فیلم «سیصد» ساختهی زک اسنایدر، مدتها پیش به نمایش درآمد و واکنشهای مختلفی را به همراه داشت. این فیلم که روایت جنگی افسانهای میان ۳۰۰ اسپارتی و ارتش هخامنشی است، در نگاه اول اثری هیجانانگیز و اکشن به نظر میرسد، اما اگر دقیقتر به آن نگاه کنیم، پر از سوالات تاریخی و تحریفهای آشکار است.
فیلم «۳۰۰»، سالها پیش توسط هالیوود ساخته شد و اعتراضات بسیاری را برانگیخت. اما حتی امروز، این اثر همچنان به دلایل مختلفی بحثبرانگیز است. چرا شرکتی هالیوودی باید میلیونها دلار برای تولید فیلمی هزینه کند که در آن تاریخ ایران باستان، یکی از برجستهترین تمدنهای بشری، اینگونه تحریف شود؟ پرسشهایی از این دست درباره نیت سازندگان فیلم و پیام پنهان آن هنوز بیپاسخ ماندهاند.
خشایارشا در این فیلم به شکلی عجیب و کاملاً دور از واقعیتهای تاریخی تصویر شده است. او نه تنها با ظاهری زنانه، نیمهبرهنه و زیورآلات اغراقآمیز به نمایش درآمده، بلکه حتی رنگ پوستش تغییر یافته و به شخصیتی کاملاً ساختگی تبدیل شده است. در حالی که شواهد تاریخی و کتیبههای هخامنشی نشان میدهند که شاهان ایرانی همچون خشایارشا همواره به پوشش فاخر، ریش مرتب، و تاجهایی نمادین افتخار میکردند.
این تصویرسازی دور از واقعیت، بیشتر شبیه به یک فرعون مصری است تا پادشاه امپراتوری هخامنشی. حتی قد بلند غیرطبیعی این شخصیت که در فیلم نشان داده شده، جای تأمل دارد. آیا هالیوود تصور کرده که هیبت یک شاه تنها در قد اوست؟ تاریخ نشان داده که این تصور نه تنها سادهانگارانه بلکه گمراهکننده است. برای مثال، ناپلئون بناپارت که یکی از مشهورترین فرماندهان تاریخ است، قدی کوتاه داشت. حتی در دوران معاصر، ولادیمیر پوتین، رئیسجمهور روسیه، ۱۷۰ سانتیمتر قد دارد، در حالی که ترامپ، رئیسجمهور سابق آمریکا، ۱۹۲ سانتیمتر است. بنابراین، تصویرسازی هالیوودی از خشایارشا، بیش از آنکه ریشه در واقعیت داشته باشد، زاده تخیلات است.
این در حالی است که کتیبهها و آثار باستانی هخامنشی به وضوح نشان میدهند که پوشش و ظاهر پادشاهان ایران چقدر متین و باوقار بوده است. تصاویر برجسته و کتیبههای باقیمانده از دوره هخامنشیان، خشایارشا و دیگر پادشاهان را با لباسهای فاخر، ریشهایی مرتب و ظاهری آراسته به تصویر کشیدهاند. هیچ کجای این اسناد، پادشاهی نیمهبرهنه و فاقد ریش با جواهرات اغراقشده دیده نمیشود.
نمایش سپاه ایران در این فیلم نیز تحریف دیگری است که نمیتوان از آن چشمپوشی کرد. سربازان ایرانی، که در تاریخ به دلیل انضباط و قدرتشان مشهور بودند، در فیلم به صورت لشکری از موجودات ماسکپوش و عجیب به تصویر کشیده شدهاند. این در حالی است که ارتش هخامنشی، با فرماندهی خشایارشا و داریوش، یکی از منظمترین و پیشرفتهترین نیروهای زمان خود بود.
در نقطه مقابل، اسپارتیها به عنوان قهرمانانی بینقص و فرشتهمانند معرفی میشوند. عضلات برجسته، بدنهای نیمهبرهنه و استقامت بیپایان آنان، همگی در راستای مظلومنمایی و قهرمانسازی طراحی شده است. اما چرا؟ آیا این صرفاً یک انتخاب هنری است یا بخشی از یک روایت بزرگتر برای تخریب تمدن شرقی؟
یکی از بزرگترین پرسشها درباره این فیلم، انگیزه سازندگان آن در تحریف تاریخ است. چرا تاریخ ایران باستان، که حتی برای مخالفان نظام جمهوری اسلامی ایران نیز مایه افتخار است، اینگونه تحریف شده است؟ آیا تنها هدف، ایجاد یک داستان دراماتیک و هیجانانگیز بوده یا پیامهای سیاسی در پس این تحریف نهفته است؟
روابط پرتنش ایالات متحده و اسرائیل با جمهوری اسلامی ایران بر کسی پوشیده نیست. آیا این خصومتها در تصویرسازی این فیلم تأثیرگذار بوده است؟ یا اینکه هالیوود، طبق عادت، برای قهرمانسازی از شخصیتهای غربی، دشمنان آنان را تا حد ممکن زشت و غیرانسانی به تصویر میکشد؟
اینکه اکثر مردم جهان، به ویژه در غرب، از تاریخ ایران اطلاعات اندکی دارند، باعث میشود این تحریفها تأثیرگذارتر باشند. بسیاری از مخاطبان حتی ممکن است ایران و عراق را به دلیل شباهت اسمی اشتباه بگیرند، چه برسد به شناخت دقیق تاریخ ایران باستان.
