جملات فراوانی درباره سودمندی، فایده و اثربخشی مطالعه تاریخ خوانده ایم و شنیده ایم؛ از طرفی هم بسیار شنیده ایم که «مردمانی که تاریخشان را مطالعه نمی کنند، محکوم به تکرار آن هستند» و همیشه اهالی تاریخ، آنانی که تاریخ پژوهی می کنند، آنانی که عمر خود را صرف مطالعه عمیق رویدادهای گذشته می کنند و در قالب کتاب و مقاله چیزهای تازه ای از گذشته بیرون می کشند و تبدیل به تاریخ می کنند، مردم عادی را از این جهت که تاریخ نمی خوانند، سرزنش می کنند. مردم عادی هم همیشه با این پرسش اهالی تاریخ را به چالش می کشند که «خواندن تاریخ چه سودی برای من دارد؟» و منظورشان از سود همان جنبه مادی قضیه است؛ مثلا اگر من ساعتی از روز را به مطالعه تاریخ بگذرانم آیا می توانم پول بیشتر دربیاورم؟! یا اینکه با خواندن تاریخ و کسب اطلاعات تاریخی می توانم بروم نانوایی و با آن یکی دوتا نان بگیرم؟!
این پرسش همیشه که «مطالعه تاریخ چه نفعی برای من دارد؟» همیشه در پس ذهن من بوده و در همه سال‌هایی که تدریس کرده ام، مستقیم و غیر مستقیم، از طرف دانشجویان جوان با آن مواجه بوده ام. به قدر دانش و توان ذهنی خویش هم کوشیده ام پاسخ هایی برای آن بیابم و عرضه کنم. گاهی هم خودم به طور مستقیم از دوستان جوان دانشجو می پرسم که اگر تاریخ را به مثابه یک کالا ببینید، این کالا باید چه ویژگی هایی داشته باشد که شما حاضر باشید برای آن «هزینه» پرداخت کنید؟ در میان پاسخ هایی که در همه این سال‌ها دریافت کردم، برخی از آنها بسیار کمک کننده بودند و دریچه هایی تازه را پیش روی من گشادند و من را به تأمل کردن درباره آن واداشتند. از آخرین پاسخ هایی که بسیار به دلم نشست، پاسخ دانشجویی بود که گفته بود:« اگر واقعاً یک روز این موضوع ثابت شود که تاریخ می تواند زندگی بنده را تحت تاثیر قرار دهد و با مطالعه آن به توسعه فردی خودم کمک می کنم برای دانستن آن حاضرم هزینه ای پرداخت کنم.»
«توسعه فردی» کلید واژه ای بود که ذهنم را باز کرد؛ پیش از این درباره پیامدهای اخلاقی مطالعه تاریخ تأملاتی داشتم و برخی از ویژگی های اخلاقی را برشمردم که در آدم در اثر مطالعه تاریخ پدید می آید؛ مانند گشودگی خردمندانه، تعصب‌گریزی، پرهیز از ماندن در گذشته و از یاد بردن حال و پرورش روحیه پرسشگری. البته باید متذکر بشوم که این پیامدها در اثر مطالعه هدفمند و روشمند تاریخ بدست می آید نه هرگونه مطالعه‌ای!
با این حال، چون می دانم همیشه می توان پاسخ های بیشتر، بهتر و به روزتری به پرسش ها داد و نباید به یک یا چند پاسخ اکتفا کرد، جست‌وجویی کردم تا ببینم دیگر اهالی تاریخ یا غیر از آنها و با این کلید واژه جدید، آیا مطلبی درخور می توان یافت یا نه.
نتایج جالب توجه بود که برخی از آنها را با شما به اشتراک می‌گذارم و شاید به صورت سلسله یادداشتهایی بیشتر درباره آنها با هم گپ و گفت داشتیم. امّا پیش از آن مختصری هم درباره تاریخ موضوع «توسعه فردی» بدانیم شاید کمک کننده باشد.
در تمدن‌های باستانی مانند یونانی‌ها، رومی‌ها و مصری‌ها به رشد شخصی اهمیت زیادی می‌دادند، فیلسوفانی مانند سقراط، افلاطون و ارسطو راهنمایی‌هایی در مورد چگونگی داشتن یک زندگی با فضیلت ارائه کردند. آموزه های آنها در مورد اخلاق، اخلاق و خودآگاهی همچنان بر رشد شخصی امروزی تأثیر می گذارد.
