تحریم‌ها علیه ایران سال‌هاست که همچون سایه‌ای سنگین بر اقتصاد کشور افتاده‌اند. از دوران دوم دولت اوباما و تحریم‌های گسترده‌ای که از سال ۱۳۸۹ آغاز شد تا خروج آمریکا از برجام توسط ترامپ در سال ۱۳۹۷، این موضوع به یکی از محوری‌ترین بحث‌های سیاسی و اقتصادی تبدیل شده است. اما تأثیر واقعی این تحریم‌ها چیست؟ آیا می‌توان تحریم‌ها را عامل اصلی مشکلات اقتصادی دانست یا عوامل داخلی نیز سهم قابل‌توجهی دارند؟ 🤔
برای درک بهتر تأثیر تحریم‌ها، باید به اعداد و ارقام نگاه کنیم. جدول زیر برخی از شاخص‌های اقتصادی ایران در دوره‌های مختلف تحریم، اجرای برجام، و خروج از برجام را نشان می‌دهد:
همانطور که از جدول مشخص است، دوران برجام دوره‌ای از ثبات نسبی اقتصادی بود، در حالی که پس از خروج آمریکا از برجام، شاخص‌های اقتصادی دچار نوسانات شدید شدند. 📉
دوران اوباما:تحریم‌های گسترده بین‌المللی که با حمایت اتحادیه اروپا اعمال شد، اقتصاد ایران را به شدت تحت فشار قرار داد. نرخ ارز در این دوران از حدود ۱۰۰۰ تومان به بیش از ۶۰۰۰ تومان رسید و تورم افزایش یافت.
برجام و ثبات نسبی:امضای توافق برجام در سال ۱۳۹۴ فرصتی برای تنفس اقتصاد ایران فراهم کرد. نرخ ارز در محدوده ۳۶۰۰ تا ۴۲۰۰ تومان ثابت ماند و تورم به کمتر از ۱۲ درصد کاهش یافت. رشد اقتصادی نیز در این دوره مثبت شد و صادرات نفتی به بیش از ۲ میلیون بشکه در روز بازگشت.
دوران ترامپ و خروج از برجام:با خروج آمریکا از برجام در سال ۱۳۹۷ و بازگشت تحریم‌های نفتی و بانکی، اقتصاد ایران بار دیگر تحت فشار قرار گرفت. نرخ ارز جهشی دوباره داشت و تورم به بیش از ۴۰ درصد رسید. صادرات نفتی کاهش یافت و دسترسی به بازارهای جهانی محدودتر شد.
نرخ ارز همواره یکی از شاخص‌های حساس اقتصاد ایران بوده است. تحریم‌های اقتصادی، تغییر دولت‌ها و سیاست‌های ارزی، همگی نقشی کلیدی در نوسانات شدید نرخ ارز داشته‌اند:
این نوسانات نه تنها نشانگر تأثیر تحریم‌ها بر ارزش پول ملی است، بلکه به ضعف سیاست‌گذاری داخلی نیز اشاره دارد. 💰📈
ایران برای کاهش اثرات تحریم‌ها، روابط تجاری خود را با چین و روسیه تقویت کرده است. اما آیا این همکاری‌ها توانسته اثرات تحریم‌ها را جبران کند؟
در حالی که روابط با چین و روسیه افزایش یافته است، این همکاری‌ها به تنهایی نتوانسته اثر تحریم‌های غرب را خنثی کند. مشکلاتی همچون محدودیت‌های بانکی و تبادلات مالی همچنان پابرجاست.
FATF چیست؟FATF گروهی است که با هدف مبارزه با پول‌شویی و تأمین مالی تروریسم، استانداردهایی برای شفافیت مالی تعیین می‌کند. قرار گرفتن ایران در لیست سیاه این گروه، دسترسی کشور به سیستم مالی جهانی را دشوارتر کرده است.
تأثیرات عضویت در FATF:برخی منتقدان معتقدند که پیوستن ایران به FATF در شرایط فعلی تحریم‌ها فایده‌ای ندارد، زیرا تحریم‌های گسترده آمریکا همچنان مانع دسترسی ایران به منابع مالی جهانی می‌شود. اما این استدلال چندان درست به نظر نمی‌رسد:
آمریکا و FATF:آمریکا به طور ضمنی از عضویت ایران در FATF حمایت می‌کند، زیرا شفافیت مالی می‌تواند نظارت بیشتری بر منابع مالی ایران ایجاد کند. هدف واشنگتن از این حمایت، کاهش امکان دور زدن تحریم‌ها توسط ایران است. با این حال، این بدان معنا نیست که عضویت در FATF به ضرر ایران تمام می‌شود. بلکه این اقدام می‌تواند گامی در جهت کاهش انزوای اقتصادی باشد.
ترکیب تحریم و FATF:در حالی که تحریم‌ها محدودیت‌های گسترده‌تری اعمال می‌کنند، حضور در لیست سیاه FATF مشکلات مالی را دوچندان می‌کند. برای مثال، حتی اگر ایران بتواند برخی منابع مالی را آزاد کند، نبود شفافیت و حضور در لیست سیاه FATF مانع از استفاده مؤثر از این منابع می‌شود.
ایران را می‌توان به فردی بیکار و بی‌برنامه تشبیه کرد که درآمد قابل توجهی ندارد اما عادت به ولخرجی‌های گذشته‌اش دارد. چنین فردی اگر بخواهد از این وضعیت خارج شود، ابتدا باید یک منبع درآمد پایدار پیدا کند و سپس با مدیریت بهتر مخارج و برنامه‌ریزی، وضعیت مالی خود را بهبود بخشد. در این مثال، تحریم‌ها همانند اخراج این فرد از شغل پیشینش عمل کرده‌اند و او را از درآمد اصلی‌اش محروم کرده‌اند.
در حالی که این فرد می‌تواند با صرفه‌جویی و کاهش هزینه‌ها کمی اوضاع را کنترل کند، بدون داشتن درآمد جدید، امکان بهبود قابل توجه وضعیتش وجود ندارد. اقتصاد ایران نیز در چنین شرایطی قرار دارد. بدون دسترسی به منابع مالی جهانی و ایجاد جریان‌های درآمدی پایدار، تنها با مدیریت داخلی نمی‌توان به توسعه اقتصادی رسید.
برای خروج از این وضعیت، باید به دنبال کاهش تنش‌های بین‌المللی، تقویت شفافیت اقتصادی، و اصلاحات ساختاری بود. تنها در این صورت است که ایران می‌تواند از چرخه معیوب اقتصادی خارج شده و به سوی توسعه پایدار حرکت کند. 🚀
