پیش از این بارها و بارها در محتواهای صوتی و تصویری پیشین به مبحث 18 مقررات ملی ساختمان اشاره کرده‌ایم. در این محتوا میخواهیم با اشاره به نکات این مبحث و نکاتی از ساکت سازی فضا، توضیحات تکمیلی تر در باب عایق کردن محیط و کاهش صدا در محیط ارائه دهیم.
همانطور که اشاره شد؛ مبحث 18 مقررات ملی ساختمان در ایران با عنوان عایق‌بندی و تنظیم صدا درباره مسائل اکوستیکی ساختمان است و رعایت مقررات آن برای کلیه ساختمان‌ها ضروری است. عمده مقررات این مبحث درباره ساکت سازی ساختمان‌هاست، اما ضوابطی هم برای طرح اکوستیک داخلی در این مبحث ارائه شده است. بی‌توجهی به این مقررات و اجرایی نشدن آن تاکنون مشکلات زیادی در فضاهای معماری، خصوصاً در ساکت‌سازی فضاها، پدید آورده است.
میخواهیم از یک تجربه مشترک صحبت کنیم. همه ما که در خانه‌های آپارتمانی زندگی می‌کنیم، خصوصاً آنهایی که در آپارتمان‌های جدیدتر زندگی می‌کنند، طعم صداهای ناخواسته را در درون خانه‌هایشان چشیده‌اند: صدای حرف زدن همسایه یا تلویزیون از دیوار مشترک یا سقف، صدای ترافیک، ساختمان‌سازی و همهمه از پنجره و...
مشکل اصلی از اینجا سرچشمه می‌گیرد که هنگام ساخت به هیچ وجه به صدا توجه نمی‌کنیم. بسیاری از مسائل اکوستیکی اگر در هنگام طراحی و ساخت مورد توجه قرار گیرند، هزینه بسیار کمتری نسبت به اصلاح اکوستیکی پس از ساخت خواهند داشت. گاهی نیز برخی مشکلات اکوستیکی پس از ساخت کاملاً قابل حل نیستند و تنها بخشی از آن را میتوان حل کرد. برای مثال سقف‌های تیرچه بلوک که در آنها از بلوک پلی‌استایرن (یونولیت) استفاده میشود، به راحتی صدا را منتقل می‌کنند چون بر خلاف تصور عموم، یونولیت به هیچ وجه عایق صوتی نیست. این مشکل از آن مشکلاتی است که پس از ساخت، کاملاً حل نمی‌شود و یا به هزینه زیادی برای اصلاح نیاز دارد.
به هنگام طراحی و انتخاب مصالح، نوع مصالح دیوارها و نحوه اجرای آن، محل بازشوها و جنس آنها، انتخاب محل آسانسورها و نحوه ساخت آنها، انتخاب نوع و مکان دستگاه‌های تأسیساتی و طراحی صحیح مسیرهای تهویه با توجه به افت صدا، توجه به لرزه‌های موجود در ساختمان و پیش‌بینی جزئیات اجرایی برای آنها، انتخاب نوع سازه و... همگی در بهبود شرایط اکوستیکی یک ساختمان مؤثرند و بی‌توجهی به آنها ما را به نقطه‌ای می‌رساند که اکنون در آن ایستاده‌ایم.
مقاله پیشنهادی: ساکت سازی و عایق صدا محیط فرهنگی هنری
یکی از اصطلاحات متداول در حوزه ساختمان و بحث ساکت سازی ، اصطلاح «مصالح اکوستیکی» است، مثلاً سقف کاذب اکوستیکی. واقعیت این است که مصالحی با عنوان اکوستیکی وجود ندارد. تمام مصالح ساختمانی ویژگی‌های اکوستیکی خود را دارند و هر کدام می‌توانند در منظورهای خاص طراحی به کار آیند.در این زمینه اشتباه‌های متداولی نیز وجود دارد که یکی از آنها تصور ما از مصالح عایق و جاذب صداست. عموماً برخی مصالح عایق حرارتی به عنوان عایق صوتی شناخته می‌شوند (مانند یونولیت) که این اشتباهی اساسی است.