در قرون وسطی، مؤسسات مذهبی نقش مهمی در رشد شخصی ایفا می کردند، به طوری که دستورات رهبانی راهنمایی معنوی و فرصت هایی برای خوداندیشی و تفکر ارائه می کردند. رنسانس با هنرمندان و نویسندگانی که کارکردهای درونی روان انسان را بررسی می‌کردند، علاقه‌ای دوباره به انسان‌گرایی و فردگرایی دید. در دوران روشنگری، متفکرانی مانند ژان ژاک روسو و امانوئل کانت بر اهمیت عقل و خودآگاهی در رشد شخصی تأکید کردند، در حالی که جنبش رمانتیک فردیت و بیان عاطفی را گرامی داشت. در قرن بیستم، روانشناسی به عنوان یک زمینه اصلی مطالعه ظهور کرد، با چهره هایی مانند زیگموند فروید، کارل یونگ، و آبراهام مازلو که بینش های جدیدی را در مورد رفتار و انگیزه انسان ارائه کردند. کتاب‌ها و دوره‌های آموزشی خودیاری با ارائه توصیه‌های عملی در مورد چگونگی بهبود زندگی از طریق تفکر مثبت، هدف‌گذاری و تکنیک‌های دیگر رایج شدند. امروزه، توسعه شخصی با طیف گسترده ای از رویکردها و شیوه های موجود، همچنان یک زمینه پر رونق است. از مدیتیشن ذهن آگاهی گرفته تا درمان شناختی-رفتاری تا مربیگری زندگی، ابزارها و منابع زیادی برای کمک به رشد و تکامل افراد در زندگی شخصی و حرفه‌ای‌شان وجود دارد.
مطالعه تاریخ می تواند رشد یا توسعه فردی را از چند جهت تقویت کند:
1. مهارت های تفکر انتقادی را تقویت می کند: تاریخ فقط به خاطر سپردن تاریخ ها و رویدادها نیست. نیاز به تفکر انتقادی و تحلیل دارد. با مطالعه تاریخ، فرد یاد می گیرد که شواهد را ارزیابی کند، دیدگاه‌های مختلف را تجزیه و تحلیل کند و قضاوت آگاهانه داشته باشد.
2. همدلی را توسعه می دهد: تاریخ بینش‌هایی را درباره زندگی و تجربیات مردم از فرهنگ ها و پیشینه‌های مختلف ارائه می‌دهد. این امر به افراد کمک می کند تا همدلی و درک خود را نسبت به دیگران افزایش دهند که یک مهارت ضروری برای رشد شخصی است.
3. آگاهی فرهنگی را افزایش می کند: مطالعه تاریخ می تواند به افراد کمک کند تا تنوع فرهنگ ها و سنت ها را در سراسر جهان درک کنند. این می تواند به احساس احترام و درک بیشتر از دیگران منجر شود.
4. ارتقای هوش هیجانی: مطالعه تاریخ باعث ارتقای هوش هیجانی فرد می‌شود. فرد با مطالعه داستان‌های تاریخی، با شخصیت‌های مختلفی آشنا می‌شود که در شرایط مختلفی با مشکلات و چالش‌هایی روبرو شده‌اند و با مطالعه راهکارهای آنها برای پیش رفتن در زندگی، می‌تواند هوش هیجانی خود را تقویت کند.
5. به بهبود توانایی های ارتباطی کمک می کند: مطالعه تاریخ باعث بهبود قابلیت ارتباط فرد با دیگران می‌شود. فرد با مطالعه تاریخ، با فرهنگ‌ها و جوامع مختلف آشنا می‌شود و می‌تواند با دیگران با توجه به فرهنگ و تاریخچه آنها، بهتر ارتباط برقرار کند.
6. موجب افزایش انگیزه و امید می شود: مطالعه تاریخ باعث افزایش انگیزه و امید فرد می‌شود. فرد با مطالعه رویدادهای گذشته، می‌تواند از تجربیات دیگران استفاده کند و با دیدن اینکه در گذشته چندین بار جوامع و فرهنگ‌ها با مشکلات و چالش‌هایی روبرو شده‌اند و با تلاش و همکاری آنها به موفقیت رسیده‌اند، امید به زندگی بهتر در آینده پیدا کند.
7. این توانایی را در آدمی پرورش می دهد که مفاهیم و ایده‌های پیچیده را درک کند که خود سبب بهبود قابلیت یادگیری و توانایی فهمیدن مطالب پیچیده را به دنبال دارد.
8. توانایی ارزیابی و انتخاب منابع معتبر و مفید برای مطالعه را در فرد توسعه می دهد.
9. افزایش توانایی تصمیم‌گیری در موقیعت های گوناگون: تاریخ زمینه ای را برای درک حال و آینده فراهم می کند. با تأمل در گذشته، افراد می توانند بینشی در مورد زندگی خود به دست آورند و تصمیمات بهتری برای آینده بگیرند.
