در واقع از ثمین کارت میتوان به عنوان آغازگر تاریخچه کارت اعتباری در ایران یاد کرد.
سقف اعتبار این کارت ها دو میلیون ریال معادل دویست هزار تومان بود و کارمندان وزارت نفت و زیر مجموعه آن می توانستند با این کارت از فروشگاه های خاص خرید کنند. بازپرداخت این اعتبار به همراه درصدی کارمزد، به صورت اقساطی از حقوق کارمندان کسر می‌شد.
هرچند ثمین کارت در دوره خود با مخالفت روبه‌رو شد، اما آغازگر یک مسیر جدید جهت تکامل شیوه پرداخت بود.
پس از وزارت نفت ، بانک مرکزی برای اولین بار اقدام به ارائه خدمات نوین مالی کرد و جهت پیاده سازی این پروژه، از شرکت های زیر مجموعه‌ی خود و یا سایر شرکت های خصوصی کمک گرفت. در ابتدای دهه ۹۰، شرکت های پی اس پی و سامانه شاپرک توانستند فعالیت خود را آغاز کنند تا تراکنش های مالی با شفافیت کامل و زیر نظر قانون انجام شوند. انجام این پروژه بسترهای مالی و فنی بانک مرکزی را برای ورود به حوزه های متنوع بانکی و شیوه نوین پرداخت آماده کرد.
پس از اپایان این پروژه بود که بانک مرکزی ثمین کارت را بی اعتبار دانست و اجازه استفاده از آن را برای انجام هیچگونه تراکنش مالی نمیداد به این صورت ثمین کارت برای همیشه از نظام خرید و فروش ایران حذف شد.
در اواسط سال ۹۰ دولت اعلام کرد که برای کارکنان وزارت خانه ها و دستگاه های دولتی، کارت اعتباری میزان را عرضه میکند تا کارمندان بتوانند برای خرید کالا های مورد نیازخود از این کارت استفاده کنند.
میتوان از کارت میزان دو ایراد اساسی گرفت که اقتصاد دانان همین را باعث از میان برداشته شدن و شکست این پروژه میدانند.
در سال ۹۴ طرح نوینی به نام «کارا کارت» از طرف دولت و بانک مرکزی پس از شکست های قبلی مطرح شد. «کارا کارت» یکی از راه حل های دولت برای خروج از رکود و کمک به تولید داخلی بود. بطوریکه شما با کارا کارت فقط میتوانستید کالای ایرانی بخرید و هزینه آن به صورت قسطی از اعتبار شما کسر شود
مردم هنوز اعتماد زیادی به کالای ایرانی و تولید داخلی نداشتند و ترجیح می دادند اگر قرار بر قسطی پرداخت کردن است برای خرید محصولات خارجی باشد.
تنوع کالا ها و فروشگاه هایی که امکان خرید از آن ها فراهم شده بود، مانند کارت میزان کم بود و جوابگوی نیاز نبود.
هدف اصلی دولت که حمایت از کالای ایرانی و تولید داخل بود، محقق نشد، زیرا بستر رشد تولید داخلی مهیا نبود.