مصالح عایق صدا مصالحی هستند که انتقال صدا در آنها از یک سمت به سمت دیگر کم باشد، مانند دیوار بتنی. اما مصالح جاذب صدا، صدا را کم منعکس می‌کنند و به داخل برنمی‌گردانند، مانند پرده مخملی، برخی فوم‌ها یا حتی انسان (برای بسامدهای زیر). دیوار بتنی اصلاً جاذب خوبی نیست و صدا را منعکس می‌کند، پرده نیز عایق خوبی نیست. علاوه بر این باید توجه داشت که میزان عایق یا جاذب بودن همه مصالح در بسامدهای مختلف متفاوت است.
نکته دیگر در مورد رابطه صدا و مصالح ساختمانی مناسب ساکت سازی، سرعت انتقال صدا در آنهاست. صدا موجی است که در تمام مواد و مصالح منتشر میشود. بسامد صدا در تمام مواد ثابت می‌ماند اما سرعت صدا در آنها متغیر است. برای مثال سرعت صدا در آهن حدوداً 18 برابر سرعت آن در هواست. بنابراین فلزات لرزه‌ها را نیز بسیار آسان منتقل می‌کنند. این نکته به هنگام انتخاب سازه ساختمان‌های حساس به صدا مهم است و متأسفانه در ساختمان‌های ما به آن بی‌توجهی میشود. ما بیمارستان‌ها، سالن‌های کنسرت و سینماهای زیادی با سازه فلزی می‌سازیم و اگر پس از ساخت به دنبال حل مشکلات صدا و لرزه در آن باشیم، سازه ساختمان یکی از موارد غیرقابل تغییر و مشکل‌ساز خواهد بود.
شاید تابه‌حال اصطلاح اتاق ایزوله‌صدا را شنیده باشید، اما اغلب اوقاتی که حس می‌کنیم جایی ساکت است، با کمی دقت متوجه می‌شویم که اتفاقاً صداهای زیادی در فضا وجود دارند. در واقع دنیای بدون صدا برای افراد شنوا وجود ندارد، اما همه می‌توانند به نحوه‌های متفاوتی سکوت را تجربه کنند. در واقع سکوت یک احساس فردی و فرهنگی است و حتی می‌تواند امری درونی باشد که به میزان صدای شنیده‌شده مربوط نیست. هر فرد در موقعیت خاص، تعریف خاصی از سکوت دارد و این امر از فرهنگی به فرهنگ دیگر تغییر می‌کند. با این حال در دانش اکوستیک‌روانی مقادیری کمّی برای سکوت و آستانه‌های مختلف شنوایی انسان داده شده است و به تبع آن اصطلاح ساکت سازی هم مفهومی متفاوت دارد.
گوش انسان توانایی درک صداهایی را دارد که از نظر شدت صدا تفاوت فاحشی دارند. در محیط آزمایشگاهی گوش توانایی شنیدن موج حاصل از جابجایی یک مولکول اکسیژن را دارد! این نقطه شروع تا صدایی به شدت 1،000،000،000،000 برابر پیش می‌رود. اما برای این محدوده وسیع، مرزها و آستانه‌هایی احساسی وجود دارد.
باید توجه کرد که تأثیر شدت صدا بر گوش، به بسامد صدا و مدت زمانی که صدا شنیده میشود نیز بستگی دارد. به همین دلیل آمار متفاوتی برای محدوده شنوایی انسان ارائه شده است.
در پایان باید به عبارت معروف " پیشگیری بهتر از درمان " اشاره کرد. این عبارت را میتوان به مبحث ساکت سازی هم تعمیم داد؛ چرا که رعایت اصول ساکت سازی فضا و عایق صدا در محیط، پیش از ساخت یک فضا بسیار موثرتر، کاربردی‌تر، اصولی‌تر و آسان‌تر از انجام آن پس از اتمام ساخت است. به همین جهت توصیه میشود که با مطالعه و مشاهده دیگر محتواهای ما به آشنایی نسبی با این فضا و نکات آن اشنا شده و در نهایت در صورت لزوم از مشاوره با کارشناسان کهن عایق بهره ببرید.
(بخشی از این مطالب از این وبلاگ، وام گرفته شده است.)