مطالعه تاریخ می‌تواند با تقویت مهارت‌های تفکر انتقادی، توسعه همدلی، تشویق تفکر و پرورش آگاهی فرهنگی به رشد شخصی کمک کند. این مهارت‌ها برای رشد شخصی مهم هستند، زیرا به افراد کمک می‌کنند خود و دیگران را بهتر درک کنند، آگاهانه تصمیم بگیرند و از تنوع استقبال کنند. با مطالعه تاریخ، افراد می توانند به بینش هایی در مورد فرهنگ ها و دیدگاه های مختلف دست یابند که می تواند افق دید آنها را گسترده تر کند و به آنها کمک کند تا ذهنی بازتر پیدا کنند. به‌علاوه، تأمل در رویدادهای تاریخی می‌تواند حس چشم‌انداز و زمینه‌ای را برای مسائل جاری فراهم کند، که می‌تواند به افراد کمک کند تا تصمیمات بهتری برای آینده بگیرند. به طور کلی، مطالعه تاریخ یک ابزار ارزشمند برای رشد و توسعه شخصی است.
یکی از نمونه‌های تاریخی که نشان می‌دهد چگونه مطالعه تاریخ می‌تواند به بهبود قابلیت تصمیم‌گیری کمک کند، انقلاب صنعتی در انگلستان است. در قرن هجدهم، انگلستان از یک جامعه کشاورزی به یک جامعه صنعتی تبدیل شد. این انقلاب صنعتی باعث شد تا تولیدات صنعتی و تجاری بسیار بیشتر شود و اقتصاد کشور رونق بگیرد.
اما چگونه مطالعه تاریخ می‌تواند در بهبود قابلیت تصمیم‌گیری در این زمینه کمک کند؟ در واقع، با مطالعه تاریخ صنعت در انگلستان، ما می‌توانیم بفهمیم که چگونه این انقلاب صنعتی رخ داد و چگونه جوامع و سیستم‌های صنعتی در آن زمان کار می‌کردند. همچنین، با بررسی مشکلاتی که در طول این انقلاب صنعتی به وجود آمد، ما می‌توانیم از خطاهای گذشته یاد بگیریم و در تصمیم‌گیری‌های خود از این تجربیات استفاده کنیم.
به عنوان مثال، با مطالعه تاریخ صنعت در انگلستان، ما می‌توانیم فهمید که چگونه سیستم‌های تولید و توزیع کار می‌کردند و چگونه این سیستم‌ها باعث رشد اقتصادی شدند. یا اینکه مشکلات ناشی از کارکرد سخت در کارخانه‌ها و نبود شرایط بهداشتی مناسب برای کارگران چه تبعاتی را برای جامعه به همرا داشته است. با در نظر گرفتن این مسائل، ما می‌توانیم در تصمیم‌گیری‌های خود بهبود بخشیم و بهترین راه حل را پیدا کنیم.
امّا چگونه می توان از مطالعه تاریخ برای توسعه فردی استفاده کرد و راه و روش‌آن چیست؟
1. مطالعه کتاب‌های تاریخی و بیوگرافی‌ها: با مطالعه کتاب‌های تاریخی و بیوگرافی‌ها، می‌توانید با داستان‌های زندگی افراد بزرگ و تجربیات آنها آشنا شوید و از آنها الهام بگیرید.
2. شرکت در گروه‌های مطالعه تاریخ: با شرکت در گروه‌های مطالعه تاریخ، می‌توانید با دیگران در ارتباط باشید و تجربیات و نظرات خود را با دیگران به اشتراک بگذارید.
3. مطالعه مقالات تاریخی: با مطالعه مقالات تاریخی می‌توانید با نظرات و دیدگاه‌های افراد دیگر درباره موضوعی خاص آشنا شوید و نمونه هایی را درباره شیوه های تحلیل تاریخی ببینید و بیاموزید.
4. تماشای فیلم‌ها و مستندات تاریخی: با تماشای فیلم‌ها و مستندات تاریخی، می‌توانید با رویدادهای تاریخی و فرهنگ‌های مختلف آشنا شوید و به بررسی تأثیر آنها بر جامعه پردازید. بصری کردن تاریخی از مهمترین راهکارهای افزایش علاقمندی به آن است.
5. شرکت در دوره‌های آموزشی تاریخ: با شرکت در دوره‌های آموزشی تاریخ، می‌توانید از متخصصان در حوزه تاریخ و فرهنگ آموزش ببینید و از تجربیات و دانش آنها بهره مند شوید.
بی‌گمان برای شما هم پیش آمده که درباره فایده مطالعه تاریخ فکر کنید؛ خوشحال می‌شوم آنچه را یافتید با من در میان بگذارید.