یکی از احتمالات، استفاده از این تحریف برای مظلومنمایی شخصیتهای یونانی است. فیلم تلاش میکند تا اسپارتیها را به عنوان قهرمانانی فرشتهگونه نشان دهد؛ مردانی نیمهبرهنه با بدنی ایدهآل و رفتارهایی شجاعانه. در مقابل، ارتش ایران، همچون لشکری از سیاهی لشکرهای بیچهره و وحشی به تصویر کشیده شده است. این تصویرسازی، نه تنها کلیشهای، بلکه به وضوح ایدئولوژیک است.
اینکه چرا یونان به عنوان مظلوم داستان معرفی شده است، خود سوالی قابلتأمل است. یونان باستان، هرچند در برابر امپراتوری ایران از نظر نظامی و سرزمینی کوچکتر بود، اما بخش مهمی از تاریخ و فرهنگ غربی را تشکیل میدهد. شاید این تصویرسازی، تلاشی برای تقویت یک روایت غربمحور از تاریخ باشد که در آن تمدنهای غیرغربی، تهدیدی برای ارزشها و آزادیهای غربی قلمداد میشوند.
نمایش خشایارشا به عنوان یک شخصیت منفی و غیرواقعی، در تضاد کامل با دستاوردهای عظیم امپراتوری هخامنشی است. این امپراتوری نه تنها در زمینه سیاست و نظامیگری، بلکه در عرصههای معماری، هنر و حقوق بشری نیز دستاوردهای بینظیری داشت. نمایش چنین شاهی با رفتار زنانه و ظاهری اغراقشده، نه تنها توهین به تاریخ ایران بلکه توهینی به شعور مخاطبان است.
هدف اصلی فیلم «۳۰۰» چیست؟ آیا قرار است یونان در برابر ایران به عنوان قربانی و مظلوم به تصویر کشیده شود؟ یا این فیلم بخشی از تلاش گستردهتر برای تحریف تمدنهای شرقی و تقویت روایتهای غربی است؟
از زمان ساخت این فیلم، این پرسشها ذهن بسیاری از ایرانیان و حتی مخاطبان آگاهتر غربی را به خود مشغول کرده است. یونان باستان و ایران هخامنشی هر دو از تمدنهای برجسته تاریخ بشر بودند، و هیچکدام نیاز به تخریب دیگری برای اثبات ارزشهای خود ندارند.
فیلم «۳۰۰»، به جای ارائه یک روایت تاریخی جذاب، به ابزاری برای تبلیغات سیاسی و تخریب فرهنگی تبدیل شده است. این فیلم نشان میدهد که چگونه سینما میتواند در القای ایدئولوژیهای خاص و شکلدهی به برداشتهای نادرست از ملتها مورد استفاده قرار گیرد.
اما آیا وقت آن نرسیده که خود ایرانیان، با استفاده از ابزار هنر و سینما، روایتهای واقعی تاریخ خود را به جهان ارائه دهند؟ ایران، با تاریخ پرافتخار و تمدن بیمانند خود، شایسته آن است که در آثار هنری بهدرستی و با احترام به تصویر کشیده شود. این مسئولیت بر عهده ماست که تاریخ واقعی خود را از سایه تحریفها خارج کرده و به جهانیان نشان دهیم.
این فیلم، داستانی برای سرگرمی و شاید تبلیغات ایدئولوژیک است. اگرچه نمیتوان انتظار داشت که یک فیلم سینمایی کاملاً به تاریخ وفادار باشد، اما تحریف آشکار تاریخ یک تمدن بزرگ همچون ایران، نمیتواند بدون هدف یا پیام خاصی باشد.
برای درک تاریخ، بهتر است به منابع معتبر و مستند مراجعه کنیم و از روایتهای یکطرفهای که در رسانههای مختلف به تصویر کشیده میشود، فاصله بگیریم. ایران باستان، با تمام شکوه و عظمت خود، نیازی به مظلومنمایی یا تحریف ندارد و تاریخ آن، گویای حقیقتی است که هر ایرانی میتواند به آن افتخار کند.
